بازی؛ ابزار بازسازی روانی کودکان جنگ‌زده

جهان صنعت، بازی، در نگاه نخست، امری ساده و پیش‌پا افتاده به‌نظر می‌رسد. بااین‌حال، در بطن اسناد حقوق بشری و روان‌شناسی تحولی کودک، بازی نه‌تنها یک تفریح بلکه بخش جدایی‌ناپذیر رشد جسمی، شناختی، هیجانی و اجتماعی کودک محسوب می‌شود. کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹، در ماده‌ی۳۱، به‌صراحت بر حق کودک بر استراحت، اوقات فراغت، شرکت در بازی و فعالیت‌های تفریحی متناسب با سن تأکید کرده و این حق را جزو حقوق بنیادین کودکان قلمداد کرده است.

در این خصوص با دکتر محمدمهدی سیدناصری، حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان به گفت وگو پرداختیم.

حق بازی و تفریح را در زمان بحران از کودکان سلب نکنید

در شرایط جنگ و مخاصمات مسلحانه، این حق به‌طرز شدیدی نقض می‌شود. تجاوز اخیر اسرائیل به ایران، بار دیگر چهره‌ی خشن جنگ را بر پیکره‌ی کودکی ایرانیان نمایان ساخت. در این میان، کودکان نه‌تنها قربانیان مستقیم حملات موشکی و تخریب‌ها هستند، بلکه در لایه‌ای عمیق‌تر، از حق مسلم خود بر بازی و فراغت محروم می‌شوند، حقی که اغلب در میان اخبار تلفات و خرابی‌ها، به‌کلی نادیده گرفته می‌شود.

محرومیت از بازی، در کنار آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از حملات، نقض آشکار ماده‌ی۳۱ کنوانسیون حقوق کودک است

بر اساس اصول بنیادین حقوق بین‌الملل بشردوستانه مانند اصل تمایز، تناسب و احتیاط به‌طور ضمنی ایجاب می‌کند که کودکان به‌عنوان گروهی آسیب‌پذیر، از حمایت مضاعف برخوردار باشند. محرومیت از بازی، در کنار آسیب‌های جسمی و روانی ناشی از حملات، نقض آشکار ماده‌ی۳۱ کنوانسیون حقوق کودک است.

بازی و فراغت، ابزاری کلیدی برای بازسازی روانی پس از تروما، تقویت تاب‌آوری، تخلیه هیجانی، و رشد مهارت‌های اجتماعی است. این محرومیت، کودکان ایرانی را در برابر اختلالات روانی همچون اختلال استرس پس از سانحه،افسردگی، انزوا و کاهش عملکرد شناختی شدیداً آسیب‌پذیر می‌سازد.

بازی فرآیندی درمانگرانه برای کودک

بر اساس مطالعات متعدد روان‌شناسی تحولی، بازی فرآیندی درمانگرانه محسوب می‌شود. کودکی که فرصت بازی را از دست می‌دهد، نه‌تنها بخشی از شادی دوران کودکی را از دست داده بلکه پایه‌های شخصیت آینده‌اش نیز دچار تزلزل می‌شود. تجربه جنگ، صحنه‌های انفجار، آژیر خطر، و از دست دادن دوستان یا عزیزان، سطح استرس و ترس کودکان را به شدت افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی، بازی به‌عنوان مکانیسم دفاعی طبیعی کودک عمل می‌کند و به او امکان می‌دهد احساسات پیچیده و ترس‌های خود را مدیریت کند.

حمایت از بازی به‌معنای سرمایه‌گذاری بر سلامت روانی و اجتماعی نسل آینده است و فقدان آن هزینه‌های کلانی بر نظام سلامت و امنیت اجتماعی دارد

حذف این فضا، زمینه‌ساز ماندگاری آسیب‌های روانی، بروز پرخاشگری، اضطراب مزمن و حتی اختلال در روابط اجتماعی در بزرگسالی خواهد بود.

مسئولین، موظف به تضمین تداوم امکان بازی و فراغت، حتی در شرایط بحرانی و جنگی هستند. این مهم می‌تواند از طریق ایجاد «فضاهای امن بازی»، حمایت از اردوهای روان‌درمانی-تفریحی، و برگزاری فعالیت‌های گروهی در پناهگاه‌ها یا مراکز حمایتی محقق شود. علاوه بر این، جامعه مدنی، سازمان‌های غیردولتی، مدارس، و مربیان باید نقش فعال ایفا کنند. حمایت از بازی به‌معنای سرمایه‌گذاری بر سلامت روانی و اجتماعی نسل آینده است و فقدان آن هزینه‌های کلانی بر نظام سلامت و امنیت اجتماعی کشور تحمیل خواهد کرد.

راهکارهایی برای کاهش آثار مخرب جنگ بر کودکان

سید ناصری راهکارها و توصیه هایی به والدین پیشنهاد داد تا از طریق بازی بتوانند اثار مخرب جنگ بر کودکان را از میان ببرند. وی در این خصوص گفت:

ایجاد فضاهای کوچک بازی در خانه یا پناهگاه، حتی با ساده‌ترین وسایل مانند؛کاغذ، مداد، عروسک‌های دست‌ساز و… کودکان را به بازی تشویق کنید.

تنظیم روایت‌ها و اخبار، از درگیر کردن کودکان با اخبار منفی و تصاویر خشن پرهیز کرده و محیطی ایمن‌تر و امیدوارانه بسازید.

حق بر بازی و فراغت، به‌مثابه یک حق بنیادین، باید حتی در بدترین شرایط، مورد صیانت قرار گیرد

تقویت تعاملات خانوادگی، بازی‌های گروهی خانوادگی، قصه‌گویی و نقاشی جمعی می‌تواند احساس تعلق و امنیت را افزایش دهد.

حفظ روتین‌های ساده، در حد امکان، برنامه‌های روزمره کودکان از جمله؛ ساعت خواب، وعده‌های غذایی، زمان بازی را ثابت نگه دارید تا حس ثبات روانی تقویت شود.

گفت‌وگوی آزاد با کودکان، به کودکان فرصت دهید احساسات خود را بیان کنند و آن‌ها را درک و پذیرش کنید.

حق بر بازی و فراغت، به‌مثابه یک حق بنیادین، باید حتی در بدترین شرایط، مورد صیانت قرار گیرد. حمله نظامی رژیم صهیونیستی به ایران، موج جدیدی از نقض حقوق کودکان را رقم زده است؛ اما نباید اجازه دهیم کودکان، قربانیان خاموش و فراموش‌شده این بحران باشند.کودک بدون بازی، کودکی نکرده است. او در جنگی تحمیلی، همزمان با تهدید جان، از تجربه شادترین، خلاق‌ترین و مهم‌ترین مرحله‌ی زندگی‌اش محروم شده است. دولت، جامعه و خانواده‌ها باید همصدا برای حفظ این حق مبارزه کنند، چراکه کودکان امروز، بنیان‌گذاران صلح و امنیت فردا هستند.

منبع: ایرنا