مسیریابی معیار دهک‌بندی خانوارها
جهان‌صنعت – اینکه «کدام دهک هستیم» و «دهک‌بندی براساس چه معیارهایی صورت می‌گیرد»، دو پرسش تکراری این روزها در جامعه است که با اجرای قانون حذف دهک‌های پردرآمد، باز هم نقل محافل و فضای مجازی شده اما یک پاسخ بیشتر ندارد: داده‌های پایگاه رصد رفاه ایرانیان.
پیگیری خبرنگاران از مسوولان به‌ویژه سخنگوی دولت برای یافتن جزئیات بیشتری از دهک‌بندی خانوارها و تشخیص اینکه چطور خانوارهای مشمول یارانه شناسایی می‌شوند، موجب برگزاری نشستی با موضوع «طرح رصدخانه رفاه ایرانیان» به میزبانی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی شد؛ نشستی که اطلاعات قابل‌توجهی را در مورد نحوه ارزیابی خانوارها ارائه کرد.
یکی از پرسش‌های مهم درباره این پایگاه اطلاعاتی، این بود که هر خانواده براساس چه معیارهایی در یک دهک درآمدی قرار می‌گیرد که کارشناسان در این نشست آمار دهک‌های مختلف پایگاه رصد رفاه ملی ایرانیان را ارائه کردند.
مطابق گزارش‌ها، از سال۱۳۸۶ تا ۱۳۹۸ پایگاه رفاه ایرانیان مطالعاتی انجام داد که منجربه حذف تعدادی از خانواده‌ها از فهرست یارانه‌بگیران شد؛ این اقدام تا سال۱۳۹۸ ادامه یافت اما به سه دهک بالای درآمدی تعلق نگرفت. در سال‌های۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، با تصمیم دولت و در قالب اصلاحات قانونی، برخی افرادی که دوباره مشمول شده بودند، به سیستم پرداخت یارانه بازگشتند.
با این حال، در قانون بودجه سال‌های۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، بحث حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی دوباره مطرح شد. این موضوع همچنان در قانون بودجه۱۴۰۴ نیز وجود دارد. در نتیجه تعامل دولت و مجلس با مردم در این زمینه تاکنون به گونه‌ای بوده که جامعه در نوعی بلاتکلیفی قرار داشته و نارضایتی از این وضعیت ادامه دارد درحالی‌که هنوز هم مشخص نیست که حذف دهک‌ها در سال آینده قطعی است یا سیاست جدیدی جایگزین خواهد شد.
تقسیم جامعه به دهک و صدک
پایگاه رصد رفاه ایرانیان برای تقسیم‌بندی خانوارها و شناسایی سه دهک بالای درآمدی، براساس شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی، به‌عنوان اقشار برخوردار شناخته می‌شوند. بر همین اساس جامعه به ۱۰گروه تقسیم می‌شوند که در هر گروه ۱۰درصد جامعه جای می‌گیرند اما بررسی وضعیت مالی در سطح این دهک‌ها متوقف نمی‌شوند و حتی هرکدام از آنها به گروه‌های ۱۰دسته‌ای جزئی تر تقسیم می‌شوند.
طی پنج‌ماه گذشته از سال۱۴۰۴، ضمن حذف کامل خانوارهای واقع در دهک دهم، بارها در اخبار و گفته‌های مسوولان موضوع حذف سه گروه بالای دیگر در این لیست نیز مطرح شده است یعنی دهک ۷، ۸ و ۹ درحالی‌که این موضوع نیز بارها از سوی احمد میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیان شده که شاخص قطعی و مشخصی که بتوان براساس آن مردم را به‌درستی در دهک‌های مشخص گروه‌بندی کرد وجود ندارد.
به گزارش ایرنا، بررسی‌های میدانی نیز نشان داده که شاخص‌های موقتی یا غیر‌حقیقی نیز بر دسته‌بندی افراد تاثیرگذار بوده است اما در این گزارش تلاش می‌شود ابتدا در مورد شاخص‌های مربوط به دهک‌بندی گروه‌ها اطلاعاتی ارائه و سپس دغدغه‌ها و چالش‌های پیش‌روی مردم در کنار مسوولان مطرح شود.
پایه و اساس اولیه اطلاعات پایگاه رصد رفاه ملی ایرانیان از مرکز آمار ایران دریافت می‌شود، بر همین اساس آمار به صورت خام بوده و نبود دسترسی به اطلاعات در اختیار نهادهایی مانند سازمان امور مالیاتی، وزارت صنعت، معدن و تجارت، ای نماد، ثبت نشدن کامل اطلاعات مالی، ملکی و بانکی افراد در سامانه‌های دولت، خودداری مردم از ارائه اطلاعات شفاف مالی، قاچاق و ترس مردم از تاثیرگذاری اطلاعات دقیق بر روند زندگی و معیشت آنان در کامل نبودن این اطلاعات تاثیرگذار بوده است.
