توریسم پایدار؛ اولویت ملی
نادر نینوایی– رییس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران اعلام کرد که «سند جامع حمایت از سرمایه‌گذاری سبز در بخش گردشگری» در دستور کار این نهاد قرار دارد و تدوین آن به زودی پیگیری خواهد شد.
سید مصطفی موسوی در نشست «مدرسه سرمایه‌گذاری‌های سبز در گردشگری» که با همکاری اتاق بازرگانی و دانشگاه علم و فرهنگ برگزار شد، گفت که سرمایه‌گذاری سبز برای حفظ زیست‌بوم ایران و حل بحران‌های مرتبط با آب و منابع طبیعی ضروری است و ناترازی در مدیریت منابع، بیشترین آسیب را وارد کرده است.
وی اشاره داشت که سند یادشده باید با رویکرد حمایت از سرمایه‌گذاران سبز و تقویت جوامع محلی تدوین شود تا مزایای اقتصادی گردشگری به‌طور مستقیم به ساکنان محلی برسد.
رییس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران تاکید کرد که حضور استارتاپ‌ها در مسیر سرمایه‌گذاری سبز نقش محوری دارد و نباید گردشگری را صرفا یک صنعت دانست بلکه باید نیروی انسانی توسعه‌یافته پرورش داد که هم به سودآوری و هم به حفظ زیست‌بوم اهمیت دهد. از سوی دیگر کمیسیون گردشگری پیشنهاداتی به دولت ارائه کرده است که شامل ایجاد چارچوب ملی مدیریت گردشگری سبز، تعریف استانداردهای اقامتگاه‌ها، استانداردسازی ناوگان حمل‌ونقل، آموزش مستمر مدیران و تسهیل ورود بخش‌خصوصی به این عرصه است.
تدوین سند گردشگری پایدار با تاکید بر جوامع محلی
رییس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران با اعلام اینکه اتاق بازرگانی اگرچه نگاه اقتصادی به موضوعات کشور دارد اما نمی‌تواند مشکلات محیط‌زیستی و تاثیر آن در زندگی مردم را نادیده بگیرد، گفت: متاسفانه در نقاط کمتر توسعه یافته کشور مدیریت صحیح منابع طبیعی صورت نگرفته است و دلیل آن هم نبود مدیریت خوب در برخی استان‌ها و شهرستان‌هایی است که دارای منابع طبیعی غنی هستند اما فرهنگ استفاده پایدار از این منابع در آنها ایجاد نشده است.
موسوی افزود: تاکید کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران بر رفع مشکلات مرتبط با محیط‌زیست و ایجاد گردشگری سبز و پایدار در کشور است و به همین دلیل تلاش اتاق بازرگانی ایران در حوزه سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری کشور باید منتج به تدوین سند جامع حمایت از سرمایه‌گذاری سبز در بخش گردشگری کشور شود.
او با اشاره به برگزاری همایش سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری که در دی‌ماه سال جاری و با همکاری دانشگاه علم و فرهنگ و اتاق بازرگانی ایران برگزار می‌شود، افزود: سند جامع سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری کشور باید با رویکرد حمایت مطلق از سرمایه‌گذاران گردشگری سبز و جوامع محلی تدوین شود.
موسوی جوامع محلی را پایه اصلی شکل‌گیری گردشگری پایدار و سبز اعلام کرد و گفت: سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری باید به‌گونه‌ای انجام شود که جوامع محلی از مزایای آن بهره‌مند شوند. این فعال حوزه اقتصاد گردشگری با اشاره به روند شکل‌گیری حمایت از سرمایه‌گذاران و جوامع محلی در کشورهای موفق در حوزه گردشگری نظیر ترکیه گفت: زمانی بود که نسبت به سفرهای زمینی در ترکیه اعلام خطر می‌شد اما مردم ترکیه متوجه شدند استفاده از ظرفیت‌های گردشگری برای آنها مزایای بسیار زیادی دارد و به همین دلیل همان جامعه محلی خود تبدیل به سرمایه‌گذار گردشگری در ترکیه شد و اکنون گردشگری آن کشور در سطح بالای جهانی قرار دارد.
