داربست ناایمن؛ قتلگاه کارگران ساختمانی
جهان صنعت _ عضو کارشناسان رسمی دادگستری و کارشناس حوزه ایمنی کار گفت که در بسیاری از کشورها استفاده از داربست‌های غیراستاندارد کاملا منسوخ شده است زیرا چنین داربست‌هایی در واقع «قتلگاه کارگران» به‌شمار می‌روند. یادمان نرود در ایران بخش عمده حوادث ناشی از کار با شدت بالا، به سقوط از ارتفاع مربوط است.
سال‌هاست کارگران ساختمانی بیشترین آمار حوادث کار را به خود اختصاص داده‌اند؛ بیش از نیمی از حوادث کار مربوط به این کارگران است. اما چرا آمار مرگِ این کارگران همیشه در راس قرار دارد و وضعیت ایمنی آنها هیچ زمان تغییر اساسی نمی‌کند؟
فعالان کارگریِ این حوزه، داربست‌های ناایمن را یکی از مهم‌ترین دلایلِ آمار بالای حوادث کار می‌دانند. سیدمحمدرضا حسینی الست، کارشناس حوزه ایمنی کار و عضو کارشناسان رسمی دادگستری، در رابطه با این داربست‌ها تحقیقات گسترده‌ای انجام داده. او با صراحت می‌گوید که استفاده از این داربست‌ها تبدیل به عرف شده است به‌طوری‌که نه کارفرمایان زیر بار استفاده از داربست‌های ایمن می‌روند و نه هیچ ارگان ناظری خود را ملزم می‌داند که برای جمع‌کردنِ داربست‌های ناایمن وارد عمل شود. گفت‌وگویی مفصل با او در رابطه با داربست‌های ناایمن انجام داده‌ایم. حسینی الست از این داربست‌ها به‌عنوان «قتلگاه کارگران ساختمانی» یاد می‌کند.
چه قوانینی در رابطه با الزام استفاده از داربست‌های ایمن وجود دارد؟
از نظر قوانین و مقررات در کشور کمبودی وجود ندارد. آیین‌نامه‌های متعددی در این خصوص تدوین شده است؛ از جمله آیین‌نامه «کار در ارتفاع» و «کارگاه‌های ساختمانی» مصوب شورای عالی حفاظت فنی. همچنین در «مقررات ملی ساختمان» و اسناد فنی دولتی مانند نشریه‌های۵۵ و ۱۰۱، شرایط مربوط به ایمنی داربست‌ها به‌‌طور کامل بیان شده است. افزون‌بر این، استاندارد بین‌المللی مربوط به داربست‌ها با عنوان استاندارد ملی توسط موسسه استاندارد ایران ترجمه و منتشر شده است.در مقررات جدید مبحث۱۲ مقررات ملی ساختمان، با موضوع ایمنی در حین اجرای کار که حدودا در دی‌ماه سال گذشته منتشر شد، به صراحت الزام شده که داربست‌ها باید مطابق با استاندارد ملی کشور باشند بنابراین از نظر ضوابط و الزامات قانونی، هیچ نقص یا کمبودی وجود ندارد.
به‌نظر می‌رسد در عمل این مقررات اجرا نمی‌شود. درست است؟
بله، متاسفانه در عمل رعایت نمی‌شود درحالی‌که تولیدکنندگان داخلی مطابق با همین استانداردها فعالیت می‌کنند اما در سطح کشور به‌ندرت از داربست استاندارد استفاده می‌شود. حداقل می‌دانم که در استان قم حتی یک مورد داربست استاندارد نداریم.
در حال حاضر تخلفات در این حوزه بسیار گسترده است به طوری‌که بالغ‌بر ۶۰ الزام قانونی داریم که در آن تخلف می‌شود؛ به‌گونه‌ای که رعایت‌نکردن مقررات به یک عرف تبدیل شده است، در حدی که نه بهره‌بردار خود را متخلف می‌داند و نه ارائه‌دهنده داربست. در واقع آنچه اکنون در کشور به‌عنوان داربست استفاده می‌شود، بیشتر اسکلت فلزی موقتی است که هیچ‌گونه جایگاه ایمن برای کارگران ایجاد نمی‌کند.نتیجه چنین وضعیتی، افزایش چشمگیر حوادث ناشی از سقوط از ارتفاع است که متاسفانه چون شدت سقوط از داربست بالاست، منجربه مصدومیت‌های شدید – گاهی منجربه زندگی نباتی کارگر – یا فوت کارگران می‌شود و خانواده‌های آنان را برای سال‌ها دچار مشکلات جدی می‌کند. بنابراین اگر نام این داربست‌ها را قتلگاه کارگران بگذاریم، بامسماتر است.