بررسی این اطلاعات خام نیز اما خالی از لطف نیست و می‌توان به آن نگاه تحلیلگرانه داشت. رصدگران پایگاه رصد رفاه ملی ایران براساس شاخص‌های داده‌های بانکی(پردازش شاخص‌های سامانه شاپرک)، خودرو، ملک، حمایت‌ها، سلامت، حقوق و بازار بورس انجام می‌گیرد و مدام بر نسبی و ناکامل بودن آنها نیز تاکید می‌شود.
به گفته این رصدگران برخی شاخص‌ها مانند بیماری خاص، بازنشستگی، تحت حمایت سازمان‌های حمایتی بودن و زنان سرپرست خانوار امتیاز مثبت به نفع خانوارها به‌شمار می‌آید و می‌تواند در وضعیت یارانه دریافتی آنان موثر باشد.
یکی از نتایج به دست آمده از بررسی همین شاخص‌ها در قالب داده‌های هزینه و درآمد مربوط به سال۱۴۰۳ ارقام قابل‌توجهی را نشان می‌دهد که بر این اساس اعداد مربوط به هزینه سالانه هر دهک بدین ترتیب است:
دهک‌‌یک: ۹۱۹/۹۱۹/۵معادل ۵میلیون و ۹۱۹ هزار و ۹۱۹ ریال
دهک۲: ۸۸۸/۷۶۱/۹معادل ۹میلیون و ۷۶۱هزار و ۸۸۸ ریال
دهک۳: ۱۲,۳۷۱,۶۹۷ معادل ۱۲میلیون و ۳۷۱هزار و ۶۹۷ ریال
دهک۴: ۸۸۸/۲۷۴/۱۶معادل ۱۶میلیون و ۲۷۴هزار و ۸۸۸ ریال
دهک۵: ۵۱۳/۷۰۶/۱۷معادل ۱۷میلیون و ۷۰۶هزار و ۵۱۳ ریال
دهک۶: ۱۶۶/۶۷۳/۱۹معادل ۱۸میلیون و ۶۷۳ هزار و ۱۶۶ ریال
دهک۷: ۰۹۷/۳۹۶/۲۲معادل ۲۲میلیون و ۳۹۶هزار و ۹۷ ریال
دهک۸: ۸۸۶/۷۵۳/۲۷معادل ۲۷میلیون و ۷۵۳هزار و ۸۸۶ ریال
دهک۹: ۷۲۳/۵۳۲/۳۳معادل ۳۳میلیون و ۵۳۲هزار و ۷۲۳ریال
دهک۱۰: ۲۵۰/۸۲۳/۶۳۲معادل ۶۳۲میلیون و ۸۲۳ هزار و ۲۵۰ریال
نگاهی به همین آمار نشان می‌دهد که از دهک یک تا ۹، هزینه و درآمد متوسط خانوارهای شهری خطی و ملایم افزایش یافته؛ شکاف بین هر دهک به‌طور معمول در محدوده ۲ تا ۵میلیون ریال است. این یعنی این گروه‌ها(از فقیرترین تا پردرآمدهای متوسط)، در یک پیوستار اقتصادی به نسبت متصل قرار دارند.
بین دهک نهم ۳۳میلیون ریال تا دهک دهم ۶۳۲میلیون ریال یک پرش ۱۹برابری دیده می‌شود. این فاصله نشان از تمرکز شدید ثروت در یک دهک دارد و در مقابل بخش بزرگی از مصرف و قدرت خرید کل جامعه نزد کمتر از ۱۰درصد جمعیت است.
از سوی دیگر شکست پیوستگی اقتصادی در این آمار حاکی از آن است که دهک دهم از نظر الگوی هزینه، در بازارهای متفاوتی نسبت‌به بقیه فعالیت می‌کند از خرید دارایی‌های لوکس، سرمایه‌گذاری‌های کلان تا برخورداری از خدمات خاص.
حذف سه دهک با پشتوانه چه اطلاعاتی؟
شکاف شدید درآمدی بین دهک دهم با دهک‌های قبلی خود یعنی دهک۹ و دهک۸ گویای آن است که به‌راحتی نمی‌توان دو دهک۸ و ۹ را با الگوهای سنجشی فعلی شناسایی و از فهرست یارانه‌بگیران کنار گذشت زیرا شاخص‌های فعلی اطلاعات دقیقی از وسع و توان مالی گروه‌ها ارائه نمی‌کند ولی به‌آسانی می‌توان فاصله اقتصادی دهک‌ها را حتی با بررسی یک شاخص متوجه شد.
در این شرایط سوالی که مطرح می‌شود این است که چگونه می‌توان این سه دهک را از لیست یارانه‌بگیران به آسانی حذف و درآمد ناشی از آن را نصیب گروه‌های پایین‌تر کرد.
نکته جالب آنکه کل یارانه پرداختی دولت به مردم به صورت ماهانه بیش از ۲۵همت است و با حذف سه دهک بالای جامعه(سه گروه ۵/۸میلیون نفری) فقط پنج همت صرفه جویی انجام می‌گیرد و دولت همچنان برای تامین بیش از ۲۰همت دیگر باید حساب و کتاب و دخل و خرج خود را تنظیم کند.
