جمعه سیاه؛ نمایش ناعدالتی!
علی حسینی– جمعه سیاه؛ روزی که در سراسر جهان با تخفیف‌های واقعی و فرصت‌های خرید هوشمندانه شناخته می‌شود در ایران بیشتر به میدان سودجویی و کلاهبرداری اینترنتی بدل شده است. هرسال با نزدیک شدن به این رویداد فروشندگان آنلاین قیمت کالاها را پیش از شروع بلک‌فرایدی به‌طور مصنوعی بالا می‌برند و سپس با اعلام تخفیف‌های نجومی همان کالاها را به قیمت اصلی یا حتی بالاتر می‌فروشند. درنتیجه کاربران درحالی که فکر می‌کنند فرصت طلایی خرید را پیدا کردند در حقیقت در دام یک ناعدالتی اقتصادی گرفتار می‌شوند. زیرساخت‌های فروش آنلاین در ایران نیز تحمل حجم بالای کاربران را ندارد. سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها به دلیل هجوم مخاطبان از دسترس خارج شده و تجربه خرید به فرآیندی پراسترس و ناکام‌کننده تبدیل می‌شود. دراین‌شرایط تبلیغات رنگارنگ و وعده‌های تخفیف‌های نجومی بیشتر شبیه یک نمایش رسانه‌ای است تا یک فرصت واقعی برای صرفه‌جویی. در کشورهای پیشرفته هدف جمعه سیاه ارائه فرصت خرید واقعی و مقرون‌به‌صرفه به کاربران است و فروشندگان در کنار کسب سود بخشی از کالاها را با تخفیف واقعی به‌دست مصرف‌کنندگان می‌رسانند اما در ایران این فرهنگ جهانی تحریف و به ابزاری برای پرکردن جیب فروشندگان بدل شده است. کاربران نه‌تنها از مزایای تخفیف‌های واقعی بهره نبرده بلکه باید با قیمت‌های کاذب، زیرساخت‌های ناکارآمد و تبلیغات فریبنده دست‌وپنجه نرم کنند. موج کلاهبرداری اینترنتی در این روزها افزایش می‌یابد و افراد کم‌تجربه به دام فروشگاه‌های غیرمعتبر و تبلیغات اغواکننده می‌افتند بدون اینکه راهی مطمئن برای سنجش صحت تخفیف‌ها یا اعتبار فروشنده داشته باشند. این وضعیت نشان می‌دهد که قوانین و نظارت‌های موجود قادر به حمایت از حقوق مصرف‌کننده نیستند و خریداران قربانیان ناعدالتی اقتصادی و سوءاستفاده آنلاین می‌شوند. جمعه سیاه باید فرصتی برای تجربه خرید هوشمند و بهره‌مندی از تخفیف واقعی باشد اما در ایران بیشتر شبیه یک‌نمایش سودجویی است که در آن شفافیت و عدالت قربانی سود کوتاه‌مدت فروشندگان می‌شود. کاربران همچنان با امید به تخفیف‌های واقعی به سایت‌ها هجوم می‌آورند اما واقعیت تلخ این است که بلک‌فرایدی ایرانی بیشتر از آنکه جشن خرید باشد میدان نابرابری و سوءاستفاده است. تا زمانی که فرهنگ خرید هوشمند، شفافیت و زیرساخت‌های امن ایجاد نشود هر سال این چرخه ادامه خواهد یافت و خریداران همچنان قربانی وعده‌های پوشالی و سودجویی بی‌حدومرز خواهند بود.
