چگونه نفوذ، ترکیه را جهانی می‌کند؟
جهان صنعت– آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TIKA) که از سال ۱۹۹۲ به عنوان بازوی اصلی کمک‌های توسعه‌ای ترکیه فعالیت می‌کند، در سال‌های اخیر حضور خود را در آمریکای لاتین گسترش داده و پروژه‌هایی در حوزه‌های آموزش، بهداشت و کشاورزی اجرا کرده است. این فعالیت‌ها ظاهرا برای کمک به کشورهای در حال توسعه طراحی شده‌اند اما در واقعیت آنها بخشی از استراتژی نئوعثمانی ترکیه را برای نفوذ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در مناطق دور از غرب آسیا می‌دانند.
زمینه تاریخی و اهداف ظاهری TIKA در آمریکای لاتین
TIKA در ابتدا بر کشورهای ترک‌زبان و مسلمان تمرکز داشت اما فعالیت‌های آن از دهه ۲۰۱۰، تحت سیاست خارجی اردوغان به آمریکای لاتین گسترش یافت تا نفوذ ترکیه را جهانی کند. ترکیه روابط دیپلماتیک با آمریکای لاتین را از دهه ۱۹۹۰ تقویت کرد و TIKA با تاسیس دفاتر در کشورهای کلیدی مانند مکزیک و برزیل، فعالیت‌های خود را آغاز کرد. در آمریکای لاتین، TIKA از سال ۲۰۱۰ پروژه‌های کوچک‌مقیاس را شروع کرد و با بازدید اردوغان از پرو و اکوادور در ۲۰۱۶ همکاری‌ها افزایش یافت. طبق گزارش‌های رسمی TIKA، این آژانس تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۳۰هزار پروژه جهانی اجرا کرده که بخشی از آن در آمریکای لاتین شامل آموزش، بهداشت و کشاورزی است. اهداف ظاهری TIKA در این منطقه کمک به توسعه پایدار است اما ساختار آن زیرنظر وزارت خارجه ترکیه، تضادهایی ایجاد کرده است. TIKA اولویت را به «دیپلماسی نرم» می‌دهد که منتقدان آن را ابزاری برای صادرات فرهنگی و اقتصادی ترکیه می‌دانند. در آمریکای لاتین که اقتصادش به صادرات کالا وابسته است، TIKA از پروژه‌های فنی برای نفوذ استفاده می‌کند اما این فعالیت‌ها اغلب کوتاه‌مدت هستند و توسعه بومی را نادیده می‌گیرند.
پروژه‌های کلیدی TIKA در اکوادور و پرو
TIKA پروژه‌های متعددی در اکوادور و پرو اجرا کرده که بر چالش‌های محلی تمرکز دارند اما با عناصر فرهنگی ترکیه ادغام شده‌اند. برجسته‌ترین آنها عبارتند از:
بازسازی آکادمی دیپلماتیک اکوادور (Diplomatic Academy Renovation in Ecuador): در سپتامبر ۲۰۲۵، TIKA ساختمان آکادمی دیپلماتیک وزارت خارجه اکوادور را بازسازی کرد که شامل تجهیز کلاس‌ها و امکانات آموزشی است.
این پروژه که بخشی از همکاری فرهنگی است هدف تقویت روابط دیپلماتیک را دارد و بیش از ۲۰۰ دیپلمات اکوادوری را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. TIKA عناصر معماری ترکی را معرفی کرده که ظاهرا دوستی دو کشور را نمادین می‌کند.
کلینیک دامپزشکی در پرو برای حفاظت از حیات وحش (Veterinary Clinic for Wildlife in Peru): در جولای ۲۰۲۱، TIKA کلینیک دامپزشکی در ایکیوتوس پرو، تجهیزات پزشکی برای مبارزه با قاچاق حیوانات را ساخت تا حیات وحش تهدید شده را در امان نگه‌دارد. این پروژه، با بودجه TIKAظرفیت درمان را ۵۰درصد افزایش داده و بیش از ۱۰۰گونه حیوانی را تحت‌پوشش قرار می‌دهد.
