هشدار زمینشناسان؛ ساخت هتل ولنجک روی گسل فعال خطرناک است
جهان صنعت ، مهدی زارع نوشت: حدود هشت سال از برنامه ساخت هتل روی گسل شمال تهران در ولنجک میگذرد. در سال ۱۳۹۶ سازمان ملی زمین و مسکن، زمینی را در بلوار دانشجو ولنجک در شمال تهران برای ایجاد هتل توسط اداره کل راه و شهرسازی استان تهران به بخش غیردولتی واگذار کرد.
مجوز ساخت این هتل در اسفند ۱۴۰۰ در کمیسیون ماده پنج شهرداری صادر شده است. علیرضا زاکانی، شهردار تهران ۲۷ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ در نشست خبری درباره موضوع ساخت هتل ولنجک گفت: «… این هتل اما مجوز شورای عالی شهرسازی و کمیسیون ماده پنج دارد، زمین آن برای هتل دیده شده و تمام ایرادات توسط متخصصان رد شده است ما نمیتوانیم با نگاههای ژورنالیستی و خبری شهر را اداره و به آن توجه کنیم. این هتل هیچ منع قانونی برای ساخت ندارد و برای جنبههای گسل و مسائل دیگر نیز پاسخ کارشناسی داده شده است.»
این درحالی است که محل ساخت هتل به صورت مستند و مطالعه شده روی رد سطحی گسل شمال تهران واقع است. کف اجرای پروژه نیز فراتر از رقوم ۱۸۰۰ متر قرار دارد. دوری گسلهای لرزهزا از موثرترین روش پیشگیری و کاهش اثرات فاجعه است. قانون دوری از گسل فعال کالیفرنیا اولین قانونی است که تدوین شده و دایما بهروز میشود. قانون اجتناب از گسل فعال قانون پهنهبندی گسل زلزله آلکویست-پریولو است که در سال ۱۹۷۲ برای محافظت از توسعه در برابر خطرات گسیختگی گسل سطحی تصویب شد.
قانون پهنهبندی گسل زلزله آلکویست-پریولو AP در پاسخ به زلزله ۹ فوریه ۱۹۷۱ سن فرناندو کالیفرنیا با بزرگای ۶.۶ و شتاب بیشینه ۱.۲۵g که باعث گسیختگیهای گسترده گسلهای سطحی شد، تدوین شد. گسلش سطحی برجسته در امتداد پهنه گسلی سن فرناندو از نقطهای در جنوب سیلمار مشا به طول حدود ۱۰ کیلومتر به سمت شرق امتداد یافت. بزرگترین جابهجایی لغزش جانبی چپگرد به میزان ۱.۶۰ متر در نزدیکی سیلمار و بزرگترین مقدار تجمعی لغزش به میزان ۲ متر رخ داد.
این قانون که در سال ۱۹۷۲ تصویب شد، برای کاهش خسارات ناشی از گسیختگی گسلهای سطحی در مناطق گسل فعال یا «مناطق مطالعات ویژه» با هدف شناسایی گسلهای فعال و جلوگیری از ساخت و ساز مستقیم روی آثار سطحی آنها، مصوب شد.
زلزله ۹ فوریه ۱۹۷۱.۲۰بهمن ۱۳۴۹ -سن فرناندو با بزرگای ۶.۶ و ژرفای ۸.۵ کیلومتر -چیزی شبیه به زمینلرزه ۵ دیماه ۱۳۸۲ بم در ایران- باعث گسیختگیهای سطحی قابلتوجهی شد که نشاندهنده نیاز به قانونی برای مدیریت ساخت و ساز در نزدیکی گسلهای فعال بود. قانون الکوئیست-پریولو برای کاهش خسارات و تلفات جانی ناشی از جابهجایی زمین در نزدیکی گسل زمینلرزهای تدوین شد.
این قانون در سال ۱۹۷۲، یک سال پس از زلزله سال ۱۹۷۱ سنفرناندو، به اجرا درآمد. زمینشناسان ایالت کالیفرنیا موظف شدند مجموعهای از نقشههای نظارتی را برای تعریف این مناطق منتشر کنند، چراکه این قانون، ایالت را ملزم به نقشهبرداری از مناطق گسل فعال کرد و سازندگان ساختمانها را ملزم به بررسی و دوری از ساخت ساختمانهای مسکونی مستقیما در امتداد اثر سطحی گسل فعال کرد.
این قانون فروشندگان را ملزم میکند که اگر ملک آنها در پهنه آلکوئیست-پریولو قرار دارد، به خریداران اطلاع دهند تا خریدار از محدودیتهای احتمالی توسعه در آینده مطلع باشد. سازمان زمینشناسی کالیفرنیا (CGS) پهنههای گسل فعال را که نیاز به «بررسیهای لازم» دارند، تعیین میکند. برای توسعه چهار واحد یا بیشتر بناهای مسکونی -ساخت مجتمع مسکونی که بیش از ۴ بنای مسکونی در یک محل درنظر گرفته شده باشد- یک زمینشناس حرفهای باید بررسی کند تا اطمینان حاصل شود که هیچ ساختمانی در امتداد مسیر گسل فعال ساخته نشده است.