توهم تخفیف یا فرصت اقتصادی؟
بر همین اساس شهریار شفیعی، رییس هیات‌علمی آکادمی برند ایران در خصوص به‌وجودآمدن چنین بازار سیاهی به «جهان‌صنعت» گفت: آنچه در چندسال اخیر تحت عنوان «جمعه سیاه» شاهد آن بودیم پدیده‌ای غریب است که به‌نظر می‌رسد نیازمند نگاه چندجانبه باشد. نخست باید تاکید کرد که هرگونه فعالیت و کنشی که منجر به رونق اقتصادی شود قطعا محترم و ارزشمند است. بدون شک اگر یک‌پدیده اعم از ارائه تخفیف باعث تحرک و گردش بیشتر اقتصاد و افزایش سرعت بازار شود اتفاقی خوشایند است. با این حال اگر دقیق‌تر نگاه کنیم آنچه تحت عنوان جمعه سیاه یا «بلک‌فرایدی» رخ می‌دهد غالبا نشان‌دهنده واقعیت متفاوتی است. بسیاری از تخفیف‌هایی که مشاهده می‌کنیم درواقع تخفیف واقعی نیستند بلکه قیمت‌ها پیشتر به همین میزان بودند و پیش از جمعه سیاه افزایش یافته و سپس با برچسب تخفیف دوباره به همان سطح بازمی‌گردند. بسیاری اوقات کاربران به بهانه تخفیف به‌سمت فروشگاه‌ها جذب می‌شوند اما عملا فرصت خرید واقعی از دست رفته است. او در ادامه گفت: «در موارد دیگر تخفیف‌ها مشروط به حداقل خرید مشخصی بوده یا فقط شامل کالاهایی محدود می‌شوند که غالبا مورد نیاز یا محبوب مخاطبان نیستند. پنجمین و شاید مهم‌ترین نکته این است که بسیاری از تخفیف‌ها تنها توهمی از ارزش محسوب می‌شوند. اغلب کالاهایی که در انبارها ماندند به بهانه جمعه سیاه عرضه می‌شوند.» او افزود: «علاوه بر این متاسفانه افرادی نیز از این موج تخفیف و رونق بازار سوءاستفاده کرده و به طرق مختلف اقدام به کلاهبرداری می‌کنند. درمقابل آنچه در جهان تحت عنوان «بلک‌فرایدی» مشاهده می‌شود تخفیف‌هایی است که برندهای معتبر بر کالاها و خدماتی که به آن اطمینان داشته اعمال می‌کنند و در آن زمان با قیمت کمتر عرضه می‌شوند؛ هرچند که این نیز همیشه در تمام نقاط جهان یکسان نیست.» شفیعی در ادامه خاطرنشان کرد: نکته‌ای که فراتر از اینها بوده اما مربوط به جایگاه تاریخی ایران در تعریف رخدادهای اقتصادی و فرهنگی در جهان است. زمانی ایران قادر بود مراسم و روزهای فرخنده خود را به جهانیان معرفی کند. برای مثال واژه «مهرجان» در حاشیه جنوبی خلیج‌فارس ریشه در جشن مهرگان ایرانی دارد و کشورهای اطراف این واژه را برای جشن‌های خود اقتباس کردند. همینطور پراکندگی نوروز در جهان نمونه دیگری از تاثیر فرهنگی ایران است. در گذشته ما تعیین‌کننده مناسبت‌ها و رخدادها بودیم اما امروز صرفا واردکننده هستیم و حتی قدرت تغییر نام‌ها را نداریم؛ مساله‌ای که واقعا ناراحت‌کننده است. مسوولان باید نتایج عملکرد خود را ببینند چراکه حتی نمی‌توانیم نام «بلک‌فرایدی» را تغییر دهیم.» او در پایان گفت: «فارغ از تمامی نکات منفی موجود در محتوای این رخداد به‌عنوان یک ایرانی آمادگی خود را برای تعریف یک «جمعه سفید» اعلام می‌کنم. چرا جمعه باید سیاه باشد؟ رنگ سیاه در فرهنگ ما با مفاهیم منفی همراه بوده و پیوند دادن جمعه با سیاهی زیبنده نیست. باید با همکاری بسترهای مناسب جمعه‌ای سفید تعریف کنیم که شایسته ملت ما باشد و برندهای داخلی در این رخداد واقعا «روسفید» باشند نه اینکه پس از این جمعه‌ها تنها خاطره‌ای تلخ و رویی سیاه باقی بماند.»
تخفیف‌های پوشالی و بازار ناعادلانه ایران
درمجموع جمعه سیاه، فرصتی که در جهان برای خرید هوشمندانه و بهره‌مندی از تخفیف‌های واقعی شناخته می‌شود در ایران بیشتر به میدان نابرابری و سودجویی بدل شده است. کاربران با امید به تخفیف‌های نجومی وارد فروشگاه‌های آنلاین شده اما با واقعیت تلخ قیمت‌های کاذب، تبلیغات اغواکننده و زیرساخت‌های ناکارآمد مواجه می‌شوند. این روز که می‌توانست فرصتی برای تجربه خرید مقرون‌به‌صرفه باشد به ابزاری برای پر کردن جیب فروشندگان و تقویت بازار سیاه اینترنتی تبدیل شده است. مشکل تنها در نهادهای فروشنده نبوده بلکه نبود قوانین حمایت‌کننده، نظارت ناکافی و کمبود شفافیت باعث می‌شود کاربران آسیب دیده و تجربه‌ای منفی از خرید آنلاین پیدا کنند. تا زمانی که این مسائل رفع نشود بلک‌فرایدی ایرانی همچنان بیشتر شبیه یک نمایش سودجویی خواهد بود تا جشن واقعی خرید. کاربران باید با آگاهی کامل و تکیه بر فروشگاه‌های معتبر وارد این میدان شده و انتظار داشته باشند که تخفیف‌های واقعی و نه وعده‌های پوشالی بخش اصلی تجربه خریدشان باشد. تنها در این صورت است که فرهنگ جمعه سیاه می‌تواند در ایران نیز به جایگاه واقعی خود برسد.
