آمارهای جدید از مصرف و تولید گاز در ایران: آیا خاموشی‌ها کاهش می‌یابد؟
جهان صنعت، ایران به‌عنوان دارنده دومین ذخایر گازی دنیا، نقش ویژه‌ای در این حوزه ایفا می‌کند، اما افزایش مصرف موجب شده که چالش‌هایی در این حوزه ایجا شود. به‌منظور بررسی وضعیت تولید پالایشگاه‌ها، آخرین وضعیت واردات و صادرات و اقدامات صورت‌گرفته برای گذر از زمستان پیش رو، مصاحبه تفصیلی با سعید توکلی، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران داشتیم که در ادامه می‌توانید مشروح این گفت‌وگو را بخوانید.
درباره آخرین وضعیت تولید پالایشگاه‌های گازی کشور بفرمایید
خوشبختانه امسال، با مدیریت یکپارچه در اقدامات وزارت نفت، از ابتدای سال و حتی زودتر، تعمیرات اساسی در برخی پالایشگاه‌ها و مناطق عملیات انتقال گاز آغاز شد. برای اولین بار، تجربیات تعمیرات اساسی قبل از شروع سال جدید را به کار گرفتیم و این مهم، از اسفندماه اجرایی شد و امسال، در زمان نزدیک به پایان برنامه تعمیرات، همه اقدامات طبق برنامه انجام شد و هیچ تأخیری رخ نداد، حتی با وجود جنگ ۱۲ روزه که شرایط را سخت کرده بود.
پالایشگاه‌ها نیز متناسب با ظرفیت خود و میزان گاز دریافتی از بالادست، اقدامات لازم را انجام دادند و پایداری بسیار خوبی ایجاد شد. با این حال، در فصل گرم، میزان گاز تحویلی به دلیل تعمیرات اساسی زنجیره تأمین، کمی کمتر از زمستان است. با توجه به مصرف شدت بالای انرژی و گاز در طول سال، به ویژه در نیروگاه‌ها و به خصوص فصل گرم، پالایشگاه‌ها در تابستان نیز با حداکثر ظرفیت فعالیت می‌کنند.
برخی پالایشگاه‌ها بیش از ۴۰ سال و حتی مثلاً خط اول سراسری بالغ بر ۵۵ سال است و همچنان در سرویس قرار دارد. نگهداری و تعمیر این تجهیزات با سن بالا بسیار دشوار است،
وضعیت الحمدلله نرمال و خوب است، اما دو نکته مهم وجود دارد، نخست این‌که تجهیزات و تأسیسات ما سن بالایی دارند. برخی پالایشگاه‌ها بیش از ۴۰ سال و حتی مثلاً خط اول سراسری بالغ بر ۵۵ سال است و همچنان در سرویس قرار دارد. نگهداری و تعمیر این تجهیزات با سن بالا بسیار دشوار است، اما با تخصص و دانش موجود و استفاده از تجربیات گذشته، توانستیم پایداری شبکه و قابلیت اطمینان لازم را در سطح بالایی حفظ کنیم.
هزینه اورهال پالایشگاه ها چقدر تخمین زده شده است؟
این اقدامات هزینه‌بر هستند، اما محاسبه دقیق آن مستلزم جمع‌بندی تمامی دوره‌های بازرسی و تعمیر تجهیزات در سیستم مالی یکپارچه است. هزینه تعمیرات بسته به نوع و دوره تعمیرات متفاوت است؛ برای مثال، تعمیرات دوره‌ای ممکن است تنها شامل چک کردن فیلتر و تعویض روغن باشد، اما در تعمیرات اساسی، قطعات بیشتری نیاز به تعویض دارند.
پیش بینی شما از میزان ناترازی گاز امسال چقدر است؟
واژه ناترازی گاز شاید به درستی وضعیت را بیان نکند؛ چراکه پیش‌فرض ما این است که درصد مشخصی از گاز باید به همه مصرف‌کننده‌ها داده شود. با این حال، آرایش سبد سوخت کشور نشان می‌دهد که حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد به گاز وابسته است؛ این میزان وابستگی در هیچ جای دنیا مشابه ندارد، چه کشورهایی که منابع سوخت فسیلی فراوان دارند و چه کشورهایی که مصرف‌کننده صرفه‌جوی انرژی هستند، در طول سال، تقریباً ۸۰ تا ۸۳ درصد سبد سوخت نیروگاه‌ها، به ویژه نیروگاه‌های بخار، به گاز وابسته است، در حالی که در دنیا، این سهم در نیروگاه‌ها حدود ۲۰ تا ۲۳ درصد است.
