اکو و فرصت‌های پیش‌رو
حسن حسن خانی، پژوهشگر اقتصاد بین‌الملل
اکو یکی از ریشه‌دارترین سازمان‌های منطقه‌ای غرب آسیاست و تنها نهادی است که دبیرخانه دائمی آن از ابتدا در ایران ایجاد شد اما به دلایل سیاسی و بعضا اقتصادی در طول زمان دستخوش فرازوفرودهایی شده که در سال‌های اخیر مجدد نگاه‌ها به سمت آن معطوف شده است. اعضای اکو در مهم‌ترین مسیر انتقال کالا در جهان (مسیر تجاری چین ـ اروپا) قرار دارند که یکی از پایدارترین جریان‌های تبادل کالا در دنیا محسوب می‌شود. حجم تجارت میان اروپا و چین در سال۲۰۲۰ (پیش از آغاز جنگ اوکراین) حدود ۸۰۰میلیارد دلار در سال بوده که این میزان در سال۲۰۲۲ (سال پس از آغاز جنگ) نه‌تنها کاهش نیافته بلکه حدود ۵درصد افزایش نیز داشته است.
کشورهای عضو اکو نیز از منظر سیاسی دست‌کم طی سه دهه اخیر همگرایی نسبتا پایداری با یکدیگر از خود نشان داده‌اند. البته عضویت ترکیه در ناتو، قراردادهای نظامی و اقتصادی اخیر پاکستان و آمریکا، فعالیت‌های شیطنت‌آمیز رژیم اشغالگر قدس در منطقه آسیای مرکزی و در حوزه جغرافیایی بین ایران و روسیه بعضا چالش‌هایی برای همکاری اعضای اکو ایجاد کرده اما ریشه‌دار بودن روابط این سازمان منطقه‌ای سبب شده تا پیوند میان اعضا همچنان از استحکام قابل‌توجهی برخوردار باشد.
اجلاس سران اکو در اسلام‌آباد که در سال۲۰۱۷ برگزار شد نقطه عطفی بر گسترش همکاری اعضای این سازمان به‌خصوص در حوزه زیرساخت‌های اقتصادی بود که در قالب توافقات کریدوری و مبادلات کالایی نمایان است. اکو بیش از ۷درصد جمعیت جهان را در اختیار دارد اما سهم اعضای آن از تجارت در جهان کمتر از ۴درصد است، همچنین حجم تجارت میان اعضای اکو در حال حاضر کمتر از ۱۰درصد کل تجارت منطقه غرب آسیاست. این موارد شواهدی بر این موضوع هستند که ظرفیت‌های اکو بسیار بیشتر از آن چیزی است که تاکنون به فعلیت رسیده است. شاید بتوان چهار بندر گوادر، بندر چابهار، پایانه مرزی سرخس و ایستگاه راه‌آهن ادرین در ترکیه را مهم‌ترین نقاط جغرافیایی اعضای اکو دانست. مثلثی که یک راس آن در آب‌های آزاد، راس دیگر آن در آسیای مرکزی و راس سوم در مجاورت بلغارستان و دروازه اروپا قرار دارد. در حال حاضر تنها ۵درصد کالاهای تولید شده در چین از مسیر ریل و از طریق روسیه به اروپا می‌رسد که ناگزیر است از لهستان عبور کند. جنگ اوکراین سبب شده تا لهستان مانع از حرکت حمل ریلی از مسیر روسیه شود؛ مسیری که بار را در فاصله ۱۸روز از چین به اروپا می‌برد در حالی که مسیر دریایی دست‌کم ۴۵روز طول می‌کشد. نکته مهم مسیر حرکت بار از طریق ایران و سایر کشورهای آسیای مرکزی به ترکیه و اروپا هم کوتاه‌تر از ۱۸روز قابل طی‌طریق است و هم نیازی به تعویض بوژی ندارد. به جرات می‌توان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی اکو را دروازه چین به اروپا دانست ضمن اینکه می‌توان آن را سدی در برابر پیشروی ناتو به شرق نیز تصور کرد. اگرچه ترکیه خود بزرگ‌ترین ارتش ناتو را در اختیار دارد اما در نزاع اوکراین و روسیه مواضع میانه‌ای اتخاذ کرد و اجازه نداد تنش سیاسی با روسیه از یک حد معینی فراتر رود ضمن اینکه در ایام جنگ نیز هم مسیر عبور انرژی روسیه و هم مسیر عبور غلات از روسیه و اوکراین به دریای مدیترانه را فراهم کرد. به نظر می‌رسد سازمان همکاری اقتصادی اکو در صورت هوشیاری و فرصت‌شناسی اعضا قادر است به تناسب کمرنگ شدن نقش و حضور آمریکا در منطقه غرب آسیا، نقش پررنگ‌تر و موثرتری نسبت‌به گذشته در زمینه‌های اقتصادی و زیرساختی فراهم و منفعت جمعی ناشی از این افزایش نقش را نیز نصیب کشورهای عضو کند. در این راستا تلاش دولت‌های سیزدهم و چهاردهم بسیار ارزشمند و قابل‌توجه بوده است.
