زلزله سیاسی در خاورمیانه؛ عربستان وارد توافقنامه ابراهیم خواهد شد؟
جهان صنعت ، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز جمعه در هواپیمای ایرفورس‌وان، هنگام سفر به فلوریدا، به خبرنگاران گفت: «امیدوارم عربستان خیلی زود وارد توافقنامه ابراهیم شود». با این حال، خوش‌بینی ترامپ برای رسیدن سریع به یک توافق با ارزیابی‌های درونی محتاطانه‌تر دولت او تعدیل شده است. سه مقام دولت ایالات متحده به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته‌اند بعید است عربستان در آینده نزدیک به این توافقنامه بپیوندد، اما امید محتاطانه‌ای در کاخ سفید وجود دارد که تا پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، توافقی حاصل شود.
یکی از مقامات آمریکایی گفته که بهترین نتیجه‌ای که از دید آمریکا می‌توان از مذاکرات این هفته انتظار داشت، این است که عربستان طرح ترامپ را به‌عنوان نقطه شروع مسیرِ تشکیل دولت فلسطینی بپذیرد و علناً اعلام کند که پیوستن به توافقنامه را بررسی خواهد کرد.
زلزله در پویایی‌های خاورمیانه؟
ترامپ در هفته‌های اخیر پیش‌بینی کرده که اگر عربستان وارد توافقنامه شود، «همه» کشورهای عربی «به دنبال آن خواهند آمد». او با استناد به برقراری آتش‌بس غزه ادعا می‌کند که عربستان به توافق خواهد پیوست. ترامپ می‌گوید خوش‌بینی‌اش به‌خاطر تغییری «زلزله‌وار» در دینامیک‌های خاورمیانه است؛ تغییری که مدعیست فرصتی برای رهبران منطقه ایجاد کرده تا به‌دنبال صلح پایدار باشند.
این سفر می‌تواند فرصتی باشد برای اینکه ترامپ ولیعهد را یک قدم به هدفش نزدیک کند، به‌ویژه اگر بتواند نشان دهد که پذیرای ضرورت ایجاد دولت فلسطینی است. به گفته جان هانا، مشاور سابق دیک چنی: «اینکه ترامپ آمادگی و حتی حمایت خود را از تشکیل دولت فلسطینی نشان بدهد، می‌تواند او را یک گام به امیدش برای نزدیک‌کردن بن سلمان به عادی‌سازی روابط برساند». جاناتان شانزر، مدیر اجرایی اندیشکده محافظه‌کار اف‌دی‌دی هم باور دارد: «تا زمانی که تصاویر تلویزیون عربستان همچنان صحنه‌های تخریب و رنج در غزه را نشان می‌دهد، فکر می‌کنم برای بن سلمان بسیار دشوار خواهد بود که در این مسیر حرکت کند».
احتمال توافق فروش جنگنده در این سفر کم است
ولیعهد عربستان قرار است با یک «فهرست خواسته‌ها» وارد کاخ سفید شود؛ فهرستی که شامل دریافت تضمین‌های رسمی از ترامپ درباره دامنه حمایت نظامی آمریکا از عربستان و همچنین توافق برای خرید جنگنده‌های پیشرفته F-35 ساخت آمریکا، یکی از مدرن‌ترین هواپیماهای جنگی جهان است.
اما به گفته مقامات دولت آمریکا، هم‌زمان با نهایی‌شدن تدارکات این سفر، به‌نظر می‌رسد که ترامپ هنوز آماده نیست با فروش این جنگنده‌ها موافقت کند. البته آن‌ها یادآور شدند که ترامپ سابقه رفتارهای غیرقابل‌پیش‌بینی دارد و ممکن است در صورتی که ولیعهد بتواند او را متقاعد کند، تصمیم به تأیید فروش بگیرد. این مقامات گفتند دولت آمریکا همچنان نگران برهم‌خوردن «برتری نظامی» اسرائیل بر همسایگانش است؛ مسئله‌ای که به‌ویژه در شرایطی حساسیت دارد که ترامپ برای موفقیت طرح صلح غزه‌اش به حمایت اسرائیل نیاز دارد. نگرانی دیرینه دیگری نیز وجود دارد؛ نگرانی‌ای که پیش‌تر یک قرارداد مشابه با امارات متحده عربی را ناکام گذاشت: این که فناوری F-35 ممکن است به‌دست چین برسد یا به‌نوعی به آن منتقل شود. چین روابط نزدیکی با امارات و عربستان دارد و این موضوع حساسیت واشنگتن را افزایش داده است.
به عقیده جان هانا، قیمت عادی‌سازی روابط برای ولیعهد، پس از جنگ غزه، افزایش یافته، اما بعید است ترامپ اهرم فشار خود را از دست بدهد. به گفته او: «بعید است ادغام نهایی این جنگنده‌ها در ساختار نظامی عربستان منوط به عادی‌سازی روابط شود. این یک تحول اساسی و دائمی در چشم‌انداز امنیتی منطقه است».
عبور ۶۰۰ میلیارد دلاری از پرونده جنجالی
در کنار معاملات نظامی، سفر حاکم عملی عربستان به کاخ سفید برای گفت‌وگو با رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، در روز سه‌شنبه با هدف تعمیق همکاری‌های چند دهه‌ای در حوزه نفت و امنیت انجام می‌شود؛ همکاری‌هایی که اکنون قرار است به حوزه‌های بازرگانی، فناوری و حتی انرژی هسته‌ای غیرنظامی نیز گسترش یابد.
