قلب مغفول گردشگری اهواز
نادر نینوایی– استان خوزستان از دیرباز بهواسطه لایههای عمیق تاریخ، فرهنگ و زیست اجتماعی مردمانش، یکی از غنیترین پهنههای ایران در حوزه گردشگری تاریخی و فرهنگی بهشمار میآید؛ استانی که هر گوشه آن نشانی از تمدنهای کهن، روایتهای اجتماعی ریشهدار، خوراک متنوع و شیوههای زیست منحصربهفرد را در خود جای داده است. با این همه مرکز این استان یعنی شهر اهواز برخلاف این پیشینه ارزشمند، کمتر توانسته چهرهای جذاب برای گردشگران ترسیم کند. محدود بودن جاذبههای شهری اهواز، فقدان مسیرهای تعریف شده گردشگری و بیتوجهی به هویت محلات قدیمی سبب شده گردشگری در مرکز استان رونق چندانی نداشته باشد و اهواز باوجود موقعیت استراتژیک و ظرفیتهای انسانی و فرهنگیاش، کمتر مقصد سفر قرار گیرد.
در چنین وضعیتی، محله امانیه در قلب اهواز چون نگینی مغفول اما ارزشمند جلوه میکند؛ محلهای که در خود نشانههای تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و شهری فراوانی دارد و میتواند به محور احیای گردشگری اهواز تبدیل شود. امانیه برخلاف تصور رایج که به عنوان مرکز کمجاذبه اهواز شمرده میشود، لایهای از بناهای ارزشمند ثبت ملی، مراکز فرهنگی و هنری، یادگارهای دوران جنگ، فضاهای شهری مردممحور، نشانههای هویتی و حتی ظرفیتهای خوراک محلی را در کنارهم جای داده است؛ مجموعهای کمنظیر که اگر در قالب مسیر فرهنگی و گردشگری منسجم تعریف شود، میتواند نهتنها سیمای گردشگری شهر را دگرگون کند بلکه به نقطه اتکایی برای جذب گردشگر به کل استان خوزستان بدل شود.
این محله در امتداد ساحل کارون قرار گرفته و از مزیت دسترسی و چشمانداز طبیعی نیز بهرهمند است؛ عنصری که میتواند پیوند میان گردشگری فرهنگی و گردشگری آبی را برقرار کند. وجود بناهای تاریخی متعدد، مراکز علمی و دانشگاهی، پارکها و فضاهای عمومی، مسیرهای پیادهروی خاطرهانگیز، راستههای خوراک محلی و نشانههای معماری مدرن و معاصر امانیه را به محلی آماده برای تعریف یک «مسیر پیادهمحور گردشگری» بدل کرده است؛ مسیری که گردشگر بتواند در آن هم روایتهای تاریخ اهواز را ببیند، هم با فرهنگ مردمی مواجه شود و هم طعمهای اصیل خوراک محلی را تجربه کند. تحقق این چشمانداز اما نیازمند نگاه برنامهریزی شده است؛ اینکه امانیه بهعنوان محلهای تاریخی نه در قالب مجموعهای از نقاط پراکنده بلکه همچون «یک موزه زنده شهری» تعریف شود. ایجاد مسیرهای مشخص گردشگری، حفظ و مرمت بناهای ارزشمند، تقویت زندگی شبانه، ساماندهی فضاهای خوراکفروشی، نورپردازی، مبلمان شهری و بازآفرینی روایتهای مردمی از جمله اقداماتی است که میتواند این بخش از اهواز را دوباره زنده کند و بهعنوان محور گردشگری فرهنگی–تاریخی، جایگاه شایستهای برای خود در نقشه گردشگری خوزستان بیابد.
امانیه؛ فرصتی برای بازشناسی هویت و خاطره جمعی
مجتبی گهستونی، کنشگر حوزه میراث فرهنگی و گردشگری در گفتوگو با «جهانصنعت» ضمن تاکید بر اهمیت و ظرفیتهای شهر اهواز و محله امانیه این شهر در مسیر توسعه گردشگری استان خوزستان گفت: محله امانیه اهواز یکی از غنیترین بافتهای شهری ایران از نظر تاریخ، فرهنگ و هویت اجتماعی است. این محله با ترکیب منحصر بهفردی از بناهای ثبت ملی، مراکز علمی، فرهنگی و هنری، یادمانهای دفاع مقدس و همچنین فضاهای عمومی و مردمی ظرفیت تبدیل شدن به یک محور گردشگری فرهنگی–تاریخی را دارد.