بنابراین می‌توان گفت ما در بحث گاز ناتراز نیستیم، بلکه در تنوع بخشی به سبد سوخت و استفاده نکردن از بقیه حامل‌های انرژی ناترازی داریم. مصرف گاز در کشور بسیار بالاست و تقریباً تمام جمعیت شهری و حدود ۸۶ تا ۹۰ درصد جمعیت روستایی از گاز استفاده می‌کنند. در بعضی مناطق حتی همزمان برق و گاز به‌عنوان دو حامل انرژی اصلی در دسترس است که در دنیا کم‌نظیر است. به این ترتیب، ما بیش از حد به گاز وابسته هستیم و در واقع، در این بخش، بیش‌تراز هستیم.
میزان مصرف گاز در یک روز در فصل سرد چقدر است؟
در زمستان، میزان مصرف روزانه گاز در بخش خانگی به‌طور متوسط نزدیک به ۳۳۰ میلیون مترمکعب است و در روزهای سرد به ۴۰۰ میلیون مترمکعب در روز هم می‌رسد. سال گذشته میزان مصرف تفاوت زیادی با امسال نداشت، زیرا افزایش تولید گاز با افزایش تعداد مشترکان جدید و رشد مصرف نیروگاهی و صنعتی متوازن بود.
نکته مهم این است که بسیاری از پالایشگاه‌های کشور در نیمه دوم عمر خود هستند و میزان تولید گاز آن‌ها به مرور کاهش می‌یابد، اما با افزایش تولید از بالادست، این کاهش جبران می‌شود.
چه تدابیری برای تأمین گاز برای صنایع و نیروگاه‌ها در نظر گرفته‌اید؟
امسال، با پیگیری‌های دقیق و جلسات فشرده و هماهنگی‌های صورت‌گرفته در وزارت نفت، وضعیت نسبت به سال گذشته بهتر است. تاکنون حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز بیشتر نسبت به مدت مشابه پارسال به نیروگاه‌ها داده‌ایم که این باعث می‌شود نیروگاه‌ها در فصل گرم و اوج مصرف، به جای استفاده از نفت‌گاز یا گازوئیل، از گاز بیشتری بهره ببرند و ذخایر سوخت مایع نیروگاهی برای ورود به فصل سرد افزایش یابد. هم‌اکنون نزدیک به ۳ میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب ذخیره داریم که تقریبا ۲.۵ برابر سال گذشته است.
درخصوص تعمیرات اساسی پالایشگاه‌ها، تأسیسات و تجهیزات توضیح می‌دهید؟ آیا تا پایان مهرماه به اتمام می‌رسد؟
تعمیرات اساسی در زمان مشخص انجام شده و تا پایان مهرماه به پایان می‌رسد. این اقدامات باعث می‌شود واحدهای پالایشگاهی سریع‌تر به سرویس بازگردند و آرایش زمستانی تولید گاز و متعاقب آن، برق به خوبی آماده شود.
میزان گازی که امسال به نیروگاه‌ها تحویل دادیم، نسبت به سال‌های گذشته بی‌نظیر است. سبد سوخت نیروگاه‌ها عمدتاً توسط گاز تأمین می‌شود و تنها بخش محدودی از گازوئیل برای واحدهایی استفاده می‌شود که به دلایل تعمیرات و برنامه‌های نگهداری، به آن نیاز دارند.
در ماه‌های سرد سال، به دلیل ناترازی انرژی و وابستگی بیش از حد به گاز در نیروگاه‌ها و بخش صنعت، توجه ویژه‌ای به توسعه منابع تجدیدپذیر شد. هدف این است که هرگونه رشد در این بخش‌ها، به تنوع‌بخشی سبد سوخت کمک کند و تولید برق در کشور از منابع متنوع مانند تجدیدپذیرها یا تولید برق هسته‌ای بهره‌مند شود.
