رونق ۲۰۰میلیارد دلاری
محمدرضا ستاری- بررسی و روند بازار سرمایه در خاورمیانه و میان کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس نشان می‌دهد، وام‌گیرندگان بازارهای نوظهور در ماه سپتامبر برای تامین منابع مالی شتاب گرفته‌اند و منطقه در مرکز یک موج بزرگ فروش اوراق قرضه قرار گرفته است. در همین راستا آمارها نشان می‌دهند تنها در همین ماه قراردادهای بدهی از سوی نهادهای دولتی در عربستان سعودی و ترکیه نزدیک به ۱۴میلیارد دلار جذب کرده است و ماه‌های آینده می‌تواند شاهد فروش اوراق قرضه و اوراق اسلامی یا صکوک در سطحی رکوردشکن در سال ۲۰۲۵ باشد.
طبق گزارش منتشر شده از سوی المانیتور، این موج وام‌گیری در بستر انتشار گسترده اوراق در سال ۲۰۲۵ رخ داده و جایگاه خاورمیانه را به‌عنوان یکی از فعال‌ترین و مقاوم‌ترین بازیگران بازارهای بین‌المللی بدهی در سالی پر از شوک‌های ژئوپلیتیکی و آشفتگی مالی جهانی برجسته می‌کند.
به گفته کارشناسان، زمان‌بندی این روند اهمیت زیادی دارد زیرا ناشران منطقه‌ای در تلاش هستند از شرایط مساعد بازار بهره‌برداری کنند؛ شرایطی که سرمایه‌گذاران جویای بازدهی را به سمت بدهی بازارهای نوظهور سوق داده است. در ۱۷سپتامبر، فدرال‌رزرو آمریکا پس از یک سال برای نخستین بار نرخ بهره را کاهش داد و آغاز یک چرخه تازه کاهش نرخ‌ها را اعلام کرد. این اقدام موجی از تاثیرات را در بازارهای مالی جهانی از جمله در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس که ارزهای خود را به دلار آمریکا متصل کرده‌اند و نرخ‌های بهره‌شان را مطابق فدرال‌رزرو تنظیم می‌کنند، به‌دنبال دارد.
با نگاه به آینده، انتظار می‌رود بازار بدهی خاورمیانه همچنان پررونق بماند. به گفته جنید انصاری، مدیر استراتژی سرمایه‌گذاری و پژوهش در «کامکو اینوست» کویت در سه‌ماهه چهارم سال جاری میلادی، انتشار اوراق می‌تواند نسبت به سه‌ماهه سوم افزایش یابد؛ آن هم عمدتا توسط شرکت‌ها بازپرداخت سررسید بدهی‌ها و فرصتی برای تثبیت نرخ‌های پایین‌تر در حالی که فدرال‌رزرو آمریکا تا پیش از پایان سال ۲۰۲۶ احتمالا تا شش کاهش دیگر را نیز تجربه خواهد کرد. به گفته این کارشناسان بازارهای مالی، تقاضا از سوی سرمایه‌گذاران محلی و بین‌المللی همچنان قوی است، همان‌طور که در اوراق اخیر چه در بخش شرکتی و چه در بخش دولتی دیده شده است.
تا لحظه تنظیم این گزارش، حجم انتشار اوراق در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به حدود ۱۸۶میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ رسیده است که از این میان سهم کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس نزدیک به ۱۳۵میلیارد دلار بوده و در آستانه رکورد ۲۰۰میلیارد دلاری سال گذشته قرار دارد.
جریان قوی انتشار اوراق تا پایان سال همراه با کاهش مورد انتظار نرخ‌ها نشان می‌دهد که حجم انتشار در کشورهای شورای همکاری می‌تواند نزدیک به رکورد سال گذشته یا حتی در سطحی بی‌سابقه باشد.
شتاب بازار
در چنین شرایطی عربستان سعودی در صدر این موج قرار گرفته چرا که تلاش می‌کند برنامه پرهزینه چشم‌انداز ۲۰۳۰ برای تنوع‌بخشی اقتصادی را تامین مالی کند. در واقع نهادهای دولتی این کشور تنها در دو هفته نخست سپتامبر بیش از ۱۰میلیارد دلار از طریق مجموعه‌ای از قراردادها جذب کردند. این اقدام پس از آن صورت گرفت که ریاض در نخستین هفته ژانویه نیز بیش از ۲۰میلیارد دلار از طریق معاملات بدهی تامین کرده بود.
در ۲سپتامبر، دولت عربستان با انتشار یک صکوک دو بخشی دلاری به ارزش ۵/۵میلیارد دلار وارد بازار شد که ۵/۱۷میلیارد دلار سفارش از سوی سرمایه‌گذاران جذب کرد. چند روز بعد صندوق سرمایه‌گذاری عمومی ۲میلیارد دلار اوراق ۱۰ساله فروخت و اندکی بعد آرامکو ۳میلیارد دلار صکوک منتشر کرد.
البته تنها نهادهای دولتی فعال نبودند؛ برای نمونه، در ۱۶سپتامبر بانک الجزیره جده یک صکوک ۵۰۰میلیون دلاری با سررسید ۵/۵ سال منتشر کرد؛ تنها یک روز پس از آنکه شرکت لبنیات المراعی بانک‌ها را برای انتشار صکوک انتخاب کرده بود.
