سهم ناچیز ایران از تجارت غیرمستقیم فولاد
جهان صنعت– از آنجا که صنعت فولاد ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است، کارشناسان اظهار می‌کنند که برای عبور از دغدغه‌ها و حفظ سهم قابل توجه در بازار جهانی، شرکت‌های فولادی باید با تنوع‌بخشی به محصولات و تمرکز بر بازارهای هدف، استراتژی جدیدی را پیش بگیرند.
ماجرا از آنجا حساس می‌شود که طبق گزارش اخیر انجمن جهانی فولاد، صادرات غیرمستقیم فولاد جهان طی یک‌دهه گذشته ۲۳درصد رشد داشته است. در این بین کشورهایی که زنجیره پیشرفته و ظرفیت تولید کالای پیچیده را در اختیار دارند، سهم بیشتری از تجارت غیرمستقیم فولاد را به دست آورده‌اند. به طور مثال می‌توان به کشورهایی همچون کره‌جنوبی، آلمان و ترکیه اشاره کرد که با توسعه صنایع پایین‌دستی، ارزش صادرات فولادی خود را چند برابر کرده‌اند.
این در حالی است که ایران همچنان در سطح تامین‌کننده موادخام در زنجیره جهانی باقی مانده است! ایران با وجود قرار داشتن در میان ۱۰تولیدکننده بزرگ فولاد جهان و تولید حدود ۳۶تا۳۸ میلیون تن فولاد اما همچنان سهم ناچیزی از بازار محصولات ساخته شده را به خود اختصاص داده است. در واقع الگوی صادرات ایران به شدت به فولادخام و نیمه‌تمام وابسته مانده است و فعالیت در حوزه اسلب، بیلت و بلوم بیش از ۷۰درصد صادرات فولادی کشور را تشکیل می‌دهد.
متاسفانه ما در صادرات محصولات صنعتی پیچیده ازجمله خودرو، ماشین‌آلات، تجهیزات صنعتی و لوازم خانگی سهم ناچیزی داریم و براساس آمارها این سهم به سختی به ۵درصد معادل صادرات فولاد کشور می‌رسد. بدین ترتیب ارزش‌افزوده‌ای که از صادرات محصولات فولادبر حاصل می‌شود را با دستان خود و خیلی راحت از دست می‌دهیم.
حال با توجه به اینکه تجارت غیرمستقیم فولاد در جهان تقریبا به همان اندازه صادرات مستقیم اهمیت یافته است، ما هم باید در این عرصه نقش‌آفرینی کنیم. ایران برای ارتقای جایگاه خود باید سیاست صنعتی را از تمرکز صرف بر فروش فولادخام به سمت تولید و صادرات محصولات نهایی با محتوای فولادی بالا تغییر دهد اما اگر این اتفاق رخ ندهد، فاصله میان جایگاه بالقوه و واقعی کشور در بازار جهانی فولاد افزایش خواهد یافت.
بررسی جایگاه ایران
براساس آمارها از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۲۳، صادرات غیرمستقیم فولاد در میان ۷۴کشور مورد تحلیل انجمن جهانی فولاد ۲۳درصد افزایش یافته و از ۳۱۹میلیون تن در سال ۲۰۱۳ به ۳۹۲میلیون تن در سال ۲۰۲۳ رسیده است. این رقم در سال ۲۰۲۳ معادل ۹۵درصد حجم صادرات مستقیم فولاد بوده است.
مطالعات نشان می‌دهد سهم عمده صادرات غیرمستقیم فولاد به ۶ بخش اصلی اختصاص دارد و می‌توان به مواردی همچون محصولات فلزی، ماشین‌آلات مکانیکی، تجهیزات الکتریکی، لوازم خانگی، خودرو و سایر وسایل نقلیه اشاره کرد.
تجارت غیرمستقیم فولاد زمانی رخ می‌دهد که فولاد در قالب کالای ساخته شده صادر یا وارد شود. برای سنجش آن، لازم است مقدار فولادی که در تولید هر کالا استفاده شده یعنی ضریب فولاد محاسبه شود. این ضریب نشان‌دهنده میزان فولاد نهایی مورد نیاز برای تولید یک تن محصول صنعتی است.
