وزارت جهاد کشاورزی: مصرف آب کشاورزی ۴۵ میلیارد مترمکعب است، نه ۹۰ درصد!

جهان صنعت، در میان انبوه اطلاعات درباره مصرف آب در کشور، موضوع «مصرف بیش از ۹۰ درصدی» آب در بخش کشاورزی، بسیار تکرار شده است. به عنوان نمونه، برخی از کارشناسان و مراکز گزارش داده‌اند که سهم بخش کشاورزی از کل مصرف آب کشور «بالغ بر ۹۰ درصد» است. با این حال، وزارت جهاد کشاورزی و مقام‌های رسمی این وزارتخانه این رقم را رد کرده و سهم واقعی را بسیار پایین‌تر اعلام کرده‌اند. این تناقض در گزارش‌ها، عرصه‌ای از چالش برای سیاستگذارانی ایجاد کرده که می‌کوشند در شرایط کاهش شدید منابع آبی، تصمیم‌گیری کنند.

وزیر جهاد کشاورزی بارها در نشست‌های خبری و مصاحبه‌های خود تاکید کرده که رقم مصرف آب در بخش کشاورزی «حدود ۴۵ میلیارد متر مکعب» بوده است و نه سهمی ۸۰ تا ۹۰ درصدی از کل مصرف آب کشور. امسال سهم واقعی بخش کشاورزی از منابع آبی کشور «بسیار کمتر» است و میزان آب مصرف‌شده حدود ۴۵ میلیارد مترمکعب برآورد شده است. افزون بر آن، وزارتخانه اعلام کرده که تخصیص آب به بخش کشاورزی نیز کاهش یافته و به حدود ۴۲ تا ۴۳ میلیارد مترمکعب رسیده است، در حالی که قانون برنامه به این وزارتخانه تکلیف کرده بود حدود ۷۷ میلیارد مترمکعب در اختیار این بخش قرار گیرد. از سوی دیگر، برخی کارشناسان حوزه آب و محیط‌زیست معتقدند که ارقام رایج «۹۰ درصد» یا «۸۰ تا ۹۰ درصد» بی‌پایه نیستند، اما مستلزم بازبینی داده‌ها هستند.

سهم بخش کشاورزی از آب کشور

با جمع‌بندی اطلاعات موجود، می‌توان گفت: ادعای عمومی «۹۰ درصدی» مصرف آب کشور توسط بخش کشاورزی، عمدتاً در گفتمان عمومی و رسانه‌ای مطرح است. اما وزارت جهاد کشاورزی و برخی گزارش‌ها رقم بسیار پایین‌تری (حدود ۴۵ میلیارد مترمکعب) را اعلام کرده‌اند. در این فضای متفاوت از داده‌ها، پیشنهاد می‌شود دستگاه‌های مسئول نسبت به تدوین و انتشار داده‌های رسمی، به‌روز، منطقه‌ای و تفکیکی (شرب، صنعت، کشاورزی، چاه‌های غیرمجاز، هدررفت) اقدام کنند تا سیاستگذاری مبتنی بر واقعیت و نه حدس انجام شود. در ادامه این مطلب به گفت‌وگو با معاون آب و خاک وزارت جهادکشاورزی پرداخته شده تا موضوع میزان آب مصرفی کشاورزی بررسی و شفاف شود.

صفدر نیازی شهرکی – معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی – با اشاره به برداشت‌های متفاوت از سهم مصرف آب کشاورزی اظهار کرد: گاهی گفته می‌شود مصرف آب کشاورزی ۹۰ درصد و گاهی ۴۵ درصد است. در حالی که باید بین درصد و حجم آب مصرفی تفاوت قائل شد. در سال‌های گذشته میزان بارش کشور حدود ۲۴۰ تا ۳۳۰ میلی‌متر بوده و کل اراضی کشور نیز حدود ۶۰ میلیون هکتار برآورد می‌شود. بارش سالانه کشور معادل حدود ۴۰۰ میلیارد متر مکعب است که بخشی تبخیر شده و مابقی به‌عنوان آب تجدیدپذیر یا قابل مدیریت در نظر گرفته می‌شود. در سال‌هایی که آب تجدیدپذیر کشور حدود ۱۰۰ میلیارد متر مکعب بوده، مجموع مصرف آب ۷۱ میلیارد متر مکعب بوده است. حدود ۸ میلیارد متر مکعب به شرب، سه تا چهار میلیارد متر مکعب به صنعت و حدود هفت تا هشت میلیارد متر مکعب نیز به محیط‌زیست و جریان‌های رودخانه‌ای اختصاص داشته است.

