آوندهای حیاتی انرژی، نیازمند توسعه
مهدی ساجدی*– در دنیای صنعتی امروز با اینکه آفتاب انرژی‌های نو درحال طلوع است ولی انرژی‌های فسیلی همچنان سهم بسیار بالایی در چرخش صنعت، فناوری، گرمایش و سرمایش ساختمان‌ها، حرکت و حمل‌ونقل عمومی دارند. این یک باور کارشناسی است که به این زودی‌ها غروب سوخت فسیلی پدیدار نخواهد شد.
با توجه به اینکه زنجیره استخراج تا مصرف تولیدات نفتی پراکندگی فراوان دارد، حمل نقل تولیدات و فرآورده‌های این صنعت معظم، خود دارای ابعاد و پیچیدگی‌ها و مشکلات فراوان است که اگر به نحو دقیق و آینده‌نگرانه این صنعت مدیریت نشود به راحتی چرخ اقتصاد ممالک از حرکت باز می‌ایستد.
برای مثال بیشترین تولیدات و استخراجات نفتی از چند منطقه معدود جهان حاصل می‌شود ولی اقصی نقاط این کره خاکی متقاضی مصرف فرآورده‌های اولیه و ثانویه (با ارزش افزوده‌های مختلف) هستند.
در کشور پهناور ما ایران نیز عمده تولید و تحصیل نفت و فرآورده‌های آن در منطقه جنوبی کشور اتفاق میافتد و از طرفی طبق اذعان وزیر نفت، بیشترین مصرف در منطقه شمالی روی می‌دهد. به شکلی که بیش از ۷۰درصد بنزین کشور در جنوب تولید می‌شود اما در طرف مقابل بیش از ۸۰درصد از آن در نیمه شمالی کشور مصرف می‌شود. شبکه حمل‌ونقل فرآورده‌های نفتی شامل خطوط لوله، نفتکش‌های جاده‌پیما، مخزن‌دارهای ریلی و شناورهای نفتی است که هر کدام قسمتی از این مسوولیت توزیع فرآورده را برعهده دارند.
در همه دنیا ایمن‌ترین روش انتقال (و البته کم هزینه‌ترین آنها) استفاده از خطوط پرحجم و اغلب دفن شده در زمین است. در کشورهای پرجمعیت مثل چین و نیز در سرزمین‌های پهناور همچون روسیه و آمریکا، خطوط انتقال فرآورده نقش مهمی در به حرکت درآوردن چرخ صنعت دارند. در کشورهای اروپایی نظیر آلمان نیز از مقادیر زیادی خطوط انتقال فرآورده استفاده شده که اهمیت این روش استراتژیک حمل‌ونقل انرژی‌های فسیلی را بیشتر نشان می‌دهد.
در ایران با توجه به وسعت و جمعیت (با احتساب خطوط جدید) ۱۴۵۰۰کیلومتر لوله برای انتقال فرآورده‌های نفتی وجود دارد و به عبارتی می‌شود گفت به ازای هر یک‌میلیون جمعیت حدود ۱۶۵کیلومتر خط انتقال وجود دارد.
ترجیح ساختار خط لوله به سایر روش‌های انتقال نفت و فرآورده ذیل منطق‌های مشخصی صورت می‌گیرد. بدیهی‌ترین دلایل همانا کاهش تردد جاده‌ای کامیون‌ها، کم شدن آلودگی‌های ناشی از سوزاندن گازوئیل در کامیون‌های جاده‌ای و ایمنی راه‌های کشور است.
صرفه‌جویی قابل‌ملاحظه‌ای نیز در مصرف سوخت اتفاق میافتد به طوری که یک خط انتقال مسیر ۱۲۰۰کیلومتری به‌طور میانگین حدود یک‌سوم مصرف گازوئیل کامیون در همان مسیر نیاز دارد تا محموله را به مقصد برساند (سوخت تلمبه‌‌خانه‌ها و انتقال نیرو) از سوی دیگر سرعت و مداومت انتقال نیز به میزان قابل‌ملاحظه‌ای بهبود می‌یابد.
پرواضح است که حرکت فرآورده در خطوط لوله تقریبا به صورت کامل مکانیزه و بدون ترافیک جاده‌ای بوده و خستگی و اشتباهات فردی در آن دخالت بسیار کمتری نسبت به حمل‌ونقل جاده‌ای دارد و بدین خاطر خطرات شبکه جاده‌ای و اثرات نامساعد محیط‌زیستی را به حداقل می‌رساند.
وزیر نفت در حاشیه افتتاح خطوط لوله جدید اشاره کرد که یکی از مزیت‌های خطوط لوله در برابر دیگر راه‌های انتقال، جلوگیری از قاچاق سوخت است.
با توجه به محدودیت‌های موجود و استفاده چندگانه از این خطوط به صورت برنامه‌ریزی منظم، طبعا با کوچک‌ترین اخلال در نظم تقویمی انتقال و ذخیره‌سازی، شوک آن به بخش‌های مختلف منتقل می‌شود.
در این صورت توسعه خطوط لوله (به مثابه آوند‌هایی که نفت و فرآورده را برای تامین انرژی و دیگر مصارف از دل چاه‌ها و پالایشگاه‌ها به مراکز مصرف می‌رساند) در قالب یک راهبرد عملیاتی موضوعیت خواهد داشت و از این منظر راه‌اندازی خطوط بندرعباس-رفسنجان و سبزاب-شازند در حوزه زیرساختی (چه انتقال خوراک و چه انتقال فرآورده) گامی روبه جلو است.
* کارشناس انرژی
