گام موثر در رفع ناترازی
جهان‌صنعت– ناترازی بنزین اگرچه عامل افزایش تولید بنزین شده اما با این حال همچنان بخش مصرف با شتاب بیشتری در حال حرکت است که بخش بزرگی از آن به دلیل قاچاق و بخش دیگر ناشی از تردد خودروهای فرسوده است.
آنطور که سران سه قوه گزارش کرده‌اند، حجم قاچاق بنزین از کشور در حال حاضر به ۲۰میلیون لیتر در روز می‌رسد. این میزان قاچاق معادل ۱۵ تا ۲۰درصد از تولید روزانه بنزین ایران است که به‌طور عمده از مرزهای جنوبی و شرقی کشور به کشورهای همسایه همچون افغانستان، عراق و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس قاچاق می‌شود.
اگرچه زیان‌های اقتصادی قاچاق بنزین به کشور به دلیل افزایش فشار به زیرساخت‌های سوخت‌رسانی، هدررفت منابع مالی و کاهش درآمدهای دولت بسیار گسترده است و به گفته کارشناسان اقتصادی، قاچاق سوخت علاوه بر از دست رفتن منابع ارزی، باعث به‌هم‌ریختگی بازار داخلی و افزایش تقاضای غیرواقعی برای سوخت در برخی مناطق می‌شود، با این حال عواملی که این شرایط را پایدار ساخته هم همچنان پابرجاست؛ عواملی مثل ارزان بودن قیمت بنزین در ایران و تفاوت قابل‌توجه آن با قیمت‌های بین‌المللی که قاچاق سوخت را به یک فعالیت پرسود تبدیل کرده است. به گفته برخی مقامات محلی، قاچاق سوخت نه‌تنها به اقتصاد ایران آسیب می‌زند بلکه موجب تقویت اقتصاد کشورهای همسایه نیز می‌شود که سوخت ارزان ایرانی را دریافت کرده و آن را به قیمت‌های بالاتر می‌فروشند.
مساله مهم‌تر خودروهای فرسوده است که براساس گزارش‌ها بخشی از افزایش مصرف سوخت به دلیل خودروهای فرسوده اتفاق می‌افتد.
طبق برنامه هفتم توسعه، سالانه ۵۰۰هزار خودرو فرسوده باید از رده خارج شوند.
از تلاش برای تولید تا مصرف تصاعدی
نگرانی‌هایی درباره قاچاق سوخت و مصرف بی‌رویه بنزین در شرایطی که گزارش‌ها از تولید روزانه ۱۰میلیون لیتر در روز خبر می‌دهد، حالا با توجه به اهداف برنامه هفتم بیشتر خودنمایی می‌کند. چشم‌انداز تولید ۱۳۰میلیون لیتر بنزین در روز تا پایان دولت چهاردهم، هدفی است که قرار است دولتمردان وزارت نفت آن را پیگیری کنند تا کشور را از واردات بنزین بی‌نیاز سازند.
براساس گزارش‌های رسمی، دولت چهاردهم در سال۱۴۰۳ و نیمه دوم این سال، تولید بنزین کشور را با افزایشی قابل‌توجه، در روز به حدود ۸میلیون لیتر افزایش داده است. این رشد حاصل مجموعه‌ای از اقدامات شامل ارتقای بهره‌وری پالایشگاه‌ها، بهینه‌سازی فرآیندها، راه‌اندازی واحدهای جدید فرآیندی و اجرای پروژه‌های ضربتی در پالایشگاه‌ها بوده است. در سال ۱۴۰۴، این روند ادامه یافته و تولید بنزین در حال حاضر به ۱۰میلیون لیتر در روز رسیده است.
پیش از روی کار آمدن دولت چهاردهم، تولید بنزین ماهانه حدود ۹۷میلیون لیتر بود اما در بهار۱۴۰۴، این میزان به بیش از ۱۰۷میلیون لیتر رسید و با احتساب ذخایر سوخت، تولید روزانه کشور به ۱۲۰میلیون لیتر افزایش یافت. این افزایش در تولید به‌ویژه در شرایط بحرانی مانند بحران ۱۲روزه اخیر نقشی حیاتی در تامین سوخت ایفا و از توقف شبکه توزیع سوخت جلوگیری کرده است.
اگرچه این رشد چشمگیر در تولید بنزین بسیار قابل‌توجه است اما چالش‌هایی همچنان در این مسیر وجود دارد. یکی از این چالش‌ها افزایش مصرف داخلی بنزین است که در نتیجه رشد جمعیت و استفاده از وسایل نقلیه شخصی به‌ویژه خودروهای فرسوده رخ داده است. به گفته رییس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی، یکی از دلایل اصلی ناترازی بنزین در کشور وجود این خودروها و موتورسیلکت‌های فرسوده است که برخی از آنها مصرف سوخت بسیار بالاتری نسبت به خودروهای جدید دارند. به‌عنوان نمونه موتورسیلکت‌ها که اکثر آنها از فناوری‌های قدیمی بهره می‌برند، ممکن است چند برابر خودروهای جدید سوخت مصرف کنند.
در همین راستا طبق برنامه هفتم توسعه قرار است سالانه ۵۰۰هزار خودرو فرسوده از رده خارج شوند. این برنامه در دست بررسی و اجرا توسط فراکسیون محیط‌زیست مجلس است. به‌طور کلی اسقاط خودروهای فرسوده می‌تواند تاثیر مثبتی در کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
اصلاحات و بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها
باوجود برخی نگرانی‌ها، اصلاحات صورت‌گرفته در پالایشگاه‌های کشور و به‌ویژه پروژه‌های ضربتی مانند ایزومرایزر، هیدروکراکر و آلکیلاسیون گام‌های موثری در افزایش ظرفیت تولید بنزین و کاهش وابستگی به واردات سوخت بوده است. این پروژه‌ها به‌ویژه به هدف کاهش وابستگی به واردات و تثبیت بازار داخلی سوخت اجرا شده‌اند. با وجود این تحولات، نگرانی‌هایی در مورد فشار بر زیرساخت‌های پالایشگاهی و وابستگی به خوراک‌های ناپایدار وجود دارد. در همین حال برخی رسانه‌ها و نهادهای مستقل نسبت به پایداری این روند ابراز تردید کرده‌اند اما به‌طور کلی دولت چهاردهم توانسته با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و بدون اتکای جدی به واردات، بهبودی قابل‌توجه در سیاستگذاری انرژی کشور ایجاد کند.
براساس برنامه هفتم توسعه هدف‌گذاری تولید ۱۳۰میلیون لیتر بنزین در روز تا پایان دولت چهاردهم صورت گرفته است. با توجه به روند افزایشی فعلی، دستیابی به این هدف نه‌تنها دور از دسترس نیست بلکه می‌تواند ایران را از واردات بنزین بی‌نیاز و وارد مرحله‌ای جدید از صادرات هدفمند فرآورده‌های نفتی کند.
دولت چهاردهم با تلاش‌های متمرکز در افزایش ظرفیت تولید بنزین و بهبود زیرساخت‌های پالایشگاهی، گام‌های موثری در حل چالش‌های صنعت سوخت کشور برداشته است. با این حال برای ادامه این روند مثبت، توجه به مساله اسقاط خودروهای فرسوده و بهینه‌سازی فناوری‌ها در وسایل‌نقلیه ضروری است، همچنین توجه به چالش‌هایی مانند قاچاق سوخت و وابستگی به خوراک‌های ناپایدار نیز برای حفظ پایداری این پیشرفت‌ها ضروری به نظر می‌رسد.ش