موسوی با تاکید مجدد بر نقش جوامع محلی در توسعه و رونق گردشگری به موضوع تبدیل محله لشکرآباد اهواز از یک محله خطرناک به مقصد اصلی گردشگری خوراک برای گردشگران داخلی و خارجی اشاره کرد و گفت: پیش از تبدیل لشکرآباد اهواز به مقصد گردشگری مردم در این منطقه اجازه نداشتند ساعت ۸شب به بعد در خیابان قدم بزنند ولی بعد از آن که چند سرمایه‌گذار اقدام به ایجاد تعداد معدودی اغذیه‌فروشی در این منطقه کردند، مردم منطقه متوجه منافع سرشار گردشگر خوراک شدند و اکنون تمام منطقه و خانه‌های لشکرآباد تبدیل به اغذیه‌فروشی شده و تا ساعت سه صبح به گردشگران داخلی و خارجی خدمات گردشگری خوراک ارائه می‌کند. چون مردم متوجه شدند چه سود سرشاری از گردشگری خوراک نصیب‌شان می‌شود و خودشان امنیت منطقه را حفظ کرده‌اند. بنابراین جامعه محلی از پایه‌های اصلی گردشگری است.
محرومیت زدایی از مناطق کمتر برخوردار در سند گردشگری
رییس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران گفت: اگر بتوان سبد حمایتی از جامعه محلی را در سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با حوزه گردشگری از جمله گردشگری سبز ایجاد کرد، می‌توان حرکت مناسبی برای محرومیت‌زدایی از مناطق کمتر برخوردار نیز انجام داد.
این فعال اقتصادی در حوزه گردشگری کشور از پیشنهادات کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران برای تسهیل سرمایه‌گذاری در این بخش خبر داد و گفت: اتاق بازرگانی ایران ایجاد چارچوب ملی مدیریت گردشگری سبز، تعریف استانداردهای مشخص برای اقامتگاه‌ها، استانداردسازی ناوگان حمل‌ونقل، آموزش مستمر و تخصصی مدیران و تصمیم‌سازان و تسهیل ورود بخش‌خصوصی برای سرمایه‌گذاری در گردشگری سبز ازجمله پیشنهادات اتاق بازرگانی ایران به دولت برای تسهیل در سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری ایران است.
وی با اعلام اینکه اتاق بازرگانی ایران به موضوعات کشور فقط نگاه اقتصادی ندارد بلکه بر اخلاق‌مداری و مسوولیت اجتماعی در حفظ محیط‌زیست و گردشگری پایدار تاکید دارد، اعلام کرد: ایجاد شبکه رسانه‌ای خاص گردشگری و منابع طبیعی برای فرهنگ‌سازی در جامعه به خصوص در جوامع محلی ازجمله موضوعات تاثیرگذار بر سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری است.
محرومیت‌زدایی و نقش استارتاپ‌ها
موسوی گفت: اگر سبد حمایتی از جوامع محلی در سرمایه‌گذاری‌های مرتبط با گردشگری سبز ایجاد شود، می‌توان گام موثری در محرومیت‌زدایی از مناطق کمتر برخوردار برداشت. او حضور استارتاپ‌ها در حوزه سرمایه‌گذاری سبز را بسیار مهم خواند و افزود: «نباید صرفا به گردشگری به عنوان یک صنعت نگاه کرد بلکه باید به تربیت نیروهایی توجه شود که علاوه بر سودآوری، حفظ زیست‌بوم را نیز مدنظر دارند.»