وی ضمن اشاره به طرحی که برای معرفی و بازآفرینی هویت تاریخی و فرهنگی محله امانیه ارائه داده است، گفت: ایجاد مسیر گردشگری پیادهمحور برای شهروندان و گردشگران، تقویت اقتصاد محلی از طریق گردشگری فرهنگی و خوراکیهای بومی، حفاظت و مرمت بناهای تاریخی و ثبت ملی و تبدیل محله امانیه به «موزه زنده شهر اهواز» در این طرح مورد تاکید و توجه قرار گرفته است.
این کنشگر میراث فرهنگی و گردشگری در تشریح دلیل و ضرورت ارائه این طرح خاطرنشان کرد: این طرح به این سبب مطرح میشود که چون امانیه به یک محور فرهنگی–تاریخی نیاز دارد تا گردشگر یک مسیر پیادهگردی داشته باشد و بتواند در یک مسیر پیادهروی هم بناهای شاخص تاریخی و فرهنگی را ببیند و هم با ارزشهای اجتماعی و مردمی این محله ارزشمند شهر اهواز از نزدیک آشنا شود.
جزئیات طرح مسیر گردشگری در قلب اهواز
گهستونی در تشریح جزئیات و مسیرهای طرح ارائه شده برای توسعه گردشگری شهر اهواز و احیای محله امانیه ابراز داشت: آغاز این مسیر گردشگری خیابان انوشه لشکرآباد(محله همسایه امانیه) یعنی راسته فلافلفروشها بهعنوان نماد خوراکفروشهای محلی تعیین شده است.
در این راسته دکه «باشو غریبه کوچک» بهعنوان یادمان سینمای اجتماعی ایران یکی از دیدنیهایی است که میتواند طرف توجه گردشگران قرار گیرد.
همچنین محور دانشگاه شهید چمران با برخورداری از موزه علم و طبیعت، بنای فاخر برخی دانشکدهها و موزههایشان، مسجد دانشگاه، بنای ساختمان سهگوش دانشکده ادبیات بهعنوان بخشی از نماد معماری مدرن اهواز بخشی از این محور فرهنگی، تاریخی و گردشگری است.
وی ادامه داد: در محور فرهنگی، تاریخی و گردشگری امانیه، وجود بقایای بیمارستان صحرایی دوران جنگ مستقر در محوطه راهآهن، استقرار ساختمان سیلو و بارانداز، ساختمان ثبت ملی اداره گمرک اهواز، ایستگاه و تونل راهآهن، باشگاه ثبت ملی راهآهن که با عنوان ۷۰فامیلی شناخته میشود، منازل ثبت ملی هشتبنگله، سازمان زنان، فلکه ساعت، ساختمان ۶۰ساله کانون پرورش فکری کودک و نوجوان، ساختمان ساواک، ساختمان ثبت ملی فرمانداری، خانه نظامی و ساختمان تاریخی اطبای بیمارستان راهآهن بخشی از بناهای دیگر در محله امانیه است که باید برای فعال کردن آن برنامهریزی کرد.
مسیری با رنگ و بوی تاریخ و فرهنگ
گهستونی با اشاره به نشانههای تاریخی و فرهنگی که در مسیر ساحل غربی اهواز و محله امانیه وجود دارد، گفت: ورودی پارک جزیزه و موزه منطقهای از سمت ساحل غربی اهواز که در امانیه قرار دارد، استقرار نیایشگاه زرتشتیان، وجود خانههای بانک ملی، بادگیر سرمسازی، قرارگیری مسجد آذربایجانیها در یک میدان، پارک قدیمی فانفار و مسیر پیادهروی فروغ فرخزاد تا ساختمان پیشکاری بخش دیگری از فضاهای مذهبی و فرهنگی محله امانیه است.
