ایران فارما ۱۴۰۴؛ روایت ایستادگی و نوآوری در خط مقدم سلامت
دکتر مریم سادات خرمگاه، بیوتکنولوژیست و کارشناس دارویی
دهمین نمایشگاه بین‌المللی دارو و صنایع وابسته، ایران فارما ۱۴۰۴، بار دیگر صحنه‌ای شد برای نمایش توانمندی‌های صنعت داروی ایران در شرایطی که اقتصاد کشور زیر فشار تحریم‌ها، محدودیت‌های ارزی و سایه سنگین سازوکارهای اسنپ‌بک قرار دارد. در روزهایی که بسیاری از صنایع با رکود، کاهش سرمایه‌گذاری و بی‌ثباتی بازار دست‌وپنجه نرم می‌کنند، صنعت دارو توانست با حضوری پررنگ و معنادار، پیامی روشن مخابره کند: این بخش نه‌تنها همچنان استراتژیک‌ترین رکن اقتصاد سلامت ایران است بلکه با اتکا به سرمایه انسانی، فناوری‌های نوین و تعاملات بین‌المللی مسیر تکامل خود را با جدیت ادامه می‌دهد.
نمایشگاه امسال با حضور ۷۴۳شرکت داخلی و خارجی از ۲۸کشور جهان، سفرا و رایزنان اقتصادی، بار دیگر تهران را به مرکز ثقل گفت‌وگوهای علمی، فناورانه و تجاری در حوزه دارو تبدیل کرد. آنچه ایران فارما۱۴۰۴ را متمایز می‌کند نه‌صرفا ابعاد کمی آن بلکه کیفیت حضور و پیام راهبردی آن است. در شرایطی که محدودیت‌های سیاسی و اقتصادی روابط بین‌المللی را تنگ کرده، صنعت دارو به الگویی از تاب‌آوری و دیپلماسی نرم بدل شده است؛ الگویی که نشان می‌دهد سلامت برخلاف بسیاری حوزه‌های دیگر می‌تواند مرزها را بشکند و پل‌های ارتباطی تازه‌ای میان ایران و جهان ایجاد کند.
با این حال نمایشگاه تنها جشن توانمندی‌ها نبود بلکه آینه‌ای واقع‌گرایانه از فرصت‌ها و چالش‌ها نیز بود. یکی از برجسته‌ترین نکات ایران فارما۱۴۰۴، نمایش تاب‌آوری بی‌سابقه صنعت دارو در برابر فشارهای تحریم و بحران‌های ارزی بود. در ماه‌هایی که بسیاری از صنایع دچار اختلال شدند، زنجیره تامین دارو به هم نخورد و حتی در برخی حوزه‌ها شاهد تقویت آن بودیم. این دستاورد نتیجه سرمایه‌گذاری بلندمدت در ظرفیت‌های تولید داخلی، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است. از کنترل کیفیت تا بسته‌بندی و توزیع، از مواد اولیه تا داروهای نوآور، بخش قابل توجهی از صنعت توانست به جای انفعال، رویکردی فعال در پیش گیرد.
با این حال تصویر کامل نیازمند نگاه نقادانه نیز هست. وابستگی به واردات مواد اولیه همچنان یکی از نقاط ضعف اساسی است؛ وابستگی‌ای که نه‌تنها اقتصاد دارو را در برابر شوک‌های ارزی آسیب‌پذیر می‌کند بلکه دست صنعت را در مسیر نوآوری می‌بندد. بسیاری از شرکت‌ها در ایران فارما امسال نشان دادند که تلاش‌هایی برای کاهش این وابستگی در جریان است اما برای رسیدن به خودکفایی واقعی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین‌تر، حمایت مالی پایدارتر و تعامل نظام‌مندتر با مراکز علمی و پژوهشی وجود دارد.
ایران فارما۱۴۰۴ همچنین صحنه‌ای برای نمایش دیپلماسی سلامت بود. حضور سفرا و نمایندگان خارجی نه‌تنها بعد تجاری داشت بلکه حامل پیام مهمی بود: حتی در سخت‌ترین شرایط تحریم، امکان گفت‌وگو، همکاری و تبادل علمی وجود دارد. دارو و سلامت به‌عنوان کالا و خدمت انسانی توانسته‌اند خود را از بسیاری محدودیت‌های سیاسی فراتر ببرند و مسیرهایی تازه برای ارتباط باز کنند. این نکته به‌ویژه در شرایطی اهمیت دارد که سیاست خارجی ایران با محدودیت‌های گسترده مواجه است. صنعت دارو با تکیه بر همین دیپلماسی می‌تواند به یک ابزار استراتژیک برای تقویت جایگاه ایران در عرصه بین‌الملل بدل شود. البته باید اذعان داشت که این همکاری‌ها همچنان محدود و شکننده‌اند و برای تبدیل شدن به شراکت‌های پایدار، نیازمند ابتکار عمل، تنوع‌بخشی به بازارها و استفاده از سازوکارهای مالی خلاقانه هستند.
