سامانه‌هایی که تولید را فلج کرده‌اند
سارا اصغری– در فضای پرچالش کسب‌وکار ایران، تولیدکنندگان با موانع متعددی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند که به نظر می‌رسد بخشی از این چالش‌ها نه از سوی قوانین بلکه از جانب ابزارهای مدرن و دیجیتالی طراحی‌شده برای تسهیل امور ایجاد می‌شود. یکی از اصلی‌ترین این موانع عملکرد سامانه‌های دولتی است که به جای ایفای نقش تسهیلگری خود به عاملی بازدارنده در مسیر تولید تبدیل شده‌اند. در کانون این انتقادات سامانه جامع تجارت قرار دارد که با مشکلات ساختاری متعددی از جمله ناپایداری فنی، قطعی‌های مکرر، ناهماهنگی با سایر نهادها مانند گمرک و تغییرات مداوم قوانین روبه‌رو است. این ناکارآمدی‌ها تا جایی پیش رفته که نه‌تنها تولیدکنندگان را با دردسرهای اداری مضاعف مواجه کرده بلکه حتی وزارتخانه‌های متولی نیز از داده‌های گردآوری‌شده در این سامانه برای برنامه‌ریزی و حمایت موثر از تولید داخلی استفاده نمی‌کنند. این پارادوکس پرسش بزرگی را درباره هدف واقعی جمع‌آوری این حجم از اطلاعات و تعدد سامانه‌های موازی پیش می‌آورد؛ پرسشی که پاسخ آن برای آینده تولید ملی حیاتی به نظر می‌رسد.
سامانه‌های دردسرساز
درباره وجود سامانه‌های مرتبط با تولید و واردات و صادرات احد خوشرو، فعال حوزه تولید در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» عنوان کرد: تولیدکنندگان برای مسائل خود با سامانه‌های مختلفی روبه‌رو هستند. این سامانه‌ها به جای اینکه راهگشا باشند بیشتر برای تولیدکنندگان مانع ایجاد می‌کنند. کارکرد این سامانه‌ها در چه راستایی بوده و قرار است که جهانشمول بودن آنها در کجا مثمرثمر قرار گرفته و برای تولیدکنندگان تسهیلگری کند؟
از دولت الکترونیک فاصله داریم
خوشرو در ادامه خاطرنشان کرد: در این راستا می‌توان به سامانه جامع تجارت اشاره کرد که بسیار دست‌وپاگیر است البته اگر این سامانه به درستی کار خود را انجام بدهد.
قرار است به سمت یک دولت الکترونیک پیش برویم که بسیار می‌تواند مثمرثمر باشد اما متاسفانه دولت الکترونیک ما به هیچ عنوان در کشور جا نیفتاده است.
وی در ادامه توضیح داد: واحد تولیدی موظف است که آمار خود را به سامانه جامع تجارت بدهد و این سامانه اطلاع دارد که کدام واحد تولیدی چه‌محصولی داشته و با چه ظرفیتی و در کجای کشور مشغول به کار است. با همین داده‌هایی که وجود دارد اما متاسفانه وزارت صمت که وظیفه ذاتی‌اش حمایت از تولید است به این داده‌ها توجهی نداشته و در برخی موارد شاهد هستیم که خرید خارجی که تولید مشابه داخلی داشته انجام می‌دهد و در راستای این خرید خارجی آنها را بی‌اطلاع از تولید داخلی آن می‌کند. اگر خود وزارتخانه‌ای که متولی این موضوع است توانایی آن را ندارد که از آن سامانه استفاده و بهره‌برداری کند پس چرا این داده‌ها جمع‌آوری شده و این آمارگیری‌ها کجا قرار است مورد استفاده قرار گیرد؟
تغییر مدام تعرفه‌ها
این فعال حوزه تولید در ادامه تصریح کرد که موضوع دیگر در زمینه سامانه جامع تجارت ثبت سفارش‌ها بوده و کدهای تعرفه در این سامانه مدام در حال تغییر است. برای نمونه در گمرک بدخی کدها در هنگام ترخیص یک کد دیگر خورده است. با اینکه از نیمه‌سال عبور کرده‌ایم اما کدهای تعرفه در سامانه تجارت یک عدد ثبت ، در گمرکات و هنگام ترخیص یک عدد دیگری ثبت شده و حتی از تولیدکننده تعهد گرفته می‌شود که ممکن است عدد این تعرفه‌ها تغییر پیدا کند. در این راستا چرا سامانه جامع تجارت با گمرک هماهنگ نیست؟
قطعی سامانه
خوشرو در ادامه همچنین خاطرنشان کرد: علاوه‌بر‌این سامانه جامع تجارت باید آمارهای درست ارائه کند. باید به این موضوع نیز توجه داشت که سامانه جامع تجارت در یک‌‌ماه چندروز وصل نیست و یا در طول روز قطع و وصل می‌شود و امکان استفاده بهینه از آن وجود ندارد. در یک روز کاری اداری سامانه ساعت‌های طولانی قطع می‌شود و در دسترس فعالان اقتصادی و حتی کارکنان این سامانه قرار ندارد.
