بازگشت بی‌سروصدای داعش
جهان‌صنعت – 9 ماه پس از سقوط حکومت اسد در سوریه و در حالی که این کشور همچنان درگیر مشکلاتی نظیر ماهیت حکومت انتقالی، بازسازی ویرانی‌های گسترده جنگ داخلی، درگیری‌های فرقه‌ای و قومی و همچنین حملات پیاپی رژیم‌صهیونیستی است، به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین بحران‌های این کشور یعنی ظهور دوباره داعش در حال سر برآوردن است به طوری که از زمان سقوط حکومت اسد در آذرماه سال گذشته داعش کارزار گسترده‌ای از حملات تروریستی در سراسر سوریه به راه انداخته و دولت جدید این کشور و همچنین اقلیت‌هایی مانند شیعیان، مسیحیان و کردها را هدف حمله قرار داده است.
مساله مهم این است که این گروه در اوج قدرت خود در سال ۲۰۱۴ حدود یک‌سوم خاک سوریه را در اختیار داشت و هرچند امروز دیگر هیچ سرزمینی در سوریه در کنترل مستقیم داعش نیست و شمار نیروهای آن نیز از حدود ۱۰۰هزار نفر به نزدیک ۲۵۰۰نفر کاهش یافته اما اکنون با بهره‌گیری از هرج‌ومرج پس از سقوط اسد، در حال بازسازی و تجدید قواست؛ موضوعی که موانع تازه‌ای برای ثباتی که مردم سال‌ها در جست‌وجوی آن بودند، ایجاد می‌کند.
در همین رابطه طبق گزارشی که به تازگی مجله فارن‌افرز منتشر کرده، توانایی‌های عملیاتی داعش به شکل چشمگیری افزایش یافته و حملات آن دقیق‌تر، پرشمارتر و پیچیده‌تر از گذشته شده است؛ به طوری که اهدافی را بسیار دورتر از مناطق سنتی نفوذ خود هدف می‌گیرد. به عنوان مثال در ماه ژوئن، یک بمب‌گذار انتحاری وابسته به داعش کلیسای ارتدکس یونانی در دمشق را منفجر کرد که ۲۵ کشته و ۶۳زخمی برجای گذاشت. دو ماه بعد، این گروه بیش از ۲۰عملیات در شمال‌شرق سوریه انجام داد؛ عملیاتی که شامل تاکتیک‌های جنگ چریکی مانند تیراندازی، کمین، ترور و استفاده از بمب‌های دست‌ساز علیه ایست‌های بازرسی و خودروهای دولتی بود. در همین راستا مطابق با آمارهای موجود تنها در سال گذشته میلادی داعش مسوولیت ۲۹۴حمله را برعهده گرفته است؛ رقمی که نسبت به ۱۲۱حمله در سال ۲۰۲۳ جهش چشمگیری نشان می‌دهد. حتی ارزیابی‌های سازمان ملل و گروه‌های حقوق بشری آماری بالاتر را نیز ثبت کرده‌اند.
این حملات ضربه‌ای آشکار به تلاش‌های دولت جدید برای برقراری ثبات وارد کرده است. امنیت شکننده سوریه همچنان درگیر تنش‌ها فرقه‌ای میان جوامع سنی، علوی و دروزی است. بنابراین هر چه تعداد حملات تروریستی افزایش یابد مشروعیت سیاسی حکومت تازه بیش از پیش تهدید خواهد شد زیرا نه‌تنها در حفاظت از اقلیت‌ها ناکام می‌ماند بلکه مردم سوریه با خطر واقعی بازگشت گسترده تروریسم خواهند شد.
طبق ادعایی که برخی تحلیلگران غربی مطرح می‌کنند، این وضعیت زمانی وخیم‌تر می‌شود که دولت ترامپ برنامه اعلام شده در آوریل را عملی کند و حدود ۲۰۰۰نیروی آمریکایی مستقر در سوریه را خارج سازد. از سال ۲۰۱۴ ایالات متحده ستون اصلی ائتلاف جهانی برای شکست داعش بوده است؛ ائتلافی بین‌المللی که در کنار نیروهای محلی برای تضعیف داعش فعالیت کرده است. بنابراین غربی‌ها مدعی هستند بدون حضور فعال واشنگتن، ۸۸ عضو دیگر این ائتلاف برای مهار داعش یا پشتیبانی مؤثر از نیروهای محلی همچون نیروهای دموکراتیک سوریه که عمدتا متشکل از کردها هستند و به‌تازگی توافق کرده‌اند در ساختار دولت ادغام شوند با دشواری روبه‌رو خواهند شد.
با کاهش حضور نیروهای بین‌المللی و تشدید تنش‌های فرقه‌ای، احتمال دارد نیروهای سوری بیش از پیش در اعمال حاکمیت دچار مشکل شوند زیرا نیروی انسانی ارتش سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه به‌تنهایی کافی نیست تا جلوی بازگشت داعش را بگیرد. بنابراین از حالا زمزمه‌هایی مطرح می‌شود که ایالات متحده باید حضور خود را تا پس از سال ۲۰۲۶ در سوریه حفظ کند. توجیه آنها نیز این است که در صورت موفقیت داعش در تجدید قوا، این گروه بار دیگر حملات خود را در سراسر منطقه و فراتر از آن گسترش خواهد داد.