شعار امسال نمایشگاه «پایداری، تاب‌آوری و نوآوری در زنجیره تامین دارو» تنها یک جمله تبلیغاتی نبود بلکه بازتاب واقعیت‌های صنعت دارو بود. در غرفه‌های متعدد، شاهد ماشین‌آلات پیشرفته، فناوری‌های نوین فیلتراسیون، سیستم‌های بسته‌بندی مدرن و رونمایی از محصولات دانش‌بنیان بودیم.
این روند نشان می‌دهد که صنعت دارو در ایران دیگر تنها مصرف‌کننده فناوری نیست بلکه در مسیر تولید دانش و خلق فناوری نیز گام‌های موثری برداشته است. شرکت‌های نوپا و دانش‌بنیان که با منابع محدود اما خلاقیت فراوان وارد میدان شده‌اند، بخش مهمی از آینده این صنعت را رقم خواهند زد. آنها ثابت کردند که حتی در شرایط فشار اقتصادی، می‌توان نوآوری را زنده نگه داشت، هرچند نبود سرمایه‌گذاری کافی و نوسانات شدید ارزی هنوز مانع بزرگی بر سر راه توسعه کامل این ایده‌هاست.
ایران فارما۱۴۰۴ نشان داد که صنعت دارو همچنان برای شرکت‌های خارجی جذاب است. حضور شرکت‌های بین‌المللی، هرچند محدود، حاکی از آن است که بازار داروی ایران، با جمعیت ۸۵میلیونی و تقاضای رو به رشد، همچنان جایگاهی انکارناپذیر دارد. این حضور فرصتی برای انتقال فناوری و همکاری‌های مشترک فراهم می‌کند هرچند که پیچیدگی‌های ناشی از تحریم و محدودیت‌های بانکی مانع گسترش کامل این تعاملات می‌شوند.
یکی از ارزشمندترین دستاوردهای نمایشگاه، هم‌افزایی نهادی بود.
ایران فارما بار دیگر ثابت کرد که فراتر از یک رویداد تجاری صرف است و به سکویی برای گفت‌وگوی جدی میان وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو، سندیکاهای تخصصی و بخش‌خصوصی تبدیل شده است. نشست‌های تخصصی، پنل‌ها و کارگاه‌ها نه‌تنها فرصتی برای معرفی دستاوردها بلکه بستری برای شناسایی کاستی‌ها و طراحی راهکارهای مشترک فراهم کردند. این گفت‌وگوها نشان دادند که آینده صنعت دارو نیازمند سیاستگذاری هوشمندانه، هماهنگی نهادی و تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد علمی است.
از منظر اقتصادی ایران فارما۱۴۰۴ تصویری چندلایه ارائه کرد. در یک‌سو تاب‌آوری صنعت در برابر فشارها و رشد صادرات دارو (که در پنج ماه نخست سال با افزایش ۱۱درصدی همراه بوده) امیدبخش بود. در سوی دیگر، مشکلات ساختاری همچون نقدینگی ناکافی، وابستگی ارزی و ناهماهنگی‌های لجستیکی یادآور شدند که مسیر توسعه همچنان دشوار و پرچالش است. با این حال مهم‌ترین ویژگی این صنعت شاید همین باشد: «توانایی نگاه همزمان به دستاوردها و چالش‌ها و تبدیل محدودیت‌ها به سکوی پرش برای اصلاح و نوآوری.»
جمع‌بندی ایران فارما۱۴۰۴ این است که صنعت داروی ایران، در میان طوفان تحریم‌ها و فشار اقتصادی نه‌تنها ایستادگی کرده بلکه نشانه‌های روشنی از حرکت به سوی آینده‌ای پایدارتر و نوآورانه‌تر ارائه داده است. این صنعت امروز بیش از هر زمان دیگری به‌عنوان ابزاری استراتژیک برای توسعه ملی، تقویت دیپلماسی و ارتقای عدالت اجتماعی شناخته می‌شود. نمایشگاه امسال یادآوری کرد که مسیر صنعت دارو از سه ستون اصلی می‌گذرد: تاب‌آوری در برابر بحران‌ها، نوآوری برای کاهش وابستگی و دیپلماسی سلامت برای گسترش همکاری‌های بین‌المللی.
ایران فارما۱۴۰۴ نه‌تنها ویترینی از دستاوردها و محصولات جدید بود بلکه آینه‌ای از آینده این صنعت نیز هست؛ آینده‌ای که اگرچه پرچالش و پرهزینه خواهد بود اما با اتکا به دانش، سرمایه انسانی و سیاستگذاری هوشمندانه می‌تواند به مسیری روشن برای اقتصاد ایران بدل شود.
در میانه طوفان تحریم‌ها، صنعت دارو پرچم خود را برافراشته نگه داشت؛ پرچمی که نشانه‌ای از توان ایران برای عبور از بحران و حرکت به سوی توسعه پایدار است.