پروژه‌های آموزشی و فرهنگی در اکوادور و پرو: TIKA از سال ۲۰۱۰ برنامه‌های آموزشی مانند کارگاه‌های کشاورزی در پرو و کلاس‌های زبان ترکی در اکوادور را اجرا کرده که بیش از ۵۰۰نفر را آموزش داده است. علاوه بر این، TIKA در پروژه‌های بازسازی مساجد و مراکز فرهنگی در پرو مشارکت داشته که بخشی از تلاش برای ترویج میراث اسلامی-ترکی است. TIKAهمچنین در برنامه‌های بشردوستانه مانند کمک به پناهندگان ونزوئلایی در اکوادور مشارکت داشته و بیش از ۱۰۰۰نفر را حمایت کرده است.
دلایل اصلی و پشت‌پرده سرمایه‌گذاری‌های TIKA در آمریکای لاتین
سرمایه‌گذاری‌های TIKA در آمریکای لاتین فراتر از کمک‌های ظاهری، ریشه در منافع ژئوپلیتیک و اقتصادی ترکیه دارد. ترکیه که اقتصادش به صادرات وابسته است، آمریکای لاتین را با جمعیت ۶۵۰میلیونی و رشد اقتصادی ۳درصدی در سال ۲۰۲۵ به عنوان بازاری جدید می‌بیند .پروژه‌های فرهنگی و آموزشی، ظاهرا برای دوستی وابستگی به دانش ترکی ایجاد می‌کنند و بازارهایی برای شرکت‌های ترکی باز می‌کنند که صادرات را ۲۰درصد افزایش داده است. منتقدان بر این باورند که پشت‌پرده این فعالیت‌ها بخشی از استراتژی نئوعثمانی اردوغان است که هدف آن گسترش نفوذ ترکیه به دور از غرب آسیاست. TIKA با پروژه‌هایی مانند بازسازی آکادمی اکوادور، روابط دیپلماتیک را تقویت و رای در سازمان ملل را کسب می‌کند، در حالی که از آمریکای لاتین برای مقابله با چالش‌های خود در غرب آسیا استفاده می‌کند.
از منظر اقتصادی، آمریکای لاتین بازاری برای کالاهای ترکی مانند منسوجات و فناوری است؛ پروژه‌های TIKA مانند کلینیک پرو، فرصت‌های تجاری ایجاد کرده و زنجیره تامین ترکیه را جهانی می‌کنند. علاوه بر این، TIKA در رقابت با چین و ایالات متحده عمل می‌کند: با کمک‌های کوچک‌مقیاس، ترکیه نفوذ نرم خود را افزایش می‌دهد و تلاش می‌کند تا کشورهای منطقه به‌جای چین به ترکیه وابسته شوند، در حالی که روابط با کشورهای ضداسرائیلی مانند ونزوئلا را تقویت می‌کند. منتقدان هشدار می‌دهند که این رویکرد، دیپلماسی ترکیه را به «نفوذ نرم» تبدیل کرده، جایی که کمک‌ها به ابزاری برای سلطه فرهنگی بدل می‌شود و استقلال آمریکای لاتین را تهدید می‌کند. در نهایت باید گفت فعالیت‌های TIKA در آمریکای‌لاتین با پروژه‌هایی مانند بازسازی آکادمی اکوادور و کلینیک پرو، ظاهرا به توسعه کمک می‌کند اما عمدتا نفوذ ترکیه را به دور از غرب آسیا گسترش می‌دهد. این استراتژی که تا ۲۰۳۰ ادامه خواهد یافت، بازارهای جدیدی برای ترکیه باز می‌کند و رقابت جهانی را تشدید می‌نماید. TIKA به عنوان نمادی از دیپلماسی ترکیه نشان می‌دهد که کمک‌های توسعه‌ای اغلب پوششی برای استراتژی‌های جهانی است و کشورها باید با هوشیاری به آن نزدیک شوند.