به گفته این فعال اقتصاد گردشگری کمیسیون پیشنهاداتی برای تسهیل سرمایه‌گذاری ارائه کرده است؛ ازجمله: ایجاد چارچوب ملی مدیریت گردشگری سبز، تعریف استانداردهای مشخص برای اقامتگاه‌ها، استانداردسازی ناوگان حمل‌ونقل، آموزش مستمر مدیران و تسهیل ورود بخش‌خصوصی به سرمایه‌گذاری در گردشگری سبز. سرمایه‌گذاری سبز در حمل‌ونقل با هدف کاهش آلودگی و مدیریت مصرف انرژی در جهان در جریان است؛ برای مثال در دو سال گذشته بسیاری از خودروها در چین الکترونیکی شده‌اند و نسبت خودروهای برقی به خودروهای مصرف‌کننده سوخت فسیلی از ۸۰ به ۲۰ رسیده است. در فرانسه نیز برخی وسایل نقلیه از سوخت هیدروژن استفاده می‌کنند که گامی فراتر از خودروهای الکتریکی است. او افزود: کشورهایی مانند نپال به‌خاطر حفظ منابع طبیعی اجازه ساخت هتل در مناطق کوهپایه‌ای را نمی‌دهند و تاسیسات گردشگری را در پایین‌دست قرار می‌دهند تا منابع طبیعی حفظ شود و ارزش‌افزوده صنعت گردشگری افزایش یابد. موسوی یادآور شد: اتاق بازرگانی تنها نگاه اقتصادی ندارد و بر اخلاق‌مداری و مسوولیت اجتماعی در حفظ محیط‌زیست و گردشگری پایدار تاکید می‌کند؛ ازجمله پیشنهادات، ایجاد شبکه رسانه‌ای ویژه گردشگری و منابع طبیعی برای فرهنگ‌سازی در جوامع محلی است.
نگاه حمایتی برای سرمایه‌گذاری‌های سبز در گردشگری
علی اصغر شالبافیان، مدیر مرکز سرمایه‌گذاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور نیز در این نشست، از ضرورت توجه به سرمایه‌گذاری سبز در کشور سخن گفت و از آمادگی دولت برای حمایت از سرمایه‌گذاران گردشگری سبز خبر داد.
شالبافیان، سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری ایران را نیازمند رعایت استانداردهای محیط‌زیستی و نبوغ ایرانی در طراحی فضاهای همخوان با طبیعت اعلام کرد و گفت: دولت سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری را تسهیل کرده است که یک نمونه آن ایجاد تاسیسات گردشگری ترکیبی است که در کشورهای دیگر نیز رواج دارد.
او افزود: پیش از این در نظام حقوقی کشور تعریف نشده بود. سند زمینی که کاربری عرصه آن گردشگری است، کاربری بیش از گردشگری هم تعریف شود و مثلا طبقه بیستم یک مرکز اقامتی یا گردشگری دارای سند اداری هم باشد تا سرمایه‌گذار از بازگشت سرمایه اطمینان بیابد.
مدیر مرکز سرمایه‌گذاری وزارت میراث فرهنگی با اشاره به تصویب این قانون از جذاب بودن این مشوق برای سرمایه‌گذاران گردشگری خبر داد و گفت: پس از تصویب این قانون و آیین‌نامه‌های مرتبط با آن بود که سرمایه‌گذاران گردشگری که به اذعان خود حتی نزدیک وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم نمی‌شدند به سمت وزارتخانه آمدند و درخواست سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری کشور را ارائه کردند.
او گفت: با آیین‌نامه‌های مرتبط با این قانون در تهران، اصفهان، فارس و شهرهای مختلف کشور سرمایه‌گذاران متقاضی در پروژه‌های گردشگری حضور یافتند و اگر همین روند ادامه پیدا کند سیمای گردشگری شهر تهران که با کمبود هتل در طول دهه‌های گذشته مواجه بود ظرفیت‌های اقامتی بسیار خوبی خواهد داشت.
مشوق‌های سرمایه‌گذاری با تاکید بر حفظ محیط‌زیست
رییس مرکز سرمایه‌گذاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از معافیت‌های صادر شده در بخش عوارض ایجاد و احداث تاسیسات گردشگری و توجه جدی به حمایت از گردشگری دریایی از سوی دولت خبر داد و گفت: براساس قانون، واردات تجهیزات گردشگری نیز دیگر نیاز به پرداخت عوارض ندارد.
شالبافیان همچنین از موفقیت وزارت میراث فرهنگی در حذف عوارض تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی برای ایجاد تاسیسات گردشگری به شرط داشتن تاییدیه وزارت جهاد کشاورزی خبر داد و گفت: تا پیش از این اقدام سرمایه‌گذاران باید ۸۰درصد از ارزش ملک را به عنوان عوارض پرداخت می‌کردند و خوشبختانه این مشکل برطرف شد و تبدیل به یکی از مشوق‌های مهم برای سرمایه‌گذاران گردشگری کشور شد.