چه عواملی باعث می‌شود کارفرمایان از داربست‌های استاندارد استفاده نکنند؟
یکی از دلایل، همین تصور نادرست درباره هزینه است. در ارتفاعات بالا داربست‌های استاندارد حتی از نوع سنتی ارزان‌تر تمام می‌شوند زیرا نیازی به نصب «کفراژ» ندارند اما در ارتفاع‌های کم، قطعا داربست استاندارد گران‌تر است اما چنین مقایسه‌ای صحیح و منطقی نیست باید آنها را در شرایط یکسان مقایسه کرد….
در قراردادهای بین کارفرما و پیمانکار نیز ظاهرا الزام خاصی برای رعایت این استانداردها وجود ندارد. درست است؟
بله، در بسیاری از قراردادها اشاره‌ای به موضوع ایمنی داربست‌ها نمی‌شود. نه کارفرما و نه پیمانکار تمایلی به هزینه‌کرد برای داربست‌های قانونی و استاندارد ندارند زیرا این موضوع در عرف ساخت‌وساز کشور جا نیفتاده است. در این شرایط هیچ داربست‌سازی هم داربست قانونی نمیدهد. این عرف به قدری جا افتاده که حتی ناظر هم در صورت گزارش تخلف، معمولا با مقاومت کارفرما مواجه می‌شود و عملا اقدامی صورت نمی‌گیرد. در کشوری مانند ترکیه، تمامی داربست‌ها مطابق با استاندارد بسته می‌شوند و رعایت ایمنی به یک فرهنگ تبدیل شده است. در ایران نیز برای رسیدن به چنین سطحی از فرهنگ و انضباط، نیاز به یک عزم ملی و هماهنگی میان نهادهای مرتبط داریم. باید با تعامل و هم‌افزایی وزارت کار، شهرداری‌ها و سازمان نظام مهندسی و دادگستری، عزم ملی برای حل این مشکل ایجاد شود. بنابر این مشکل، ضعف در اجرای قوانین است نه کمبود قانون. ببینید، طبق قانون، اگر کارفرما داربست غیراستاندارد استفاده کند، مرتکب جرم شده است. وزارت کار می‌تواند اعلام جرم کند، ناظر می‌تواند گزارش تخلف بدهد و شهرداری نیز مکلف است کارگاه را تا رفع خطر تعطیل کند. در واقع قبل از اینکه وزارت کار وارد عمل شود، شهرداری و سازمان نظام مهندسی باید وارد عمل شوند و دادگستری نیز باید در مواقع لزوم همکاری نزدیک با دستگاه‌ها و ارگان‌های متولی داشته باشد. با این حال در عمل چنین برخوردهایی انجام نمی‌شود.
در شهر قم داربست‌های ناایمن وجود دارد و ناظران ساختمان گزارش هم می‌دهند اما شهرداری تکلیف قانونی خود را انجام نمیدهد. اگر این ضمانت‌های قانونی به‌‌طور واقعی اجرا شوند و هم‌زمان آموزش و فرهنگ‌سازی لازم از طریق رسانه‌ها و ارگان‌های متولی انجام گیرد، می‌توانیم از وضعیت کنونی عبور کنیم اما چون این وضعیت در طول سال‌ها به یک عرف تبدیل شده، تغییر آن مستلزم همکاری جدی تمام دستگاه‌های مرتبط و ایجاد یک عزم ملی است.
در صورت وقوع حادثه و فوت کارگر، مسوولیت قانونی برعهده چه کسی است؟
در این موارد، هم کارفرما (به‌عنوان خریدار داربست غیراستاندارد) و هم داربست‌بند (به‌عنوان ارائه‌دهنده داربست ناایمن) عوامل اصلی بروز حادثه شناخته می‌شوند و طبق ماده۲ قانون مجازات اسلامی و ماده۱۴۵ همان قانون، مجرم و مقصر حادثه هستند و باید دیه پرداخت کنند و البته در یک کارشناسی دقیق و قانون‌مدار، باید تاثیر ناظر و شهرداری نیز مورد توجه کارشناس قرار گیرد.
آیا این مجازات‌ها شامل حبس هم می‌شود یا فقط جریمه نقدی است؟
در اغلب موارد مجازات به‌صورت جریمه نقدی سنگین است که براساس ماده۱۷۶ قانون کار تعیین می‌شود اما برای موثر بودن این قوانین حضور فعال چندین دستگاه به‌ویژه دستگاه قضایی ضروری است. به همین دلیل لازم است در هر استان، قاضی ویژه‌ای برای رسیدگی سریع به این پرونده‌ها تعیین شود. در کنار آن، نقش سایر دستگاه‌ها از جمله وزارت کار، شهرداری‌ها، سازمان نظام مهندسی و رسانه‌ها بسیار مهم است. بدون همکاری همه‌جانبه این نهادها، امکان اصلاح این وضعیت وجود ندارد.
در حال حاضر در بسیاری از کشورها استفاده از داربست‌های غیراستاندارد کاملا منسوخ شده است زیرا چنین داربست‌هایی در واقع «قتلگاه کارگران» به‌شمار می‌روند. یادمان نرود در ایران، بخش عمده حوادث ناشی از کار با شدت بالا، به سقوط از ارتفاع مربوط است.