گفتنی است، در این بررسی، طبقه‌بندی محصولات براساس سیستم هماهنگ شده کدگذاری کالا (HS) سازمان ملل انجام شده و حدود ۱۰۰۰کد کالا بررسی شده است. نتایج نشان می‌دهد کشورهایی که زنجیره صنعتی پیشرفته و ظرفیت بالای تولید کالاهای پیچیده دارند، سهم بیشتری از تجارت غیرمستقیم فولاد به دست آورده‌اند. ایران در میان ۱۰کشور اول تولید فولاد جهان قرار دارد و در سال۲۰۲۳ حدود ۳۶ تا ۳۸میلیون تن فولاد تولید کرده است. با این حال، الگوی صادرات ایران همچنان به‌شدت به فولاد خام و نیمه‌تمام وابسته است. مانند اسلب، بیلت و بلوم که بیش از ۷۰درصد صادرات فولادی کشور را تشکیل می‌دهد. به دلیل ضعف در صادرات محصولات صنعتی پیچیده (خودرو، ماشین‌آلات، تجهیزات صنعتی و لوازم خانگی)، سهم ایران از تجارت غیرمستقیم فولاد بسیار پایین است و تخمین‌ها نشان می‌دهد که این سهم به سختی به ۵درصد معادل صادرات فولاد کشور می‌رسد.
این وضعیت باعث می‌شود که ایران، با وجود دسترسی به انرژی ارزان و ظرفیت بالای تولید، عملا ارزش‌افزوده‌ای که از صادرات محصولات فولادبر حاصل می‌شود را از دست بدهد. در حالی که کشورهایی مثل کره‌جنوبی، آلمان و ترکیه با توسعه صنایع پایین‌دستی، ارزش صادرات فولادی خود را چند برابر کرده‌اند، ایران همچنان در سطح تامین‌کننده موادخام در زنجیره جهانی باقی مانده است تجارت غیرمستقیم فولاد در جهان تقریبا به همان اندازه صادرات مستقیم اهمیت یافته است، به‌ویژه به دلیل رشد صنایع مصرف‌کننده فولاد اما ایران برای ارتقای جایگاه خود باید سیاست صنعتی را از تمرکز صرف بر فروش فولادخام به سمت تولید و صادرات محصولات نهایی با محتوای فولادی بالا تغییر دهد، در غیر این صورت فاصله میان جایگاه بالقوه و واقعی کشور در بازار جهانی فولاد همچنان افزایش خواهد یافت.
توصیه به فولادسازان
در این رابطه کارشناس ارشد صنعت فولاد عنوان کرده است: با توجه به شرایط موجود، به فولادسازان کشور توصیه می‌کنم به جای تمرکز بر تولید محصولات ساده مانند میلگرد، به سمت تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالاتر و خاص‌تر حرکت کنند.
کیوان جعفری‌طهرانی تصریح کرد: باید تمرکز خود را بر تامین نیازهای این بازارها به‌ویژه کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا (روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان) معطوف کنند.
وی ابراز کرد: ورود به عرصه تولید قطعات خاص و سفارشی برای صنایع مختلف می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای فولادسازان به ارمغان آورد. البته با توجه به هزینه‌های بالای حمل‌ونقل زمینی در ایران، فولادسازان باید تلاش کند تا با بهینه‌سازی این بخش، هزینه‌های خود را کاهش دهند. این کارشناس ارشد صنعت فولاد اظهار کرد: در حالی که بازار فولاد جهانی با مازاد عرضه روبه‌رو بوده، این موضوع در کنار تحریم‌ها، چشمانداز صادرات فولاد ایران را مبهم کرده است. جعفری‌طهرانی بیان کرد: اظهارات اخیر حاکی از آن است که چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان، قصد دارد در سال ۲۰۲۵ تولید خود را تا ۵۰میلیون تن کاهش دهد. این کاهش تولید در حالی رخ می‌دهد که چین در سال ۲۰۲۴ بیشترین میزان صادرات فولاد خود در ۹سال گذشته (۱۱۷میلیون تن) را به ثبت رسانده است. او ادامه داد: کاهش تولید فولاد در چین لزوما منجر به افزایش قیمت در بازار جهانی نخواهد شد زیرا تولیدکنندگان دیگر در جنوب‌شرق آسیا، هند و حتی روسیه در صورت لغو تحریم‌ها، می‌توانند این کاهش عرضه را جبران کنند. این کارشناس ارشد صنعت فولاد اظهار داشت: سرانه مصرف فولاد، یکی از شاخص‌های توسعه یافتگی به‌شمار می‌رود. در داخل ایران، وضعیت بازار فولاد نامناسب گزارش شده و پیش‌بینی می‌شود در صورت عدم رعایت تمهیداتی، مصرف سرانه فولاد به‌شدت کاهش یابد.
