خروج از زیرسایه جنگ به میدان تهدیدات روانی

جهان‌صنعت – با وقوع جنگ ۱۲روزه در واپسین روزهای خردادماه ۱۴۰۴ و ادامه آن تا نخستین روزهای تیرماه سال جاری، علاوه بر تهدیدهای اقتصادی، ایران و ایرانیان عملا بار دیگر از زمان پایان جنگ ۸ساله در زیر سایه جنگ قرار گرفتند؛ سایه‌ای تیره و تار و سنگین که علاوه‌بر نگرانی‌های امنیتی و سیاسی، موجب تشدید ناپایداری‌های اقتصادی کشور نیز شد. ناپایداری‌هایی که حاصل قریب به نیم‌قرن انزوای ایران در جامعه جهانی است و دور ماندن اقتصاد کشور از بازارهای جهانی است. هرچند در تمامی آن ۱۲روزی که ایرانیان زیرسایه جنگ روزگار می‌گذراندند، تریبون‌های رسمی پیوسته بر همبستگی در مقابل دشمن تاکید می‌کردند.

همبستگی و وفاقی که بی‌تردید مهم‌ترین عامل بازدارندگی و پایداری این کشور در مقابل حملات گاه و بی‌گاه جنگنده‌های اسرائیلی بود.

روایت عارف از دیدار با گوترش

به هر تفسیر اما آن جنگ نابهنگام، ۱۲روز پس از آغاز به ناگاه نیز متوقف شد و اگرچه در این چندماه پس از آتش‌بس کماکان از احتمال از سرگیری جنگ و آتش‌افروزی می‌شنیدیم، در این یکی، دو روز گذشته تغییراتی چشمگیر در نحوه موضع‌گیری‌ها و اظهارنظرهای مقام‌های مختلف داخلی و خارجی به چشم آمده و به نظر می‌رسد آن سایه سنگین کم‌کم در حال دور شدن از آسمان ایران است. انتهای همین هفته گذشته، محمدرضا عارف، معاون اول رییس‌جمهور در بخشی از سخنرانی مفصلش در مراسمی که روز پنجشنبه به مناسبت روز جهانی پست برگزار شد، به دیدار خود با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در حاشیه یکی از سفرهای خارجی اخیر خود اشاره کرد و با روایت بخشی از گفت‌وگوهایی که در آن دیدار با دبیرکل سازمان ملل داشته، گفت: «در ملاقاتی که با دبیرکل سازمان ملل داشتم، ایشان می‌گفت که پرونده سرنگونی حکومت با جنگ ۱۲روزه بسته شد؛ به‌خصوص از نگاه کسانی که به‌زعم خوشان از اول انقلاب به‌دنبال سرنگونی بودند.» معاون اول رییس‌جمهوری همچنین اضافه کرد: «الحمدلله اینها هر کاری که انجام دادند، استحکام نظام و همبستگی ما بیشتر شد.» او خاطرنشان کرد که «در همین جنگ ۱۲روزه انسجام و همبستگی که پیش‌آمد سرمایه اجتماعی است که قابل ارزیابی نیست.» عارف با اشاره به اینکه «ایران هیچ‌گاه جنگ‌طلب نبوده»، خاطرنشان کرد: «دشمن که در راس آن آمریکاست، فهمید که اگر هم حمله کند، بعد باید برای آتش‌بس التماس کند. ظرف چند ساعت از کانال‌های مختلف برای پایان درگیری پیام فرستادند. ما نگران رودررویی نیستیم ولی نمی‌خواهیم رودررو بشویم.»

پیام پرهیز از جنگ‌افروزی اسرائیلی‌ها علیه ایران به نقل از پوتین

همزمان با انتشار این اظهارات معاون اول رییس‌جمهوری، اسماعیل خطیب، وزیر اطلاعات نیز به تشریح اهداف دشمنان از آغاز جنگ ۱۲روزه پرداخت و در بخشی از همین سخنانش تصریح کرد: «قرار بود نتیجه این اقدام به براندازی و تجزیه در کشورمان منجر شود ولی شکست خورد.» اما احتمالا مهم‌ترین شاهد در تایید این ادعا که احتمالا سایه جنگ تا حدودی از آسمان و خاک این سرزمین فاصله گرفته، سخنانی است که به نقل از ولادیمر پوتین، رییس‌جمهور روسیه منتشر شده است. او که روز پنجشنبه در اجلاس روسیه و آسیای مرکزی سخنرانی می‌کرد، ابتدا از «تاکید ایران بر مسیر دیپلماتیک برای حل‌وفصل مشکلات خود» سخن گفت و در ادامه تصریح کرد که او نیز این «مسیر دیپلماتیک» را «تنها راه‌حل پرونده هسته‌ای ایران» می‌داند. رییس‌جمهور روسیه همچنین با اشاره به گفت‌وگوهای دستگاه دیپلماسی کشورش با مقام‌های اسرائیلی در روزهای گذشته اعلام کرد: «از رهبران اسرائیلی پیام‌هایی دریافت کرده‌ایم تا به دوستان ایرانی‌مان منتقل کنیم و آن این است که اسرائیل خواهان حل‌وفصل دیپلماتیک است و به دنبال درگیری نیست.»