به نوشته خبرگزاری رویترز، این نخستین سفر محمد بن‌سلمان به آمریکا از سال ۲۰۱۸ است؛ سالی که جمال خاشقجی، منتقد سعودی، در استانبول توسط مأموران سعودی کشته شد و موجی از خشم جهانی برانگیخت. بیش از هفت سال بعد، بزرگ‌ترین اقتصاد جهان و بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان می‌خواهند از این پرونده عبور کنند و به جلو بروند. ترامپ تلاش کرده از تعهد ۶۰۰ میلیارد دلاری سرمایه‌گذاری عربستان که در سفر ماه مه او به ریاض اعلام شد، بهره‌برداری کند. او در آن سفر از اشاره به نگرانی‌های حقوق بشری خودداری کرد و انتظار می‌رود این بار نیز همین رویکرد را داشته باشد.
رهبر سعودی در شرایط تنش منطقه‌ای به‌دنبال تضمین‌های امنیتی است و همچنین می‌خواهد به فناوری هوش مصنوعی و پیشرفت در توافق برای یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی دسترسی پیدا کند. عزیز الغاشعین، مدرس روابط بین‌الملل در دانشگاه امنیتی نایف عربستان، گفت: «صفحه پرونده خاشقجی ورق خورده است».
گامی برای ادامه مسیر، نه پایان مسیر
ایالات متحده و عربستان مدت‌هاست که بر اساس یک معادله همکاری می‌کنند: عربستان نفت را با قیمت‌های مطلوب عرضه می‌کند و آمریکا در مقابل امنیت این کشور را تضمین می‌کند. این معادله در سال ۲۰۱۹ و زمانی که آمریکا در برابر حملات به تأسیسات نفتی عربستان واکنشی نشان نداد، دچار تزلزل شد. نگرانی‌ها در سپتامبر امسال دوباره اوج گرفت، زمانی که اسرائیل در حمله‌ای به دوحه، قطر که اعضای حماس را هدف قرار داده ضربه زد. پس از آن واقعه، ترامپ با صدور یک فرمان اجرایی، با قطر پیمان دفاعی امضا کرد. بسیاری از تحلیلگران، دیپلمات‌ها و مقامات منطقه معتقدند عربستان نیز چیزی مشابه دریافت خواهد کرد.
صدور یک فرمان اجرایی از سوی ترامپ مشابه آنچه درباره قطر صادر کرد کمتر از آن چیزی خواهد بود که عربستان به‌دنبال آن است. اما الغاشعین می‌گوید این کار «یک گام در مسیر است، نه پایان مسیر». یک دیپلمات غربی مقیم خلیج فارس این معادله را چنین خلاصه کرد: «ترامپ عادی‌سازی را می‌خواهد و عربستان یک پیمان دفاعی کامل را؛ اما شرایط اجازه نمی‌دهد. در نهایت هر دو طرف احتمالاً کمتر از آنچه می‌خواهند به‌دست می‌آورند. این یعنی دیپلماسی».
دنیس راس، مذاکره‌کننده باسابقه آمریکایی در دولت‌های دموکرات و جمهوری‌خواه، که اکنون در اندیشکده واشنگتن فعالیت می‌کند، می‌گوید انتظار دارد ترامپ فرمانی اجرایی صادر کند که آمریکا و عربستان را ملزم کند «بلافاصله برای تصمیم‌گیری درباره نحوه پاسخ به تهدید» با یکدیگر مشورت کنند، بدون اینکه آمریکا را به دفاع فعالانه از ریاض متعهد کند. او افزود: «این می‌تواند شامل طیفی از گزینه‌ها باشد؛ از ارائه انواع کمک‌ها، جایگزینی تسلیحات، استقرار سامانه‌های دفاع موشکی مانند تاد یا پاتریوت، اعزام نیروهای دریایی همراه با یک واحد تفنگداران، تا مشارکت فعال در عملیات نظامی نه فقط دفاعی بلکه تهاجمی.»
معاملات کلیدی در بحبوحه رقابت منطقه‌ای
ریاض همچنین در چارچوب برنامه بلندپروازانه «چشم‌انداز ۲۰۳۰» برای تنوع‌بخشی به اقتصاد خود و تقویت موقعیتش در برابر رقبای منطقه‌ای، به‌دنبال توافق‌هایی در حوزه انرژی هسته‌ای و هوش مصنوعی است. به‌دست‌آوردن تأییدیه برای خرید تراشه‌های پیشرفته کامپیوتری، برای برنامه‌های عربستان جهت تبدیل‌شدن به یک گره مرکزی در حوزه جهانی هوش مصنوعی و رقابت با امارات متحده عربی حیاتی است؛ کشوری که در ماه ژوئن یک قرارداد چند میلیارد دلاری مرکز داده با آمریکا امضا کرد و به تراشه‌های پیشرفته دسترسی یافت. شاهزاده همچنین می‌خواهد با واشنگتن بر سر توسعه یک برنامه هسته‌ای غیرنظامی سعودی به توافق برسد؛ بخشی از تلاش او برای فاصله‌گرفتن از وابستگی به نفت.
چنین توافقی، دسترسی به فناوری هسته‌ای آمریکا و تضمین‌های امنیتی را برای ریاض فراهم می‌کند و به عربستان کمک می‌کند تا خود را با امارات که برنامه هسته‌ای خودش را دارد و همچنین رقیب سنتی‌اش ایران، هم‌سطح کند. اما پیشرفت در رسیدن به توافق با آمریکا دشوار بوده، زیرا عربستان حاضر نبود با شرط واشنگتن موافقت کند؛ شرطی که غنی‌سازی اورانیوم یا بازفرآوری سوخت مصرف‌شده، هر دو مسیر بالقوه تولید سلاح هسته‌ای را ممنوع می‌کرد. راس گفت انتظار دارد اعلامیه‌ای درباره یک توافق هسته‌ای منتشر شود، یا حداقل بیانیه‌ای مبنی بر پیشرفت در مسیر رسیدن به چنین توافقی.