بازگشت با قدرت
در واقع موضوع مهم این است که داعش در سوریه از هم‌گسیخته فرصت تازه‌ای یافته است. رهبران این گروه می‌خواهند با سوءاستفاده از شکاف‌های فرقه‌ای و ایدئولوژیک کشور، نیروهای تازه‌ای جذب کرده و خلافت خود را بازسازی کنند. از طریق حملات، داعش می‌کوشد نشان دهد دولت فعلی قادر یا مایل به محافظت از مردم نیست. یک گزارش اخیر تیم نظارت سازمان ملل هشدار داده است که داعش در صورت تداوم شکاف‌ها در کشور، همچنان تهدیدی خارجی خواهد بود چراکه این شکاف‌ها به آنها فضایی امن برای طراحی و اجرای عملیات می‌دهد.
شواهد موجود نیز نشان می‌دهد، بهار گذشته داعش به صورت ویژه‌ای فعال شده است. یعنی در ماه مارس، پس از درگیری میان جوامع سنی و علوی در بندر لاذقیه، این گروه سلسله حملاتی علیه نیروهای دموکراتیک سوریه انجام داد. سپس در ماه می، پس از درگیری نیروهای امنیتی دولت جدید با جوامع سنی و دروزی در جنوب دمشق، موجی دیگر از عملیات را آغاز کرد. همان ماه، تنها یک هفته پس از دیدار دونالد ترامپ با احمد الشرع در ریاض عربستان، داعش رشته‌ای از بمب‌گذاری‌ها و کمین‌ها را در سراسر سوریه و عراق را ترتیب داد. این گروه همچنین مسوولیت کارگذاری بمبی را پذیرفت که یک خودروی نظامی را در جنوب سوریه هدف قرار داد و دست‌کم هفت سرباز ارتش سوریه را کشت. این نخستین حمله ثبت شده علیه نیروهای دولتی سوریه پس از سقوط اسد بود. تنها یک هفته بعد، بمب دیگری توسط داعش در جنوب سوریه منفجر شد که مبارزان ارتش آزاد سوریه (گروهی تندرو که مورد حمایت آمریکا و ترکیه است) را هدف قرار داد. در همین رابطه نکته قابل‌توجه آن است که تمامی این حملات در عمق قلمرو تحت کنترل دولت رخ داده است.
افزایش خشونت‌ها با اوج‌گیری تبلیغات داعش علیه الشرع و هیات تحریر الشام نیز همراه بوده است. این گروه در نشریه اینترنتی هفتگی خود که الهام‌بخش نیروهای جهادی سراسر جهان است، به‌طور منظم الشرع و دولت جدید را تخریب کرده و از سربازان ارتش سوریه می‌خواهد به آنها پشت کنند. تبلیغاتچی‌های داعش الشرع را جولانی می‌نامند و مدعی‌اند او همان ابومحمد الجولانی است که به‌عنوان مامور موساد رژیم‌صهیونیستی برای تغییر رژیم در سوریه منصوب شده است. این گروه همچنین هیات تحریر الشام را کفار و دست‌نشانده آمریکا و رژیم‌صهیونیستی معرفی می‌کند. از زمان روی کار آمدن هیات تحریر الشام و الشرع، رژیم‌صهیونیستی بارها دست به حملات هوایی و زمینی در سوریه زده و همان هرج‌ومرجی را پدید آورده که داعش برای رشد به آن نیاز دارد.
نکته نگران‌کننده‌تر دیگر این است که افزایش اعتمادبه‌نفس داعش همزمان شده با کاهش تدریجی حضور نیروهای آمریکا در سوریه و عراق؛ مساله‌ای که آینده ائتلاف جهانی را زیر سؤال برده است. در سپتامبر ۲۰۲۴ ایالات متحده و عراق به‌طور مشترک اعلام کردند که ماموریت نظامی ائتلاف جهانی در عراق تا پایان سپتامبر ۲۰۲۵ و در سوریه تا سپتامبر ۲۰۲۶ به پایان خواهد رسید. در آوریل نیز فرماندهی مرکزی آمریکا خبر داد که شمار نیروهای آمریکایی در سوریه تا پایان امسال از ۲۰۰۰ به ۱۴۰۰نفر کاهش خواهد یافت. آمریکا تاکنون کنترل سه پایگاه از هشت پایگاه خود را به نیروهای دموکراتیک سوریه واگذار کرده و برنامه دارد حضور خود را به تنها یک پایگاه محدود کند. هرچند فرماندهان پنتاگون خواستار باقی ماندن دست‌کم ۵۰۰ سرباز در سوریه هستند اما دولت آمریکا سیگنال داده است که کاهش بیشتری هم ممکن است در راه باشد. در عراق نیز روند مشابهی در جریان است. با هدف خروج کامل تا پایان ۲۰۲۶، نیروهای آمریکایی از بغداد به اربیل در کردستان عراق منتقل می‌شوند و حضور خود را به تعدادی معدود از مشاوران نظامی کاهش خواهند داد.
به همین دلیل است که برخی ناظران معتقدند در خلأ به وجود آمده، ممکن است دوباره درگیری‌ها آن هم در شرایط ویژه کنونی خاورمیانه افزایش یافته و به سایر نقاط منطقه سرایت کند.
