حقابه‌ای که به تاریخ پیوست
جهان صنعت– طالبان بازهم بعد عهدی کرده است. با وجود مذاکرات پیاپی در سال‌های اخیر و قول مساعدی که حاکمان افغانستان برای حقابه ایران داده‌اند اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که در یک‌سال آبی گذشته تنها ۱۱۹میلیون مترمکعب آب به سمت ایران سرازیر شده است.
با وجود الزام معاهده۱۳۵۱ به تخصیص سالانه ۸۲۰میلیون مترمکعب آب به ایران، ورودی هیرمند در سال آبی گذشته تنها حدود ۱۱۹میلیون مترمکعب بود؛ این در حالی است که مخزن سد کجکی در افغانستان طبق داده‌های ماهواره‌ای پر و حتی سرریز شده اما حقابه تاریخی ایران همچنان محقق نشده است.
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب، چندروز پیش با تاکید بر اینکه دولت افغانستان در کلام موافق با پرداخت حقابه ایران است اما در عمل آن را اجرا نمی‌کند، از بی‌نتیجه بودن مذاکرات و وعده‌های شفاهی طالبان گفت و تاکید کرد: افغانستان در گفتار خود را متعهد به معاهده۱۳۵۱ می‌داند اما در عمل همکاری لازم را نشان نداده است.
تیرماه سال گذشته امیرخان متقی، وزیر خارجه افغانستان تحت طالبان گفته است حکومت افغانستان تلاش خواهد کرد که سهم ایران از هیرمند را تامین کند؛ اتفاقی که تا به امروز نیفتاده است. آنها می‌گویند که کشورشان تحت‌تاثیر خشکسالی است و بارش‌ها کم بوده‌اند، با این وجود برخی تحلیلگران معتقدند طالبان از مساله آب به‌عنوان ابزار چانه‌زنی در مقابل ایران استفاده می‌کند، با این حال برخی گزارش‌ها به استناد تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که مسیر رود هیرمند در داخل افغانستان به‌شکلی هدایت شده که آب به‌سمت شوره‌زارها یا باتلاق‌های داخلی برود و به سمت مرز ایران هدایت نشده است.
البته کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی کلی منطقه یکی از عوامل مهم کاهش جریان آب است، به‌طوری‌که کارشناسان محیط‌زیست هشدار داده‌اند که نبود جریان پایدار آب از هیرمند، تالاب هامون را برای همیشه نابود خواهد کرد. این تالاب که زمانی سومین دریاچه بزرگ ایران بود، امروز تنها در برخی ماه‌ها با بارندگی پر می‌شود.
ایسنا هم در این رابطه طی گزارشی می‌نویسد: وضعیت حقابه هیرمند بار دیگر به‌عنوان یکی از چالش‌های جدی منابع آبی ایران مطرح شده است. سال آبی گذشته تنها حدود ۱۱۹میلیون مترمکعب آب وارد کشور شد؛ رقمی که فاصله چشمگیری با سهم قانونی ۸۲۰میلیون مترمکعب دارد. این مساله نیازهای کشاورزی و زیست‌محیطی شرق ایران را تحت‌تاثیر قرار داده، ایران ضمن تاکید بر الزام قانونی حقابه، آماده ارائه کمک‌های فنی برای اصلاح مسیر رودخانه و بازگرداندن جریان طبیعی آب است.
فرهاد شهرکی، عضو کمیسیون انرژی نیز در اردیبهشت‌ماه اعلام کرد که حقابه هیرمند نه یک درخواست بلکه تکلیف قانونی حکمرانی است، پر بودن مخزن سد کجکی و سرریز شدن آن براساس داده‌های ماهواره‌ای، نشان‌دهنده ظرفیت موجود برای تامین آب است اما مدیریت سیاسی در افغانستان مانع اجرای تعهدات می‌شود.
البته پیگیری برای دریافت حقابه هیرمند مربوط به ماه‌های اخیر نیست چراکه مدت زمان زیادی است که مذاکره در این راستا وجود دارد، در تیرماه نیز وزیر نیرو از برگزاری جلساتی با همسایه شرقی برای پیگیری این موضوع خبر داد اما آنچه مسلم بوده بی‌نتیجه ماندن مذاکرات تا این لحظه است.
بی‌توجهی به حقابه ایران تنها به کاهش آب ورودی محدود نمی‌شود بلکه پیامدهای گسترده‌ای همچون خشک شدن تالاب هامون، افزایش مهاجرت، بیکاری و بحران‌های اجتماعی در سیستان‌وبلوچستان را به‌همراه داشته است. این شرایط نشان می‌دهد که موضوع هیرمند صرفا یک مساله آبی نیست بلکه به امنیت و ثبات اجتماعی در شرق کشور گره خورده است.
کارشناسان معتقدند برای عبور از این وضعیت، ایران باید همزمان دو مسیر را دنبال کند؛ نخست، تداوم دیپلماسی فعال و بهره‌گیری از ظرفیت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی برای الزام افغانستان به اجرای معاهده، دوم، آماده‌سازی اقدامات سختگیرانه در مدیریت منابع داخلی به‌منظور کاهش وابستگی به ورودی‌های فرامرزی. چنین رویکردی می‌تواند از تعمیق بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی در شرق کشور جلوگیری کند.
منبع: ایسنا