جمع‌بندی وضعیت در مهرماه نشان می‌دهد که شرایط امسال بهتر است، اما اقتضائات کشور متفاوت از سال گذشته است. امسال جنگ ۱۲ روزه و شرایط سخت گرمای بی‌سابقه در عسلویه را تجربه کردیم. همکاران ما در طول روز چند بار لباس کار خود را تعویض می‌کردند و ایستگاه‌های تقویت فشار باید با حداکثر پایداری آماده می‌بودند.
همچنین، برنامه‌ریزی دقیق برای عیب‌یابی خطوط لوله و هماهنگی بین بالادست، وزارت نفت و شرکت ملی گاز انجام شد. به همین دلیل آمادگی شبکه نسبت به سال گذشته بهبود یافته است.
امسال نیز جلسات مدیریت سوخت در وزارت نفت با راهبری وزیر محترم نفت برگزار شد و پیگیری تعهدات بخش‌های مختلف به دقت انجام شد. وضعیت نیروگاه‌ها، تأمین سوخت و ذخیره‌سازی بهتر از سال گذشته است.
در مورد آخرین وضعیت ذخیره‌سازی گاز نیز بفرمایید
میزان تزریق گاز در مخازن ذخیره‌سازی، بالغ بر ۱۴ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته است.
میزان تزریق گاز در مخازن ذخیره‌سازی، بالغ بر ۱۴ درصد نسبت به سال گذشته افزایش یافته؛ زمستان سال گذشته، برداشت قابل توجهی را از مخازن ذخیره‌سازی داشتیم که تا نیمه اول فروردین ماه نیز ادامه داشت، در حالی که امسال با برنامه‌ریزی دقیق، وضعیت ذخیره‌سازی هم در سراجه و هم در شوریجه بسیار بهتر است.
میزان ذخیره سوخت، به ویژه گازوئیل، به نزدیک دو و نیم برابر سال گذشته رسیده و در حال حاضر حدود ۳ میلیارد و ۲۵۰ میلیون لیتر گازوئیل در مخازن نیروگاهی داریم و ظرفیت ۹۲ تا ۹۵ درصد نیروگاه‌ها کاملاً پر است.
به نظر شما امسال زمستان نیز شاهد خاموشی خواهیم بود؟
مدیریت خاموشی در اختیار وزارت نیرو است؛ در واقع می‌توان گفت که وزارت نفت تأمین‌کننده سبد سوخت شامل گاز، گازوئیل و نفت‌کوره است که آن را در اختیار وزارت نیرو قرار می‌دهد و مدیریت توزیع آن با وزارت نیرو است. بر اساس هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، وزارت نیرو در زمستان مشکلی برای تولید برق نخواهد داشت. البته وقوع خاموشی ممکن است به دلیل مسایل تجهیزات دوار یا پیچیدگی‌های شبکه برق و گاز باشد که جزو حوزه اختیارات وزارت نیروست، اما اطمینان دارم که میزان سبد سوختی که وزارت نفت تأمین می‌کند، کافی است.
واقعاً با شرایط فعلی که بسیار سخت است و با توجه به این‌که ایران به‌عنوان سومین تولیدکننده گاز جهان شناخته می‌شود، وضعیت جای تأمل و تفکر دارد. به نظر من نباید مشکلی باشد.
بر اساس هماهنگی‌ها و برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، وزارت نیرو در زمستان مشکلی برای تولید برق نخواهد داشت. البته وقوع خاموشی ممکن است به دلیل مسایل تجهیزات دوار یا پیچیدگی‌های شبکه برق و گاز باشد که جزو حوزه اختیارات وزارت نیروست، اما اطمینان دارم که میزان سبد سوختی که وزارت نفت تأمین می‌کند، کافی است.
درمورد آخرین وضعیت صادرات و واردات گاز بفرمایید
طبق قانون برنامه هفتم، الزامات کشور بر این است که حتماً تجارت منطقه‌ای گاز داشته باشیم. این تجارت اهمیت بالایی دارد، زیرا اتصال خطوط لوله به کشورهای دیگر، علاوه بر مدیریت انرژی و مسایل اقتصادی، امنیت انرژی و سیاست انرژی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. بنابراین همه کشورهای صاحب گاز در این زمینه فعال هستند.