براساس آخرین گزارش‌های موثق، مصرف ظاهری کل محصولات فولادی کشور در ۱۱ماه سال ۱۴۰۳ به حدود ۷/۱۷میلیون تن رسیده است. اگر ماه اسفند را نیز به همین نسبت اضافه کنیم که معمولا به علت فعالیت‌های متعدد اقتصادی در پایان سال کمتر است، به عدد کل ۳/۱۹میلیون تن می‌رسیم. با احتساب جمعیت ۶/۹۰میلیون نفری حال حاضر ایران براساس اعلام بانک جهانی، مصرف سرانه فولاد کشور به صورت واقعی و نه حدس و گمان، دقیقا ۲۱۳کیلوگرم است. این عدد نه‌تنها کمتر از زمان اوج شیوع کرونا در ایران است بلکه با عدد سرانه مصرف فولاد ۴۰۰کیلوگرمی هدف‌گذاری شده در چشمانداز افق ۱۴۰۴ فاصله زیادی دارد. به عبارتی ما ۴۷درصد از برنامه عقب هستیم! این عوامل در کنار رقابت شدید در بازار جهانی و تحریم‌ها، شانس ایران برای افزایش صادرات فولاد را کمرنگ می‌کند.
از بازارهای جهانی فولاد چه خبر؟
هفته گذشته در بازار واردات سنگ آهن چین قیمت سنگ آهن خلوص ۶۲ درصد کمی بهبود داشت و از کمتر از ۱۰۰دلار به ۵/۱۰۱دلار هر تن سی‌اف‌آر چین رسید. با وجود عرضه کافی در بازار واردات و بنادر چین، نقدینگی در بازار کلوخه سنگ آهن چین همچنان مناسب است و قیمت کلی معاملات، انعطاف‌پذیر باقی مانده است. این امر نشان می‌دهد که بازار همچنان ممکن است انتظار محدودیت‌های بیشتر در تولید را داشته باشد.
در بازار واردات قراضه ترکیه هفته گذشته قیمت قراضه سنگین ۸۰-۲۰ تغییری جدی نداشت و با یک‌دلار افزایش به ۳۴۷دلار هر تن سی‌اف‌آر رسید. قراضه صادراتی سنگین کلاس دو ژاپن هفته گذشته صعودی بود و از ۲۷۵دلار به ۲۸۲دلار هر تن فوب رسید. در شرق آسیا نیز قراضه سنگین وارداتی ۵دلار بالا رفت و ۳۴۰دلار هر تن سی‌اف‌آر شنیده شد.
هفته گذشته میانگین قیمت بیلت صادراتی فوب دریای سیاه در ۴۳۴دلار هر تن فوب ثبات داشت. در بازار داخلی چین بیلت از ۴۳۲دلار به ۴۲۷دلار هر تن درب کارخانه کاهش داشت. در بازار واردات جنوب شرق آسیا قیمت بیلت از ۴۷۰دلار به ۴۶۰ تا ۴۶۵دلار هر تن سی‌اف‌آر کاهش داشت. در ترکیه نیز هفته گذشته بیلت وارداتی در ۴۶۵دلار هر تن سی‌اف‌آر شنیده شد. هفته گذشته قیمت میلگرد صادراتی چین یک دلار کاهش یافت و ۴۶۸دلار هر تن فوب شنیده شد. قیمت میلگرد صادراتی ترکیه نیز ۵/۲دلار رشد داشت و به ۵/۵۴۲دلار هر تن فوب رسید. همچنین هفته گذشته در جنوب شرق آسیا میلگرد وارداتی از ۴۶۰ دلار به ۴۷۵ تا۴۸۰ هر تن سی‌اف‌آر رسید. از طرفی در بازار داخلی آمریکا میلگرد ۴۵دلار بالا رفت و ۸۷۵دلار هر شورت تن درب کارخانه شنیده شد. در بازار داخلی اروپا نیز میلگرد ۶۱۰ یورو هر تن درب کارخانه و در ثبات بود.
هفته گذشته ورق گرم صادراتی فوب دریای سیاه در ۴۶۰دلار هر تن فوب ثبات داشت. ورق گرم صادراتی چین با ۳دلار بهبود در حدود ۴۸۴دلار هر تن فوب بود. در جنوب شرق آسیا نیز قیمت ورق گرم وارداتی از ۵۰۳ دلار به ۵۰۰ دلار هر تن سی‌اف‌آر رسید.
قابل ذکر است در بازار داخلی اروپا ورق گرم ۱۰یورو رشد داشت و ۵۷۰یورو هر تن درب کارخانه شنیده شد. در بازار داخلی آمریکا نیز ورق گرم ۲۰دلار افت داشته و ۸۴۰دلار هر شورت تن درب کارخانه بود.
