کردستان؛ چشم انتظار ثبت جهانی کرفتو
نادر نینوایی- غار کرفتو یکی از شگفت‌انگیزترین و بزرگ‌ترین غارهای باستانی ایران، در ۶۷کیلومتری دیواندره و بر پهنه‌ای آهکی در شمال دره‌ای عمیق جای گرفته است؛ غاری که هم از منظر زمین‌شناسی و هم از منظر باستان‌شناسی جایگاهی کم‌نظیر در میان آثار طبیعی– تاریخی کشور دارد. این غار در دوران مزوزوئیک شکل گرفته و تا مدت‌ها زیر آب بوده؛ پدیده‌ای که موجب پیدایش حفره‌ها، تالارها و دهلیزهای پیچ‌درپیچ و اعجاب‌انگیز آن شده است. اقلیم ویژه منطقه نیز باعث شده کرفتو در زمستان گرم و در تابستان خنک باشد؛ ویژگی‌ای که این غار را طی هزاران سال به یکی از امن‌ترین پناهگاه‌ها و محل‌های سکونت انسان‌ها تبدیل کرده است.
وجود چهار طبقه معماری صخره‌ای و دست‌کند در مدخل غار، کرفتو را به یکی از مهم‌ترین نمونه‌های معماری سنگی ایران بدل کرده است. اتاق‌ها و دالان‌های تو‌در‌تو، نورگیرهای تراشیده‌شده، سقف‌های کمانی و بقایای تنوره دسترسی به آب حکایت از مهارت شگفت‌انگیز سازندگان باستانی دارد. بر دیواره‌ها، نقوشی از سوارکار، گوزن، مارال، گیاهان و نمادهای تجریدی دیده می‌شود که قدمت برخی از آنها به دوران پیش از تاریخ می‌رسد.
با وجود این جایگاه شاخص، غار کرفتو هنوز در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت نشده؛ موضوعی که در کنار چالش‌های سال‌های اخیر-بهویژه تعرض به حریم غار- به شکل‌گیری انتقادات و کارزارهای مردمی گسترده منجر شده است.
اهمیت و جایگاه شاخص غار کرفتو
یکی از مهم‌ترین دلایل شهرت غار کرفتو وجود کتیبه‌ای یونانی در طبقه سوم آن است؛ کتیبه‌ای که بر آن نوشته شده: «این خانه هراکلس است، هرکس وارد آن شود در امان است.» همین کتیبه موجب شده برخی پژوهشگران، غار را محل استقرار موقت سلوکیان یا معبد هرکول بدانند. با این حال تحقیقات جدید نشان می‌دهد استفاده از غار به اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد بازمی‌گردد و در دوره‌های اشکانی، ساسانی و اسلامی نیز ادامه داشته است.
کرفتو از نخستین آثاری بود که در سال۱۳۱۸ در فهرست میراث ملی ثبت شد و آبان۱۴۰۱ نیز به فهرست موقت جهانی یونسکو راه پیدا کرد؛ جایگاهی که آن را در مسیر تبدیل‌شدن به یکی از مهم‌ترین شانس‌های ایران برای ثبت جهانی قرار داده است. گستره زمانی استفاده انسان، معماری منحصربهفرد صخره‌ای، کتیبه یونانی استثنایی و موقعیت طبیعی کم‌نظیر از برجسته‌ترین معیارهای آن برای ثبت جهانی است.
غار کرفتو با طول حدود ۷۵۰متر، تالارهای مرتفع و دهلیزهای ناشناخته همچنان بخشی کشف‌نشده در دل کوه دارد. از اوایل قرن نوزدهم تاکنون پژوهشگران بسیاری نقشه‌هایی از آن تهیه کرده‌اند اما پیچیدگی مسیرها و ریزش‌های دوره‌ای هنوز از ارائه نقشه‌ای کامل را دشوار کرده است. امروز کرفتو یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری کردستان و یکی از امیدهای ایران برای یک ثبت جهانی تازه است؛ اثری که تاریخ، اسطوره، طبیعت و معماری دست‌کند را در یک قاب منحصربهفرد گرد آورده است.
