چگونه بانک‌ها از قطار تحول دیجیتال جا ماندند؟
جهان‌صنعت – مدیرعامل شرکت بهسازان ملت گفت که برای بقا در این عرصه، بانک‌ها نیازمند یک تحول بنیادین به‌سمت پلتفرم‌های خدماتی داده‌محور و سرمایه‌گذاری بلندمدت در نوآوری هستند.
نظام بانکی ایران با پیشینه‌ای بیش از یک‌قرن همواره در کانون تحولات اقتصادی و فناورانه قرار داشته است. از روزهای نخست تاسیس بانک سپه تا ظهور بانک‌های خصوصی و عصر دیجیتال، این صنعت مسیری پُرفراز و نشیب را پیموده است. در حال حاضر بانکداری ایران در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ جایی‌که باید از میراث گذشته خود فاصله بگیرد و با نیازهای نسل جدید و انتظارات فین‌تک‌ها همسو شود. نشست تخصصی اخیر که به همت اندیشکده پول و ارز برگزار شد، به بررسی تحولات کربانکینگ (Core Banking) در نظام بانکی ایران اختصاص داشت، فرصتی فراهم آورد تا با نگاهی دقیق، مسیر طی‌شده، چالش‌های کنونی و افق‌های آینده این صنعت از زبان محمد صادقی(مدیرعامل شرکت بهسازان ملت)، مورد واکاوی قرار گیرد. نوشتار حاضر با اتکا به جزئیات این نشست، تصویری کامل و تحلیلی از وضعیت کنونی بانکداری ایران و نیازهای اساسی آن برای یک تحول بنیادین ارائه می‌دهد.
از بانکداری سنتی به‌سمت متمرکزسازی
تاریخ تحول نظام بانکی ایران از دهه۶۰ شمسی، با ورود تدریجی کامپیوتر به شعب آغاز شد. در آن دوره، سیستم‌های بانکی کاملا محلی (Local)و مجزا از یکدیگر بودند. هر شعبه برای خود نرم‌افزارهای ساده‌ای داشت که اغلب با زبان‌های برنامه‌نویسیClipper و FoxPro نوشته شده بودند و وظیفه ثبت اطلاعات حساب‌ها را برعهده داشتند. با این حال اعتماد به این سیستم‌های نوظهور محدود بود و دفاتر کاغذی و کارت‌های حساب همچنان به‌عنوان مرجع اصلی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این دوره را می‌توان به‌عنوان مرحله گذار از بانکداری کاملا دستی به بانکداری مبتنی‌بر کامپیوترهای شخصی دانست اما هنوز خبری از یکپارچگی و تبادل اطلاعات بین شعب نبود.
نقطه‌عطف اصلی در این مسیر، تصمیم تاریخی نوربخش، رییس کل وقت بانک مرکزی در حدود سال۱۳۷۶ بود. با هدف مدرن‌سازی و متمرکزسازی نظام بانکی، بانک مرکزی با تخصیص منابع ارزی، شرکت خدمات کامپیوتری را تاسیس کرد. ماموریت این شرکت، خرید و بومی‌سازی یک سیستم کربانکینگ خارجی بود. این اقدام نه‌تنها یک تغییر فناورانه بلکه یک تحول فرهنگی و سازمانی عظیم به‌شمار می‌رفت. با ورود این سیستم‌ها، امکان یکپارچه‌سازی اطلاعات مشتریان در کل شبکه بانک فراهم شد. بانک‌های بزرگی مانند ملی، تجارت و صادرات پیشگام در این مسیر بودند و سیستم‌های کربانکینگ وارداتی، پایه و اساس سامانه‌های آنها را تشکیل داد. این سیستم‌ها هرچند با استانداردهای امروزی بسیار ساده به نظر می‌رسیدند اما در زمان خود گامی بزرگ و انقلابی محسوب می‌شدند.
وضعیت کنونی و چالش‌های فناورانه و مدیریتی
امروزه با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه خدمات بانکداری الکترونیک، نظام بانکی ایران با چالش‌های ریشه‌ای متعددی دست و پنجه نرم می‌کند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، کهنه‌بودن هسته اصلی بسیاری از سیستم‌های کربانکینگ است. بسیاری از این سیستم‌ها بر پایه‌های فناوری دهه‌های۷۰ و ۸۰ شمسی بنا شده‌اند. با وجود تلاش‌هایی برای به‌روزرسانی رابط کاربری (UI)یا بازنویسی بخش‌هایی از سیستم، هسته اصلی آنها همچنان ناکارآمد و غیرقابل انعطاف است و پاسخگوی نیازهای پیچیده کسب‌وکارهای امروز نیست. در حال حاضر سه شرکت بزرگ ارائه‌دهنده کربانکینگ بازار را در دست دارند، علاوه‌بر این سه شرکت برخی بانک‌ها نیز سیستم‌های کربانکینگ اختصاصی خود را توسعه داده‌اند اما حتی در این موارد نیز به‌روزرسانی و همگام‌سازی با فناوری‌های روز دنیا به‌دلیل محدودیت‌ها و هزینه‌های بالا به‌کندی صورت می‌گیرد.
نیازهای آینده، فاصله با مشتری و افق‌های فین‌تک
یکی دیگر از مشکلات اساسی، عدم استفاده از داده‌ها در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک است. با وجود سمینارها و صحبت‌های فراوان در مورد تحول دیجیتال و هوش تجاری، بانک‌ها هنوز نتوانسته‌اند داده‌های خود را پالایش و به‌درستی از آنها استفاده کنند. داده‌ها عمدتا در گزارشات غیرفعال مدیران خلاصه شده‌اند و نقشی در تصمیم‌گیری‌های استراتژیک ندارند. این در حالی است که بانک‌ها دارای بزرگ‌ترین حجم داده‌های مالی در کشور هستند و می‌توانند با تحلیل صحیح این داده‌ها، خدمات و محصولات بسیار نوآورانه‌ای را ارائه دهند. در حوزه فرآیندها نیز فرهنگ بانکداری «حجره‌ای» همچنان در شعب حاکم است. با وجود اینکه بیش از ۹۰درصد تراکنش‌ها به‌صورت غیرحضوری انجام می‌شود، ساختار و چینش شعب و فرآیندهای سنتی تغییری نکرده‌اند. این خود نشان‌دهنده عقب‌ماندگی در ارائه خدمات مدرن و ناتوانی در تطبیق با الگوی جدید رفتار مشتری است. در حالی که دنیا به سمت بانکداری بدون شعبه و خدمات کاملا دیجیتال حرکت می‌کند، بسیاری از بانک‌های ایرانی همچنان بر نگهداری و مدیریت شبکه‌های گسترده شعب خود اصرار دارند. در نهایت مشکلات امنیتی نیز به‌دلیل استفاده از تکنولوژی‌های قدیمی و عدم پشتیبانی از نرم‌افزارهای مورد استفاده، نظام بانکی را تهدید می‌کند. تحریم‌ها مانع از دسترسی به پشتیبانی معتبر از شرکت‌های بزرگ نرم‌افزاری شده و این امر، علاوه‌بر ایجاد ریسک‌های امنیتی، انتقال دانش و توسعه را نیز با مشکل مواجه کرده است. عدم دسترسی به وصله‌های امنیتی و به‌روزرسانی‌های لازم، بانک‌ها را در برابر حملات سایبری آسیب‌پذیرتر کرده است.