تاثیر تغییرات اقلیمی

معاون آب و خاک با اشاره به اثرات تغییرات اقلیمی تصریح کرد: طی دو سال اخیر موضوع خشکسالی جدی‌تر شده و میزان آب قابل استفاده کاهش یافته است. در سال گذشته، وزارت نیرو برای نیمه دوم سال زراعی – که ۷۸ درصد مصرف آب کشاورزی در آن دوره اتفاق می‌افتد – ۲۴ میلیارد متر مکعب آب تخصیص داد که محدودیتی کم‌سابقه بود. مصرف آب کشاورزی در سال زراعی گذشته حدود ۴۵ میلیارد متر مکعب بوده و این در حالی است که آب تجدیدپذیر کشور در همان دوره به حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب رسیده است. بر همین اساس، سهم مصرف کشاورزی از آب تجدیدپذیر حدود ۷۰ درصد برآورد می‌شود. وزارت نیرو برای سال زراعی ۱۴۰۴–۱۴۰۵ نیز طی نامه‌ای، آب قابل تخصیص به بخش کشاورزی را ۵۱ میلیارد متر مکعب اعلام کرده است. این میزان نسبت به سال‌های قبل، کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد. عملاً مصرف آب کشاورزی نسبت به دو سال پیش حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب کمتر شده است.

نیازی شهرکی تأکید کرد: عددی که باید بیان شود، همین ۷۰ درصد است؛ چراکه نسبت به کل آب تجدیدپذیر سنجیده می‌شود. اعدادی مانند ۵۰ درصد مربوط به دوره‌هایی بوده که حجم آب تجدیدپذیر ۱۰۰ میلیارد متر مکعب بوده است.

افزایش بهره وری آب

معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی درباره راه‌های افزایش بهره‌وری آب گفت: بهره‌وری حاصل نسبت تولید به آب مصرفی است. برای افزایش بهره‌وری باید یا تولید (صورت کسر) افزایش یابد یا میزان آب مصرفی (مخرج کسر) کاهش پیدا کند.

وی درباره افزایش تولید توضیح داد: افزایش تولید از طریق عملیات به‌نژادی و به‌زراعی حاصل می‌شود. به‌نژادی شامل تولید بذرهای پربازده، مقاوم به خشکی و کم‌نیاز به آب است. عملیات به‌زراعی نیز مدیریت مزرعه از جمله مبارزه با آفات و بیماری‌ها، کنترل علف‌های هرز، آبیاری به موقع، استفاده از بذر مناسب و مکانیزاسیون است.

نیازی شهرکی درباره کاهش مصرف آب نیز اظهار کرد: برای افزایش راندمان آبیاری، باید پرت آب در مزرعه به حداقل برسد. اجرای سامانه‌های نوین آبیاری، انتقال آب با لوله، بتن‌ریزی و اصلاح کانال‌های خاکی، تجهیز و نوسازی اراضی و تسطیح زمین از جمله اقدامات مؤثر است.

وی همچنین آبیاری هوشمند را یکی از فناوری‌های کارآمد معرفی کرد. او گفت: در این روش با نصب سنجنده‌های رطوبت خاک، دمای خاک، دمای هوا، سرعت باد، میزان بارش، بافت خاک و مراحل رشد گیاه، نیاز دقیق آبی مشخص شده و شیرهای خودکار، آب متناسب با نیاز گیاه را تأمین می‌کنند. راندمان این روش به بالای ۹۵ درصد می‌رسد و اجرای آن در کشور آغاز شده است.

الگوی کشت

نیازی شهرکی درباره الگوی کشت نیز بیان کرد: طبق تکلیف برنامه هفتم توسعه، طراحی و اجرای الگوی کشت برعهده بخش‌های تخصصی وزارت جهاد کشاورزی است. الگوی کشت مجموعه‌ای از تصمیم‌گیری‌هاست که بر اساس پتانسیل‌های آب، قابلیت و تناسب اراضی، اقلیم، اسناد بالادستی و اقتصاد محصول تعیین می‌کند که در هر منطقه چه محصولی باید کشت شود. این طرح چند سال است آغاز شده و هر سال کامل‌تر می‌شود. سال گذشته الگوی کشت زراعت اجرا شد و امسال نیز بخش باغبانی در حال طراحی است. حوزه زراعت و تحقیقات متولی اصلی این کار هستند و هر سال فرآیند نظارت و اجرا بهبود می‌یابد.

معاون آب و خاک در پایان درباره اولویت تولید داخلی یا حفظ منابع آب گفت: وظیفه وزارت جهاد کشاورزی تولید است و میزان آب در دسترس را وزارت نیرو تعیین می‌کند. وزارت نیرو بر اساس شرایط دشت‌ها، آبخوان‌ها، میزان بارش و حجم آب سدها، سهمیه آب را مشخص می‌کند. ما موظفیم با میزان آبی که به ما تخصیص می‌یابد، بیشترین محصول و بهترین عملکرد را تولید کنیم. نگرانی‌های مرتبط با حفظ منابع آب در حوزه وظایف وزارت نیرو بررسی می‌شود و منافاتی میان امنیت غذایی و مدیریت منابع آب وجود ندارد.

ایسنا