در دیگر نقاط خلیج‌فارس نیز فعالیت بالایی مشاهده می‌شود. به طوری که در امارات، شرکت‌های ساختمانی و بانک‌ها وارد بازار شدند. در ۱۰سپتامبر نیز صُبحا ریلتی نخستین صکوک سبز ۷۵۰میلیون دلاری خود را منتشر کرد و چند روز بعد توسعه‌دهنده دیگر یعنی اومنیت ۴۰۰میلیون دلار جذب کرد. در ۱۷سپتامبر هم بانک اسلامی امارات یک صکوک ۵۰۰میلیون دلاری عرضه کرد. در قطر نیز بانک دوحه در ۱۱سپتامبر یک اوراق ۵۰۰میلیون دلاری منتشر و چند روز بعد بانک تجاری قطر ۶۰۰میلیون دلار اوراق پنج‌ساله فروخت.
فراتر از خلیج‌فارس، ترکیه نیز از این فرصت استفاده کرده است. به طوری که در ۱۰سپتامبر دولت ترکیه ۲میلیارد دلار اوراق ۱۰ساله دلاری فروخت؛ یعنی تنها چند روز پس از آنکه صندوق ثروت ملی این کشور یک‌میلیارد دلار اوراق منتشر کرده و تنش‌های سیاسی به نگرانی بازارها دامن زده است.
در همین حال مصر نیز امسال دوباره به بازار بدهی بین‌المللی بازگشته و در ژانویه ۲میلیارد دلار اوراق دلاری منتشر کرد. بلومبرگ در ماه جولای گزارش داد که مصر قصد دارد طی ۱۲ماه آینده چهار‌میلیارد دلار اوراق بین‌المللی دیگر عرضه کند زیرا این کشور در حال خروج از یک بحران اقتصادی فلج‌کننده است.
علت این روند چیست؟
به گفته تحلیلگران عوامل محرک روشن است؛ شرایط مساعد بازار امکان جذب منابع و بازدهی را پیش از آنکه هرگونه آشفتگی آینده سرمایه‌گذاران را دوباره به سمت دارایی‌های امن سوق دهد فراهم کرده است. این وضعیت همچنین همزمان با قیمت‌های ضعیف نفت رخ داده که بودجه دولت‌ها را تحت‌فشار گذاشته و صادرکنندگان را وادار به استقراض بیشتر برای پر کردن کسری‌ها کرده است.
نمونه بارز این مساله در عربستان قابل مشاهده است؛ جایی که پروژه‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰ فشار سنگینی بر بودجه دولت وارد و قیمت نفت خام زیر ۷۰دلار در هر بشکه قرار دارد یعنی بسیار پایین‌تر از سطح سر به سر مالی ریاض که حدود ۹۰دلار برآورد می‌شود.
به گفته کارشناسان سایر عوامل محرک شامل تلاش ناشران برای بازپرداخت ابزارهای مالی سررسید شده و فرصتی برای تثبیت نرخ‌های پایین‌تر است. همچنین بانک‌ها نیز هرچه بیشتر به بازار اوراق و صکوک روی آورده‌اند تا نیازهای تامین مالی خود را برآورده کنند. این روند به‌ویژه در بانک‌های شورای همکاری مشهود است که با افزایش تقاضا برای وام روبه‌رو هستند، به‌ویژه در عربستان که نقدینگی محدود است و نسبت وام به سپرده بالای ۱۰۰درصد قرار دارد. همزمان، اصلاحات در بخش املاک و مستغلات عربستان نیز انتظار می‌رود موج تازه‌ای از تقاضای وام را به وجود آورد که فشار بیشتری بر نقدینگی بانک‌ها خواهد گذاشت.
ایستادگی در برابر نوسان‌ها
این موج فروش اوراق در خاورمیانه و شمال آفریقا در سال ۲۰۲۵ در حالی رخ داده که پیشتر چنین آشفتگی‌هایی می‌توانست مانع انتشار آنها شود. برای مثال بانک‌های قطری تنها چند روز پس از حملات رژیم صهیونیستی علیه مقامات حماس در دوحه در ۹ سپتامبر اوراق منتشر کردند. در ترکیه نیز انتشار اوراق در بحبوحه سرکوب سیاسی داخلی ادامه یافت. به‌طور سنتی چنین بحران‌هایی سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن سوق می‌داد اما امسال خریداران بی‌تفاوت بودند.
یکی دیگر از روندهای نوظهور، تنوع‌بخشی ناشران به‌سوی اوراق غیردلاری است. عربستان سعودی و امارت شارجه در امارات متحده عربی امسال اوراق یورویی منتشر کردند. البته هر چند هنوز مقدار آن محدود است اما این اقدام نشان می‌دهد که وام‌گیرندگان در حال گسترش پایگاه‌های تامین مالی خود هستند؛ به‌ویژه در زمانی که شرایط ژئوپلیتیکی و وضعیت مالی آمریکا بر ابهام‌ها می‌افزاید. در همین حال سرمایه‌گذاران نیز از بازار بدهی خاورمیانه در سال ۲۰۲۵ بهره‌مند شده‌اند زیرا تا ۱۷سپتامبر، شاخص اوراق قرضه و صکوک شورای همکاری خلیج‌فارس که عملکرد اوراق دلاری منطقه را می‌سنجد ۷/۷درصد رشد نشان داده است.