تغییر مداوم قوانین
در ادامه با اشاره به این موضوع که تغییر قوانین در سامانه جامع تجارت خیلی زیاد است، بیان کرد: قوانین این سامانه مدام در حال تغییر است. در این راستا می‌توان تمام دستورالعمل و شیوه‌نامه‌های این سامانه را طی شش‌ماه اخیر بررسی کرد که تا چه اندازه تغییرکرده است.
در این زمینه کارشناسان استان‌ها و شهرستان‌‌ها به این موضوعات اشراف کامل نداشته و ممکن است در جریان آخرین تغییرات انجام‌شده قرار نگرفته و یا برخی دستورالعمل‌ها به‌صورت سیستمی تغییر پیدا کرده باشند. در حقیقت حجم تغییرات بیش از آن چیزی است که یک کارشناس بتواند جوابگوی ارباب رجوع باشد و امور را تسهیل کند.
سامانه‌ای مانع تجارت
این فعال حوزه تولید در ادامه توضیح داد: تمام خروجی این سامانه که باید روی جامع بودن خود و تجمیع موضوعات از انبار تا ثبت سفارش، آمار تولید و فروش تاکید داشته باشد بیشتر مانع ایجاد می‌کند. بررسی کنید که جامع بودن این سامانه جامع تجارت کجا مفید واقع شده است؟ در این راستا یک نفر نیروی انسانی در واحدهای تولیدی کارشان جواب‌دادن به این سامانه‌ها خواهد بود. چه صادرکنندگان، چه تولیدکنندگان و چه مصرف‌کنندگان از این سامانه دل پردردی دارند. خود وزارتخانه‌ها به آمار و داده‌های این سامانه‌ها توجهی نشان نداده درحالی‌که تولیدکنندگان زمانی که قیمتی ارز افزایش پیدا می‌کند باید جواب پس‌بدهد.
تعدد سامانه‌ها
خوشرو در پایان تاکید کرد: در کنار این سامانه جامع تجارت سایر سامانه‌ها را نیز مانند سامانه مودیان مالیاتی داریم که باید فاکتورها در این سامانه ثبت شود. سامانه جامع انبارها و سامانه‌های مرتبط با گمرگ را نیز داریم. در نظر بگیرید یک ماده اولیه که وارد کشور می‌شود از زمانی‌که وارد کارخانه و تبدیل به یک کالا شده تا زمان فروش یک واحد تولیدی باید به چندین سامانه پاسخگو باشد که این تعدد سامانه‌ها بسیار دست و پاگیر شده و جلوی تسهیل کسب‌وکار را می‌گیرد.
کلام آخر
در مواجهه با چالش‌های پیچیده تولید در ایران به‌نظر می‌رسد راه نجات نه در حذف سامانه‌های دیجیتال بلکه در بازطراحی اساسی و یکپارچه‌سازی این سیستم‌ها نهفته است. مشکل اصلی علاوه بر تعدد سامانه‌ها، فقدان نگرش سیستمی و مدیریت یکپارچه در بدنه حکمرانی دیجیتال بوده و راهکار ایجاد یک پلتفرم ملی یکپارچه برای تمام تعاملات تولیدکنندگان با دولت است؛ پلتفرمی که در آن داده‌ها تنها یک بار ثبت شده و میان تمام نهادهای ذی‌ربط به‌صورت هوشمند و شفاف به اشتراک گذاشته می‌شود. در این مدل سامانه جامع تجارت از یک ابزار نظارتی صرف به یک شریک هوشمند برای تولیدکننده تبدیل می‌شود که می‌تواند جریان مواد اولیه، پیش‌بینی تقاضا و حتی بازارهای صادراتی را به او پیشنهاد دهد. این گذار از دولت الکترونیک ناقص به دولت هوشمند یکپارچه کلید رهایی از بن‌بست کنونی است.