حال و روز ایران در میدان دیپلماسی

اما با وجود کمرنگ‌تر شدن سایه جنگ بر سر کشور، اقتصاد کماکان حال خوشی ندارد و در نتیجه فعال‌سازی مکانیسم ماشه در هفته‌های اخیر از سوی سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه معروف به تروئیکای اروپایی همچنان دارویی برای بهبود حال اقتصاد معرفی نشده است؛ آن هم در حالی که به‌تازگی وزارت خزانه‌داری آمریکا تحریم‌های تازه‌ای را علیه بیش از ۵۰ فرد، نهاد و کشتی که متهم به مشارکت در تجارت سوخت ایران بودند، اعمال کرده است. براساس ادعای وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، این شبکه که اکنون مورد تحریم قرار گرفته است، میلیاردها دلار از صادرات نفتی ایران را تسهیل کرده‌اند. در پاسخ به این اقدام، چین که براساس آمار بزرگ‌ترین خریدار نفت ارزان ایران به‌علت تحریم‌های بین‌المللی است، واکنش نشان داد و براساس اعلام وزارت خارجه این کشور در پاسخ به این اقدامات و برای حفاظت از امنیت انرژی اقدامات لازم را انجام خواهد دارد. گو جیاکون، سخنگوی وزارت خارجه این کشور گفت: «چین همواره قاطعانه با تحریم‌های یک‌جانبه و غیرقانونی که مبنای حقوقی بین‌المللی ندارند و توسط شورای امنیت سازمان ملل تایید نشده‌اند، مخالفت کرده است. ما از ایالات متحده می‌خواهیم که از رویه نادرست توسل خودسرانه به تحریم‌ها دست بردارد.» با وجود این موضع‌گیری اما پکن اشاره‎‌ای به نحوه انجام این اقدامات در راستای بی‌اثرسازی تحریم‌های آمریکا علیه ایران نداشته است و به نظر نمی‌رسد که بخواهند راهبردی متفاوت از آنچه را که پیش از این اتخاذ کرده بودند، دنبال کنند.

روایت سنایی از نظم جهانی و سیاست خارجی ایرانی

مهدی سنایی، مشاور سیاسی دفتر ریاست‌جمهوری که به‌تازگی در نشستی با عنوان «نظم جهانی و سیاست خارجی ایران» سخنرانی می‌کرد، در بخشی از سخنانش، برجام را از پیوندهای مهم ایران با نظام بین‌الملل و نشانه‌ای از پذیرش ساختارهای بین‌المللی دانست و با اشاره به وجود دو رویکرد انقلابی و دولت-ملت محور گفت: «ایران طی سال‌های گذشته رویکردی میانه در پیش گرفته است؛ از یک‌سو بر اصول خود ایستاده و از سوی دیگر، تلاش کرده از مسیر گفت‌وگو عبور کند.» او همچنین با طرح این سوال که آیا گفت‌وگوهای جدیدی میان ایران و قدرت‌های جهانی شکل خواهد گرفت و نقش اروپا در آن چه خواهد بود، گفت: «در فضای کنونی جهان، گفت‌وگوها عمدتا به سطح روابط دوجانبه با آمریکا محدود شده و حتی بسیاری از کشورها تاکید دارند که تنها با رییس‌جمهور ایالات متحده می‌توان مذاکره کرد.» سنایی اضافه کرد: «از این رو، این پرسش مطرح است که آیا ایران تا پایان دولت کنونی آمریکا منتظر خواهد ماند یا شکل جدیدی از گفت‌وگو را در پیش خواهد گرفت؟» مشاور سیاسی دفتر ریاست‌جمهوری در ادامه به مخالفت روسیه و چین با بازگشت تحریم‌ها علیه ایران اشاره کرد و با تاکید بر اینکه مخالفت مسکو و پکن به‌معنای «شکافی بی‌‌سابقه در شورای امنیت سازمان ملل» است، بر نحوه استفاده ایران از ظرفیت‌های شرقی پس از این اقدام تاکید کرد.

با این همه اما باید توجه کرد که در دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی تلاش شد تا پرونده هسته‌ای ایران از نهادهای امنیتی همچون شورای‌عالی امنیت ملی خارج شود و به متصدیان وزارت امور خارجه واگذار شود تا مگر با اتخاذ رویکردهای دیپلماتیک، میزان کارآمدی و سرعت تصمیم‌گیری‌ها افزایش یابد اما در دوره کنونی در حالی شاهد سلب مجدد این مسوولیت از وزارت خارجه و واگذار کردن تصمیمات کلان به نهادهای بالادستی همچون شورای‌عالی امنیت ملی هستیم که در کمال شگفتی، عباس عراقچی به‌عنوان وزیر خارجه ایران نیز از این تحولات استقبال کرده و به طور کلی دولت نیز بر اینکه وزارتخانه ‌تنها اجراکننده تصمیمات در سطح کلان هستند تاکید دارد. با وجود این سلب مسوولیت‌ها باید توجه داشت که دور کردن سایه جنگ از کشور از وعده‌های انتخاباتی بود که در روز ۲۳خردادماه شکست خورد. هرچند اکنون برچیده شدن سایه جنگ از سر کشور دستاورد کوچکی نخواهد بود اما دولت باید برای ناکارآمد کردن تحریم‌های جدید به‌دنبال راهکاری دیپلماتیک باشد. حال آنکه به نظر می‌رسد مهم‌ترین اقدامی که در حال حاضر در این مسیر انجام می‌شود، درنظر گرفتن تخفیف‌های سنگین برای خریداران نفت ایران است و در نتیجه به نظر می‌رسد ماشه چنان که برخی مدعی بوده و هستند، نه کاغذپاره بود و نه تهدید روانی است!