وی افزود: در سالهای پیش از انقلاب بنای سه بیمارستان شیر و خورشید، آبادان و راهآهن در کتاب طرح جامع اهواز برای محله امانیه ذکر شده بود. از آن تعداد امروزه بیمارستان راهآهن همچنان فعال است و نام آن به رازی تغییر کرده است اما دو بیمارستان دیگر با تغییر نام در سایر محلات فعالیت میکنند. همچنین بنای کاخ استانداری به عنوان نماد مدیریت شهری در دوره پهلوی همچنان وجود دارد که در کنار آن ساختمان جدید استانداری خوزستان فعالیت میکند. ساحل و رودخانه کارون در مقطع امانیه میتوانند بخشی از محور گردشگری آبی مدنظر باشند. استادیوم تختی و بقایای برخی باشگاهها، بخشی از پتانسیلهای ورزشی این محله است. قرارگیری بنای ساختمان سه گوش، بقایای باشگاه راهآهن، قدیمیترین چاپخانه اهواز در محله امانیه به نام امیرکبیر، بقایای رادیو اهواز، ساختمان قدیمی صداوسیمای اهواز، ساختمان نوشابهسازی با طراحی هوشنگ سیحون از مزیتهای این محله است. افزون بر این موارد فعالیت غذاخوریهای پیرامونی میدان هجرت، دور راهآهن که از طرف خیابان پودات روبه گسترش هستند، تنها نقطه زنده شبانه محله امانیه محسوب میشود و شایان توجه است. قرارگیری بخش غربی دو پل ثبت ملی سفید و سیاه در ساحل شرقی و پل کابلی در بخش دیگر محله امانیه موجب شده که روزانه هزاران خودرو و شهروند به محله امانیه وارد و یا خارج شوند. ضمن اینکه پل سفید بهعنوان نماد هویتی اهواز به نقطه عکاسی گردشگران تبدیل شده است.
ضرورتهای اقدامات اجرایی برای توسعه گردشگری اهواز
گهستونی با تاکید بر اینکه جهت توسعه گردشگری شهر اهواز لازم است که اقدامات اجرایی در این شهر و بهخصوص در محله امانیه انجام شود، گفت: لازم است که تمام روایتهای مردم محله که بخش عمده آنها دیگر در آن مکان سکونت ندارند استخراج و بیان شود. مرمت و بازسازی بناهای تاریخی و ثبت ملی آنها، ایجاد تابلوهای راهنما با توضیحات چندزبانه، طراحی مسیر پیادهگردی با سنگفرش، نورپردازی و مبلمان شهری و برگزاری انواع رویدادهای فرهنگی، ایجاد مراکز اطلاعرسانی گردشگری در ورودیهای مسیر، نیازمند همکاری شهرداری اهواز و دانشگاه شهید چمران، ادارهکل میراث فرهنگی گردشگری صنایعدستی خوزستان است.
وی در پایان ابراز داشت: «در نهایت محور فرهنگی، تاریخی امانیه میتواند به الگویی برای بازآفرینی محلات تاریخی اهواز تبدیل شود. طرح ارائه شده نهتنها گردشگران داخلی و خارجی را جذب میکند بلکه برای شهروندان اهوازی نیز فرصتی برای بازشناسی هویت و خاطره جمعی فراهم میآورد.»
امکان احیای فرصت مغفول مانده
در یک نگاه کلان، محله امانیه را میتوان نمونهای از فرصتهای مغفولمانده توسعه شهری در اهواز دانست؛ جایی که تنوع معماری، حضور نهادهای علمی و فرهنگی، سابقه زیست اجتماعی پویا و قرارگیری در امتداد کارون، همه در کنارهم یک «هویت بالقوه» را شکل دادهاند اما این هویت هیچگاه به «سرمایه بالفعل شهری» تبدیل نشده است. مساله اصلی امانیه کمبود جاذبه نیست بلکه فقدان خوانایی شهری و نبود یک روایت منسجم است؛ محلهای که عناصر ارزشمند بسیاری دارد اما این عناصر در ذهن شهروند و گردشگر «بههم متصل» نیستند.
از زاویهای دیگر، امانیه میتواند آزمونی برای سنجش توان مدیریت شهری اهواز باشد؛ اگر این محله به یک محور پیادهمحور تاریخی– فرهنگی تبدیل شود، نشان میدهد که شهر قادر است از ظرفیتهای درونی خود توسعه بسازد، نه آنکه منتظر پروژههای بزرگ و پرهزینه بماند. امانیه فرصتی است برای بازتعریف رابطه اهوازیها با شهرشان؛ احیای حافظه جمعی، بازسازی حس تعلق و بازگرداندن زندگی شبانه به بافتی که زمانی قلب تپنده اجتماعی بوده است. در واقع، اهمیت امانیه صرفا در بناها و نشانهها نیست بلکه در امکان تبدیل آن به «نماد احیای شهری اهواز» نهفته است.