وی افزود: وزارت میراث فرهنگی و گردشگری البته در این مصوبه و مصوبه‌های دیگر، استفاده از ظرفیت حوزه تاسیسات گردشگری را ملزم به رعایت دغدغه‌های زیست‌محیطی و توسعه پایدار کرده است.
رییس مرکز سرمایه‌گذاری وزارت میراث فرهنگی همچنین از تصمیم این وزارتخانه برای اعلام نام شهرهای دوستدار سرمایه‌گذاران گردشگری تا سه‌هفته آینده خبر داد.
سرمایه‌گذاری سبز در بزنگاه
شالبافیان افزود: سرمایه‌گذاری سبز در گردشگری زمانی معنا پیدا می‌کند که کشور به یک توافق جمعی برسد. به هر روی، توسعه نباید به قیمت از دست رفتن منابع طبیعی باشد. سال‌ها مدل توسعه گردشگری در ایران برپایه ساخت‌وساز، افزودن ظرفیت و نگاه صرفا سودآور پیش رفته است. نتیجه آن در بسیاری از نقاط کشور آشکار است؛ فشار بر منابع آب، تخریب زیست‌بوم‌های شکننده و ناتوانی جوامع محلی در کسب سهم واقعی از اقتصاد گردشگری. اکنون موج تازه‌ای از توجه به «گردشگری سبز» شکل گرفته که اگر جدی گرفته شود، می‌تواند این چرخه را متحول کند.
چالش اصلی، نبود یک منطق منسجم در سیاستگذاری است. کشورهایی که در گردشگری پایدار موفق شده‌اند از یک اصل تبعیت کرده‌اند و آن اینکه هر پروژه باید پیش از هر چیز با ظرفیت محیط‌زیست سازگار باشد. این یعنی نظام ارزیابی اثرات محیطی باید سختگیرانه، شفاف و غیرقابل دور زدن باشد. مادامی که در ایران مسیر صدور مجوز، اجرا و نظارت به‌صورت هماهنگ عمل نکند، سرمایه‌گذاری سبز به شعار تبدیل می‌شود.
رییس مرکز سرمایه‌گذاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ادامه داد: نقطه کلیدی دیگر، نقش جامعه محلی است. اگر مردم یک منطقه احساس نکنند که از گردشگری سود می‌برند، نه‌تنها مشارکت نمی‌کنند بلکه فشار ناشی از توسعه را تهدیدی برای سبک زندگی خود می‌بینند. تجربه جهانی ثابت کرده که وقتی سرمایه‌گذاری با آموزش، توانمندسازی و تقسیم منافع همراه باشد، محلی‌ها خود تبدیل به حافظان محیط‌زیست و موتور رشد گردشگری می‌شوند. برای ایران نیز تنها زمانی می‌توان از پایداری حرف زد که مدل مشارکت واقعی و نه نمایشی برای جامعه محلی طراحی شود.
از سوی دیگر فضای سرمایه‌گذاری کشور برای ورود فعالان جدید نیازمند تغییر است. گردشگری سبز بدون نوآوری، فناوری و استارتاپ‌ها عملا ناقص خواهد بود. حوزه‌هایی مانند مدیریت هوشمند انرژی، حمل‌ونقل پاک، معماری کم‌مصرف، پایش محیطی و گردشگری دیجیتال، به اکوسیستمی احتیاج دارند که از قوانین منعطف، مشوق‌های مالی و فرآیندهای سریع حمایت برخوردار باشد. هر جا سرمایه‌گذار مجبور باشد ماه‌ها در پیچ‌وخم اداری بماند، انگیزه نوآوری از بین می‌رود.
در نهایت، آینده گردشگری ایران وابسته به این است که یک سیاست ملی پایدار شکل بگیرد؛ سیاستی که نه متکی به افراد که مبتنی بر قواعد پایدار باشد. داشتن استانداردهای مشخص، نظام حمل‌ونقل سازگار با محیط‌زیست، شفافیت در اعطای مجوزها و هماهنگی میان نهادهای دولتی و بخش‌خصوصی، پایه‌های چنین سیاستی است.