مطالبه مردمی برای ثبت جهانی کرفتو
کارزار مردمی ثبت جهانی غار کرفتو، اکنون به یکی از جدی‌ترین مطالبات اجتماعی کردستان تبدیل شده است؛ مطالبه‌ای برخاسته از نگرانی مردم نسبت‌به از دست رفتن یکی از مهم‌ترین فرصت‌های میراثی استان. برای مردم کردستان، ثبت جهانی کرفتو تنها یک عنوان نیست؛ تثبیت هویت فرهنگی، ایجاد فرصت‌های توسعه‌ای و ارتقای شأن استان در سطح ملی و بین‌المللی است. به همین دلیل هرگونه اخلال در روند ثبت- بهویژه ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم غار- با حساسیت فراوان پیگیری می‌شود.
مرداد‌ماه امسال جمعی از شهروندان، فعالان مدنی و سازمان‌های مردم‌نهاد با انتشار بیانیه‌ای خطاب به نمایندگان استان در مجلس، خواستار اقدام فوری برای رفع موانع پرونده شدند. امضاکنندگان تاکید کرده‌اند که موفقیت در این پرونده علاوه بر تقویت اعتبار مدیریتی استان موجب ارتقای استانداردهای حفاظتی، جلوگیری از تجاوزهای آتی و جذب منابع پایدار خواهد شد. آنها هشدار داده‌اند که از دست رفتن این فرصت، سرخوردگی گسترده‌ای در میان مردم ایجاد خواهد کرد.
در این درخواست از نمایندگان خواسته شده با همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی، فرمانداری‌ها و دستگاه‌های اجرایی، راهکاری عاجل برای توقف ساخت‌وسازهای غیرمجاز و پاکسازی کامل حریم اثر ارائه دهند. مردم کردستان ثبت جهانی کرفتو را «آرزوی تاریخی» خود می‌دانند؛ آرزویی که تحقق آن نیازمند اراده مدیریتی، هماهنگی نهادی و شفافیت است.
کارزار «درخواست ثبت جهانی غار کرفتو» امروز بیش از یک مطالبه مردمی است؛ آزمونی برای سنجش میزان مسوولیت‌پذیری مدیران و نمایندگان در برابر خواست عمومی.
مطالبه‌ای که به نقطه حساس رسیده
هجدهم مهرماه امسال آیین مهرگان در محوطه غار کرفتو برگزار شد تا شاید نشانی باشد از توجه مسوولان به اهمیت این غار و تلاش جمعی برای ثبت جهانی این اثر.
برگزاری آیین مهرگان در محوطه غار کرفتو درواقع تنها یک رویداد آیینی نبود بلکه صحنه‌ای بود که در آن مسوولان بلندپایه- از جمله محسن فتحی، نماینده سنندج، دیواندره و کامیاران و رییس فراکسیون گردشگری مجلس- وعده‌هایی صریح در مورد تسریع روند ثبت جهانی این غار ارائه دادند. فتحی در حضور مردم و رسانه‌ها بر اهمیت بی‌بدیل این محوطه و نقش آن در هویت تاریخی کردستان تاکید کرد و گفت: «در خانه ملت هیچ کوتاهی نخواهیم کرد.» او وعده داد که ثبت جهانی غار کرفتو از اولویت‌های جدی او و دیگر مسوولان خواهد بود.
این اظهارات در حالی مطرح شد که مردم محلی و فعالان میراثی، ماه‌هاست پیگیر رفع موانع موجود-بهویژه ساخت‌وسازهای غیرمجاز- هستند. سخنان فتحی در ۱۸مهر، سطح انتظارات مردم را بهطور چشمگیری بالا برد. بسیاری آن روز این وعده‌ها را یک تعهد عملیاتی تلقی کردند، نه یک سخنرانی تشریفاتی.
اکنون چند ماه پس از آن مراسم، کنشگران و جامعه فرهنگی استان انتظار دارند آن وعده نیمه مهرماه فراموش نشود. آنها روند پرونده را با دقت پیگیری می‌کنند و معتقدند همزمانی این وعده با ثبت «مهرگان» در فهرست میراث ناملموس یونسکو، فرصتی ارزشمند برای تقویت جایگاه غار کرفتو ایجاد کرده است؛ فرصتی که اگر از دست برود، بار دیگر اعتماد عمومی آسیب خواهد دید.
به بیان دیگر وعده‌های مطرح شده نقطه‌ای بود که مسوولان «تعهد» دادند؛ اکنون زمان عمل به آن تعهد است. مطالبه مردم روشن است، اینکه جلوگیری از ساخت‌وساز در حریم اثر، تکمیل پرونده فنی و ارائه قاطعانه آن به یونسکو پیگیری شود. آنان می‌گویند: «اگر مهرگان نماد عهد مسوولان با مردم بوده، زمان آن رسیده که نتیجه این عهد دیده شود.»