تاریخچه صادرات گاز ما نشان می‌دهد که از زمان کشف چاه‌های بیدبلند و پس از انقلاب، همواره تلاش شده تا مازاد گاز به کشورهای دیگر صادر شود. به‌عنوان مثال، قبل از انقلاب با شوروی قراردادی بسته شد که منجر به احداث خط ۱۱۰۶ کیلومتری و صادرات گاز شد. بعد از کشف مخزن مشترک عسلویه نیز، برداشت و صادرات گاز مجدداً در دستور کار قرار گرفت. قراردادهای بلندمدت با ترکیه و عراق هم نمونه‌های دیگری از تعهدات صادراتی هستند.
مذاکره با روسیه برای واردات گاز در چه مرحله‌ایی قرار دارد؟
رهبر معظم انقلاب و وزیر نفت بر تقویت واردات گاز تأکید کرده‌اند و خوشبختانه مذاکرات با روسیه به نتایج خوبی رسیده و منتظر نهایی شدن قیمت و مکانیزم پرداخت هستیم، حتی در مکانیزم پرداخت هم پیشرفت‌های خوبی پیدا کردیم.
در حال حاضر، در فصل سرد، اولویت اصلی ما مصرف داخلی است. هیچ‌گاه نباید گاز خانگی، تجاری، صنایع غیرعمده و حمل‌ونقل دچار قطعی شود. صنایع غیرعمده شامل صنایع کوچک و متوسط، مانند صنایع غذایی و دارویی هستند که اهمیت بالایی دارند.
مذاکرات با روسیه به نتایج خوبی رسیده و منتظر نهایی شدن قیمت و مکانیزم پرداخت هستیم، حتی در مکانیزم پرداخت هم پیشرفت‌های خوبی پیدا کردیم.
واردات گاز چه اثراتی بر اقتصاد داخلی دارد؟
گاز وارداتی با قیمت واقعی، به بخش مولد کشور اختصاص می‌یابد و کمک می‌کند تا اقتصاد داخلی، اشتغال، تولید و رشد اقتصادی تقویت شود و در نهایت به امنیت و حال عمومی مردم نیز کمک می‌کند.
آیا در حال حاضر صادرات گاز به ترکیه و عراق انجام می شود؟
بله با این توضیح که قرارداد صادرات گاز به ترکیه و عراق یک قرارداد بلند مدت است، نگاه وزارت نفت و شرکت ملی گاز این است که تعهدات را به گونه‌ای مدیریت کنیم که مصرف‌کنندگان داخلی نیز تأمین پایداری داشته باشند؛ در واقع وقتی قرارداد بین‌المللی بسته می‌شود، باید بازیگری در سطح بین‌المللی داشته باشیم. ایران به‌عنوان سومین تولیدکننده گاز دنیا، باید در این میدان حضور داشته باشد تا فرصت‌ها از دست نرود.
در حوزه مدیریت مصرف چه اقداماتی صورت گرفته است؟
بحث مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی بسیار جدی و حائز اهمیت است؛ تاکنون در خیلی از موارد به صورت اقتضایی تصمیم‌گیری شد. گاز را به مناطق دوردست و حتی خوش‌نشین رساندیم که اساساً توجیه نداشت، اما یکی از اقدامات مهم وزارت نفت، توجه جدی به بهینه‌سازی مصرف انرژی است.
از سال گذشته، اقدامات بسیار اساسی انجام شد؛ در بحث کارورهای انرژی، پایلوتی انجام شد که مورد تأیید قرار گرفت و توانست مصوبه هیأت وزیران را بگیرد. برنامه‌هایی مانند نصب بخاری‌های راندمان بالا که قرارداد یک میلیون و ۷۲۵ هزار دستگاه امضا شد و ۳۰۰ هزار مورد آن تا آخر سال نصب می‌شود و مابقی ظرفیت شورای اقتصاد نیز در حال تهیه است.
درخصوص گواهی‌های صرفه‌جویی انرژی، فرهنگ‌سازی در مدارس و همیاران گاز، همگی در راستای مدیریت مصرف و افزایش بهره‌وری انرژی انجام شده است.
گازطبیعی، به‌عنوان سوختی پاک‌تر نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی، باید با توجه به ارزش و محدودیتش، بهینه مصرف شود. هر مولکول گازطبیعی که امروز استفاده می‌کنیم، میلیون‌ها سال پیش تولید شده و باید با دید درست و رویکرد علمی از آن بهره‌برداری کنیم، نه با راندمان پایین و مصرف بی‌رویه که اکنون در نیروگاه ها، و صنایع و حتی بخش خانگی شاهد آن هستیم.