هنگامی که ملکی واقع در پهنه یک گسل فعال فروخته میشود، فروشنده باید این واقعیت را به خریدار «افشا» کند. هدف جلوگیری از ساخت ساختمانها روی گسلهای فعال است که در آنها امکان وقوع گسیختگی سطحی به عنوان یک خطر لرزهای بزرگ محسوب میشود.
بسیاری از مناطق دیگر دنیا به این مجموعه قوانین مراجعه میکنند و حداقل فاصله پسروی از گسل فعال را ۱۵ متر تعیین میکنند، اما با توجه به شرایط واقعی زمینشناسی و مسکن، پهنای پهنه دوری از گسل در مناطق دیگر متفاوت است.
برای لحاظ کردن فاصله مناطقی که بیشترین زمینلغزشهای همزمان با زلزله را از گسلهای زمینلرزهای نشان میدهند، ناحیه حائل نیمه در یکطرف گسلها باید حداقل ۳ یا ۵ کیلومتر باشد.
ساخت و ساز اغلب در فاصله مشخصی از یک گسل فعال زلزله، که به عنوان پهنه خطر گسیختگی گسل زمینلرزهای شناخته میشود، ممنوع یا محدود میشود تا از آسیب ناشی از گسیختگی سطحی جلوگیری شود. این مناطق یا مناطق حائل براساس فعالیت گسل، نوع ساختمان و شدت بالقوه گسیختگی، از دهها متر تا صدها متر متغیر هستند و برای تاسیسات ضروری نیاز به درنظر گرفتن پهنه ممنوعه وسیعتری وجود دارد.
اغلب قوانین خاصی برای انواع مختلف ساختمانها اعمال میشود. سازههای با خطر بالاتر مانند بیمارستانها، مدارس و تاسیسات حیاتی معمولا پهنه ممنوعه بزرگتری نسبت به ساختمانهای مسکونی استاندارد دارند. در صورت وجود شرایط خاص خاک ناپایدار در محل، پهنه حائل بزرگتری نسبت به استاندارد را توصیه کنند.
در چین برای استحکامات با درجه اهمیت بالا فاصله ۳۰۰۰ متر (گسلهای فعال بزرگتر) و ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ متر (گسلهای فعال متوسط) برای دوری از مناطق گسله را درنظر میگیرند. برای گسلهای ضعیفتر، ساخت و ساز در امتداد پهنه گسل مجاز نیست.
در نیوزیلند پسروی ۱۵ متری در اطراف گسل فعال اجباری است، مگر اینکه تحقیقات خاص محل خلاف آن را ثابت کند.
در ایالاتمتحده امریکا (ایالت واشنگتن) حداقل ۵۰ فوت (تقریبا ۱۵ متر) از پهنه خطر و ۱۰۰ فوت (تقریبا ۳۰متر) برای تاسیسات پرجمعیت یا ضروری، الزامی است.
در تایوان یک فاصله ۱۵ متری (۵۰ فوت) از هر طرف اثر سطحی گسل برای محدودیتهای استفاده از زمین تعیین میشود.
قوانین بسته به مکان و گسل خاص مورد بررسی، بهطور قابلتوجهی متفاوت هستند. در چنین مقرراتی نگرانی اصلی در مورد گسیختگی سطحی مستقیم است که میتواند باعث جابهجایی قابلتوجه سطح زمین شود. آییننامههای ساختمانی جنبش زمین را در مناطقی که مستقیما روی مسیر گسل نیستند نیز درنظر میگیرند.
ناحیه گسیختگی واقعی میتواند به دلیل گسلش ثانویه و تغییر شکل زمین، وسیعتر از مسیر گسل اصلی باشد که نشان از نیاز به یک پهنه حائل برای درنظر گرفتن این مساله دارد.
ایجاد یک حائل یا پهنه دوری از گسل (FAZ: fault avoidance zone) در اطراف رد سطحی گسل تعیین پسرویهایی است که براساس پهنای گسیختگی بالقوه و پهنه آسیب محاسبه میشوند. با دوری از خطر محتمل توسعه بنا در این پهنه، برنامهریزان و مهندسان از مردم و زیرساختها در برابر گسیختگی مستقیم زمین و خطرات مرتبط مانند گسیختگی سطحی زمین، زمینلغزش و روانگرایی محافظت میکنند.
گسلهای بزرگتر و فعالتر عموما به پسرویهای بزرگتری نیاز دارند. نوع گسل، مانند گسل شیب-لغز نیز بر توزیع خطر اثر میگذارد و معمولا شدت آسیب در فردیواره گسل بیشتر است. تاسیسات حیاتی مانند بیمارستانها یا نیروگاهها ممکن است به پسرویهای بسیار بزرگتری نسبت به ساختمانهای استاندارد نیاز داشته باشند. عرض پهنه گسیختگی و سایر عوامل زمینشناسی، مانند وجود گسلهای ثانویه، بر پسروی اثر میگذارند.
