میراث ۶هزار ساله در مخاطره
جهان‌صنعت– چگاسفلا یکی از میراث تمدنی چند هزارساله مردمان فلات ایران است که در نزدیکی شهر بهبهان واقع شده است. با وجود اهمیت این محوطه پیش از تاریخی که نشانه‌های مهمی از تمدن پیشا عیلامیان را روایت می‌کند، وضعیت رسیدگی به آن در سال‌های اخیر به هیچ‌وجه مناسب نبوده است.
از اواسط دهه۹۰ که باستان‌شناسان کاوش‌های اولیه و اقدامات مربوطه را در این محوطه انجام دادند، خواستار جابهجایی روستایی شدند که بر این محوطه تاریخی قرار گرفته که البته این مهم تاکنون محقق نشده است. آثار تمدنی یافت‌شده در چگاسفلا امروز زینت‌بخش موزه ایران باستان است و همین امر به خوبی اهمیت این دوره تاریخی را هویدا می‌کند.
در سال‌های گذشته اهالی روستا یک‌بار برای لوله‌کشی گاز و بار دیگر برای حفر چاه، مخاطراتی را برای این محوطه پیشاتاریخی به وجود آوردند. با وجود آنکه به گواه باستان‌شناسان، جانمایی لازم برای جابهجایی روستا انجام شده اما در عمل اتفاقی نیفتاده است. پیگیری‌های پیشین «جهان‌صنعت» از مسوولان مربوطه نیز نهایتا به آن منجر شده که آنها وعده جابهجایی روستا را پس از هماهنگی با بنیاد مسکن و شهرسازی و ابلاغ آیین‌نامه‌ها مربوطه موکول کردند.
آنطور که باستان‌شناسی که کاوش‌های چگاسفلا را انجام داده اخیرا اعلام کرده این محوطه امروز با تهدیدی جدی روبه‌رو بوده و به تعبیر او این میراث تاریخی در حال «لگدمال شدن» است.
لگدمال شدن محوطه تاریخی
عباس مقدم، باستان‌شناسی که کاوش‌های چگاسفلا را در دهه۹۰ انجام داده در خصوص بسترسازی صورت گرفته در عرصه چگاسفلا در صفحه شخصی خود در شبکه‌های اجتماعی نوشت: کسانی که اندک آشنایی با پروژه‌های عمرانی دارند می‌دانند که بسترسازی فعلی صورت گرفته در عرصه چگاسفلا، نه‌صرفا به بهانه دفع فاضلاب که عده‌ای سال‌ها برایش پیراهن چاک زدند و تهمت‌های ناروایی نثار من کردند بلکه برای توسعه روستای فعلی و لگدمال کردن هر آنچه از میراث پر ارزش چگاسفلا برجای مانده است.
رییس اسبق پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: به جای آنکه چگاسفلا درست حفاظت شود و ساکنان واقعی، نه خوش‌نشینانی که عمدتا در برابر طرح جابهجایی مقاومت می‌کنند، با حفظ احترام به جای مناسبی انتقال یابند تا عرصه آن آزاد شده و برای حفاظت دقیق‌تر و پژوهش‌های باستان‌شناسی و خصوصا تکمیل پرونده ثبت جهانی‌اش اقدام شود. با اجرای این طرح و احیانا برنامه‌های عمرانی پی در پی، چگاسفلا تبدیل به اثری به غایت ناقص، از هم گسیخته و به شدت لگدمال شده خواهد شد.
چرا قدر ثروت‌های ایران به نیکی دانسته نمی‌شود؟ چه کسی این حق را به عده‌ای داده که در نابودی اثری با این درجه از اهمیت بی‌پروا عمل کنند؟ چرا یک اقدام، حتی یک اقدام جدی از سال ۱۳۹۵ برای جابهجایی ساکنان واقعی روستا به پیش نرفته است؟
رها شدن محوطه پیش از تاریخی
برای درک وضعیت کنونی چگاسفلا و چالش‌های آن می‌توان به نقد و نظرهای کنشگران میراث فرهنگی نظر داشت.
