برابری قدرت خرید؛ معیاری برای سنجش واقعی ارزش پول
جهان‌صنعت – شاخص برابری قدرت خرید (Purchasing Power Parity – PPP) یکی از مهم‌ترین مفاهیمی است که اقتصاددانان برای مقایسه ارزش پول کشورها و تحلیل سطح رفاه استفاده می‌کنند. این شاخص نشان می‌دهد که با یک واحد پول در کشورهای مختلف چه میزان کالا و خدمات می‌توان خریداری کرد. به بیان ساده برابری قدرت خرید تلاش می‌کند قیمت‌ها را بین کشورها هم‌تراز کند تا بتوان فهمید آیا یک دلار در ایران همان ارزشی را دارد که در آمریکا، چین یا ترکیه دارد یا خیر.
مبنای شکل‌گیری این شاخص بر نظریه‌ای استوار است که می‌گوید در یک بازار آزاد و بدون موانع تجاری، قیمت کالاهای مشابه باید در کشورهای مختلف برابر باشد؛ اگر تفاوتی وجود داشته باشد، نرخ ارز باید آن‌قدر تغییر کند تا این تفاوت از بین برود. به همین دلیل PPP نه‌تنها ابزاری برای مقایسه سطح رفاه بین کشورهاست بلکه معیار مناسبی برای سنجش نرخ‌های واقعی ارز نیز محسوب می‌شود.
به عنوان نمونه اگر قیمت یک سبد کالاهای اساسی در ایران معادل ۲۰۰هزار تومان باشد و همان سبد در آمریکا ۲۰دلار قیمت داشته باشد، نرخ برابری قدرت خرید بین ریال و دلار ۱۰هزار تومان خواهد بود. حال اگر نرخ ارز بازار آزاد بالاتر از این رقم باشد، به این معناست که پول ملی کمتر از ارزش واقعی‌اش در بازار جهانی مبادله می‌شود و اگر کمتر باشد، نشان‌دهنده بیش‌برآورد شدن ارزش پول ملی است.
یکی از مهم‌ترین کاربردهای شاخصPPP در مقایسه تولید ناخالص داخلی(GDP) کشورهاست. وقتی GDP تنها با نرخ ارز بازار آزاد محاسبه می‌شود، قدرت اقتصادی کشورهایی که ارز ضعیف‌تری دارند کمتر از واقعیت نشان داده می‌شود. اما وقتی از نرخ برابری قدرت خرید استفاده شود، تصویر دقیق‌تری از حجم واقعی اقتصاد به دست می‌آید. به همین دلیل بسیاری از نهادهای بین‌المللی مانند
بانک جهانی یا صندوق بین‌المللی پول برای مقایسه اقتصاد کشورها از GDP برمبنای PPP بهره می‌گیرند.
با این حال شاخصPPP نیز محدودیت‌هایی دارد. نخست اینکه سبد کالایی و خدماتی در کشورهای مختلف یکسان نیست؛ برای مثال هزینه اجاره مسکن یا خدمات آموزشی در ایران با آمریکا قابل مقایسه مستقیم نیست. دوم آنکه تفاوت‌های ساختاری، کیفیت کالاها و سطح بهره‌وری نیز بر قیمت‌ها اثر می‌گذارند و محاسباتPPP را پیچیده می‌کنند. افزون‌بر این، هزینه‌های حمل‌ونقل، تعرفه‌های تجاری و نرخ‌های متفاوت مالیات بر کالاها همگی مانعی بر تحقق کامل برابری قدرت خرید هستند.
با وجود این محدودیت‌ها، شاخصPPP همچنان ابزار مهمی برای تحلیل‌های اقتصادی به‌شمار می‌آید. این شاخص نه‌تنها به ما کمک می‌کند قدرت واقعی پول ملی را در برابر ارزهای خارجی بسنجیم بلکه تصویر دقیق‌تری از سطح رفاه شهروندان ارائه می‌دهد. براساس گزارش‌های اخیر بانک جهانی، اگر GDP ایران براساس PPP سنجیده شود، جایگاه بالاتری نسبت‌به محاسبات مبتنی‌بر نرخ ارز رسمی خواهد داشت زیرا هزینه زندگی در ایران پایین‌تر است و با واحد پول داخلی می‌توان حجم بیشتری از کالاها و خدمات را خریداری کرد.
در مجموع برابری قدرت خرید به ما یادآوری می‌کند که نرخ ارز صرفا عددی برای مبادله پول‌ها نیست بلکه بازتابی از قدرت خرید واقعی و سطح رفاه اقتصادی یک کشور است. هرچه سیاست‌های اقتصادی به‌سمت ثبات و کاهش نااطمینانی حرکت کنند، این شاخص دقیق‌تر عمل خواهد کرد و تصویر شفاف‌تری از موقعیت اقتصاد ایران در مقایسه با دیگر کشورها ارائه خواهد داد.