ما دومین دارنده مخازن گازی دنیا هستیم. اما باید دقت کنیم که گاز، یک منبع ارزشمند و با ارزش افزوده بالا است و منطقی نیست که عمده آن در خانه‌های‌مان مصرف شود، در حالی که می‌توان آن را به پتروشیمی و صنایع با ارزش افزوده بالا داد. متأسفانه در برخی خانه‌ها از بخاری‌هایی با راندمان کمتر از ۵۰ درصد استفاده می‌شود که علاوه بر اتلاف انرژی، بهره‌وری اقتصادی و ملاحظات محیط‌زیستی ندارد. این موضوع بخشی ساده است، اما بخش دیگری هم به باورها و عادات مصرفی ما برمی‌گردد.
پیش از این، در مورد کاهش روزانه حدود ۲۵ میلیون مترمکعبی گاز با کاهش تنها یک درجه دمای بخاری صحبت شده بود. در این مورد توضیح می‌دهید؟
بله! یکی از اقدامات بسیار خوبی که از ظرفیت مصوبه هیأت وزیران انجام شد، رعایت دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد در زمستان است. در دنیا این دما به عنوان دمای آسایش یا رفاه شناخته می‌شود. وقتی ما در خانه‌های‌مان دمای ۲۵ تا ۲۸ درجه را تنظیم و در را باز می‌کنیم، بدن دچار تغییرات ناگهانی می‌شود و مشکلات سرماخوردگی و کاهش ایمنی بدن به وجود می‌آید. اگر مصرف‌کنندگان خانگی و تجاری دمای خانه را تنها یک درجه کاهش دهند، روزانه حدود ۲۵ میلیون مترمکعب گاز معادل تولید یک فاز در عسلویه صرفه‌جویی خواهد شد.
گاز می‌تواند پیشران توسعه باشد، اما به شرطی که کل زنجیره تولید و مصرف درست عمل کند. تنها شرکت ملی گاز یا وزارت نفت مسئول تولید نیستند؛ اگر تولید افزایش یابد و مصرف بی‌رویه نیز افزایش پیدا کند مسئله ناترازی انرژی باقی خواهد ماند. ۷۵ درصد از تولید گاز کشور در بخش دریا است و بیشترین مصرف در شمال کشور و در زمستان رخ می‌دهد. بنابراین هزینه تولید یک مترمکعب گاز در جنوب و انتقال آن به شمال بسیار بالا است، در حالی که برخی مصرف‌کنندگان خانگی یا باغ‌ویلاها، این گاز را برای رفاه خود صرفاً می‌خواهند، لذا منطقی‌تر این است که در این موارد باید قیمت صادراتی یا قیمت تمام‌شده یا حتی قیمت عدم‌النفع صنایع دریافت شود.
۷۵ درصد از تولید گاز کشور در بخش دریا است و بیشترین مصرف در شمال کشور و در زمستان رخ می‌دهد. بنابراین هزینه تولید یک مترمکعب گاز در جنوب و انتقال آن به شمال بسیار بالا است.
به همین دلیل، مدیریت مصرف و بهینه‌سازی انرژی یک ضرورت ملی است و هیچ جایگزینی ندارد. اگر درست مصرف نکنیم، حتی ممکن است مجبور به واردات گاز شویم. افزایش تولید با هزینه بالا قابل مقایسه با اقدامات ساده مدیریت مصرف خانگی، مانند بستن پنجره، استفاده از پرده ضخیم، تنظیم دمای ۲۰ درجه سانتی‌گراد و پوشیدن لباس مناسب نیست. این اصول در همه کشورهای دنیا رعایت می‌شود و نباید مصرف ما از استانداردهای جهانی بیشتر باشد.
وظیفه شرکت ملی گاز و همکاران ما این است که گاز خانگی قطع نشود و با تمام توان، شبکه پایدار بماند. اما این موضوع یک مسأله ملی است و تک تک افراد جامعه باید در رعایت مصرف بهینه سهیم باشند تا بتوانیم از این نعمت استراتژیک، به بهترین نحو بهره‌برداری کنیم و سربلند باشیم.
ایسنا