سیاوش آریا، کنشگر میراث فرهنگی اوایل امسال پس از بازدید از محوطه چگاسفلا نوشت: تُلِ پیش از تاریخی و بی‌همتای «چِگاسُفلا» با همه ارزش‌های تاریخی و فرهنگی‌اش، مدتی است به حال خود رها شده و غبار فراموشی دامان آن را گرفته است. ساخت‌و‌سازهای مردم روستا روی عرصه و حریم محوطه همچنان ادامه دارد و با همه پیگیری‌های کاوشگر آن و رسانه‌ها و وعده‌وعیدهای مسوولان استانی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، روزگار ناخوشایندی را سپری می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: چند سالی است که بنا بوده با همکاری مسوولان استانی، روستایی که روی عرصه و حریم «چگاسفلا» برپا شده، جابهجا شود تا بتوان به درستی از یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین محوطه‌های پیش از تاریخی ایران، پاسداری و حفاظت کرد اما گویا سرنوشت چیز دیگری برایش رقم زده است. تُلِ «چگاسفلا» که کمابیش۶هزار سال تاریخ و فرهنگ را در سینه دارد به دست فراموشی سپرده و رها شده است. کاوش‌های باستان‌شناسی نیز چندین سال است که دیگر در این محوطه صورت نگرفته است. انگار باستان‌شناسان را خسته کرده و هرچه توان و زور داشته، به کار برده و نتوانسته‌اند از دست‌درازی‌ها و ساخت‌و‌سازها روی عرصه و حریم آن پیشگیری کنند! هرچه جلوتر می‌رویم وضعیت «چگاسفلا»، این دردانه باستان‌شناختی کشور بدتر می‌شود و دست‌درازی‌ها بیشتر. از همین‌رو انتظار می‌رود مسوولان استان خوزستان و وزارت میراث فرهنگی کشور هرچه زودتر به فکر راه چاره‌ای برای آن باشند. باید روستا از روی عرصه و حریم محوطه جابهجا شده و کاوش‌های باستان‌شناسی ادامه پیدا کند.
اهمیت و جایگاه شاخص چگاسفلا
چگاسفلا، محوطه‌ای باستانی با قدمتی فراتر از شهر سوخته و چغازنبیل، به عنوان یکی از قدیمی‌ترین آثار کشف‌شده از تمدن‌های باستانی ایران شناخته می‌شود. این منطقه در کنار روستایی به همین نام در جنوب‌شرقی خوزستان و در فاصله ۶۰کیلومتری از شهر بهبهان واقع شده است.
در سال‌های گذشته کاوش‌های باستان‌شناسی در چگاسفلا به کشف یک گور جمعی منجر شده است. در این گور ۵۲اسکلت پیدا شده که حدود ۶هزار سال پیش، با تشریفاتی خاص و در گوری سنگی با تزئینات نفیس دفن شده‌اند. آنچه در چگاسفلا مشاهده می‌شود، اطلاعاتی بی‌نظیر درباره زندگی مردمان پیش از تاریخ در فلات ایران را در اختیار قرار می‌دهد.
علاوه بر جمجمه و اسکلت‌ها، کشف‌شده ۷۳سنگ تراش‌خورده با شکلی مشابه کله قند که به نظر می‌رسد احتمالا کارکرد نیایشی داشته‌اند، از دیگر کشفیات ارزشمند این منطقه است.
بسیاری به سبب نزدیکی چگاسفلا به خلیج‌فارس و اسناد مکشوفه در آن، این محوطه را سند مالکیت مردمان فلات ایران بر خلیج همیشگی فارس می‌دانند.
این محوطه باستانی بیش از نیم قرن پیش توسط هیاتی به سرپرستی «هانس نیسن» از موسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو شناسایی شد و در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده است. با وجود تلاش‌های عباس مقدم، باستان‌شناس ایرانی، در چند فصل کاوش که منجر به کشف یک گورستان جمعی در این تل شده، هنوز بخش عمده‌ای از محوطه ۲۴هکتاری آن ناشناخته مانده و در معرض آسیب‌های انسانی و طبیعی قرار دارد.
بی‌مهری‌ها به چگاسفلا در حالی در یک دهه اخیر تداوم داشته است که مسوولان امر در دوره‌های مختلف وعده پیگیری، رسیدگی و حتی ثبت جهانی این محوطه تاریخی را مطرح کرده‌اند. در بهمن‌ماه سال گذشته نیز سید‌رضا صالحی‌امیری، وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با بیان اینکه شهرستان بهبهان با ۱۳۴ اثر ثبت ملی از ظرفیت بالای تاریخی برخوردار است،گفت: «اثر تاریخی چگاسفلی در این شهرستان ظرفیت ثبت جهانی دارد از این رو باید پرونده این اثر برای ارسال به یونسکو تهیه شود.»
باتوجه به وضعیت ناخوشایند امروز چگاسفلا و نیز با نظر به هشدارهای اخیر عباس مقدم، باستان‌شناسی که در دهه۹۰ کاوش‌های این محوطه را انجام داده، انتظار می‌رود که معاونت میراث فرهنگی وزارتخانه اقدامی عاجل برای نجات این محوطه تاریخی به انجام رساند.
