چرا هوا آلوده شد؟؛ حقیقت ناگفته از خودروهای فرسوده و سوخت بیکیفیت
جهان صنعت ، در حالی که بحث آلودگی هوا دوباره به یکی از محورهای اصلی افکار عمومی و سیاستگذاری تبدیل شده، مرور استانداردها و الزامات قانونی نشان میدهد بخش مهمی از آنچه امروز بهعنوان «آلایندگی خودروها» مطرح میشود، الزاماً از ناحیه خودروهای صفرکیلومتر نیست. خودروهای صفر امروز تنها پس از عبور از استانداردهای سختگیرانه آلایندگی و مصرف سوخت اجازه شمارهگذاری پیدا میکنند و از این منظر، کمترین سهم را در سبد آلایندگی دارند.
عبور خودروهای جدید از فیلتر مصوبات ملی
مطابق مصوبات هیأت دولت و سازمان ملی استاندارد، تولید و فروش هیچ خودرویی بدون رعایت استاندارد آلایندگی یورو۵ و استاندارد ملی مصرف سوخت ۴۲۴۱ امکانپذیر نیست. تمامی خودروهای تولیدی، پیش از عرضه، در آزمونهای آلایندگی و مصرف سوخت تأیید میشوند و استناد به همین مدارک قانونی، شرط صدور مجوز پلاکگذاری است. به بیان دیگر، حضور یک خودرو صفر در خیابان بهمعنی پاسکردن تمامی الزامات آلایندگی کشور است.
سهم بزرگ ناوگان فرسوده
اما مسئله، تنها خودروهای جدید نیست. امروز بیش از ۲۰ میلیون خودرو در حال تردد در کشور وجود دارد و بخش قابلتوجهی از آنها سن بالا، فاقد استانداردهای روز یا کاملاً فرسودهاند. این ناوگان سالخورده سهمی بسیار بیشتر از خودروهای جدید در تولید آلایندگی دارد. بدون خروج و جایگزینی خودروهای فرسوده، هر میزان سختگیری بر خودروهای نو، تنها بخشی کوچک از معادله را اصلاح میکند.
کیفیت سوخت
یکی از چالشهای اصلی، کیفیت سوخت است. موتورهای جدید—بهویژه توربو و نسل GDI—به سوخت با اوکتان بالا و ترکیب پایدار نیاز دارند. سوخت کمکیفیت موجب رفتارهای ناهنجاری همچون «ناک»، احتراق ناقص و خرابی سریع قطعات میشود.
این شرایط باعث میشود حتی خودروهای تازهنفس نتوانند عملکرد واقعی طراحیشده خود را ارائه دهند و در مدت کوتاهی به سطح آلایندگی غیرطبیعی برسند.
وقتی گوگرد، استاندارد را بیاثر میکند
وجود گوگرد و ترکیبات گوگردی در سوخت، بزرگترین دشمن سیستم کنترل آلایندگی است. این ترکیبات کاتالیست را بهسرعت «مسموم» میکنند و عمر آن را به یکپنجم کاهش میدهند؛ در نتیجه خودروی سالم و جوان عملاً وارد جرگه آلایندهها میشود. این پدیده در کنار نبود فرهنگ تعویض کاتالیست، بخشی پنهان اما مؤثر از چرخه تولید آلودگی شهری است.
رفتار خودرو در ترافیک، بهویژه در سرعتهای ۵ تا ۱۰ کیلومتر در ساعت، چندین برابر شرایط رانندگی یکنواخت آلودگی تولید میکند. بخش قابلتوجهی از آلایندگی کلانشهرها ناشی از همین توقف و حرکتهای ممتد است؛ موضوعی که فراتر از حوزه تولید و در مدیریت شهری و زیرساختهای حملونقل تعریف میشود.
بررسیها نشان میدهد مشکل آلودگی هوا را نمیتوان صرفاً به خودروهای صفر نسبت داد. محصولات جدید تنها پس از عبور از فیلترهای سختگیرانه اجازه ورود به خیابان را پیدا میکنند، اما کیفیت سوخت، ناوگان فرسوده، ترافیک سنگین و ضعف نگهداری خودرو سهم بسیار بزرگتری در شکلگیری وضعیت فعلی دارند.
راهحل پایدار آلودگی هوا ترکیبی از ارتقای کیفیت سوخت، اجرای طرح اسقاط گسترده، روانسازی ترافیک، الزام به نگهداری صحیح خودروها و توسعه قوای محرکه پیشرفته در صنعت خودرو است. تنها با کنار هم قرار گرفتن این اجزا میتوان انتظار داشت استانداردهایی که امروز در مرحله تولید رعایت میشوند، در خیابان نیز اثر واقعی خود را نشان دهند.
