حبوبات در دیگ گرانی
فاطمه عباس‌پور– شاید یک‌دهه قبل برای خانواده‌های ایرانی که در سراسر جهان با سفره‌های رنگارنگ و متنوع‌شان شناخته می‌شوند غیرقابل باور بود اقلام پروتئینی که از قضا بخش اعظمی از رنگ و عطر این سفره را تشکیل می‌دهند، آرام‌آرام سفره‌ها را ترک کنند. مصرف گوشت از هر روز به چند روز یک‌بار و از چند روز به هفتگی رسیده است و پیش‌بینی می‌شود این روند ادامه‌دار نیز باشد. حذف گوشت از سبد خانوار ایرانی را می‌توان یکی از غم‌انگیز‌ترین حوادث چند سال اخیر دانست. پروتئین یکی از مهم‌ترین دسته‌ها در هرم غذایی است و مصرف به اندازه آن خصوصا در میان کودکان و افراد روبه رشد یک الزام است. در بسیاری از مناطق محروم کشور با پدیده‌هایی مانند رشد ناقص کودکان رو‌به‌رو هستیم که با کوتاهی قد و خمیدگی استخوان همراه است. این موارد در بلندمدت برای گروه‌های کم‌درآمد جامعه یک فاجعه محسوب می‌شود. همچنین برای کل جامعه و شاخص‌های حساسی مانند امید به زندگی آثار منفی فراوانی درپی خواهد داشت.
پروتئینی مناسب و با ارزش غذایی بالا
در این میان حبوبات توانست برخی از کمبود‌هایی که حذف گوشت در سفره‌ها ایجاد کرده بود را تا حدودی جبران کند و فقر ارزش غذایی بیش از این دامنگیر دهک‌های پایین جامعه نشود. پیش از این دبیر انجمن حبوبات گفته بود که سالانه در کشور رقمی در حدود ۸۰۰هزارتن حبوبات مصرف می‌شود. ماندگاری بالا و قابلیت استفاده در غذاهای متنوع از دیگر دلایلی است که حبوبات در سفره ایرانیان جایگاهی ثابت دارد. همین موضوع باعث می‌شود که افزایش قیمت نسبتا چشمگیر حبوبات طی سال گذشته عواقبی چند برابری داشته باشد و در کنار کوچک‌تر کردن سفره مردم، باعث تهدید امنیت غذایی نیز شود. این افزایش قیمت تا به آنجا پیش رفت که لوبیا چیتی به قیمتی در حدود ۵۰۰هزارتومان رسید و در رده گوشت قرار گرفت؛ اتفاقی که جایگاه سنتی این محصول به عنوان یک غذای مفید اما مقرون به صرفه را به کلی تحت‌تاثیر قرار داد.این افزایش قیمت در نهایت باعث شد در تاریخ ۲۱تیرماه رییس گمرک ایران با استناد به مفاد ماده ۷۲ قانون برنامه هفتم توسعه کشور و شرایط بحرانی ایجاد شده صادرات انواع حبوبات را تا اطلاع ثانوی ممنوع اعلام کند؛ این اقدام به امید بازگشت بازار به حالت تعادل صورت گرفت.
ریشه نابسامانی‌ها در بازار لوبیا چیتی
تا به اینجا به این مساله پرداختیم که حذف حبوبات با توجه به شرایط فعلی کشور تنها اقدامی جهت کوچک‌تر کردن سفره مردم نیست بلکه تبعات آن می‌تواند تهدید امنیت غذایی مردم باشد.
در این رابطه داوود لپه‌چی، رییس انجمن حبوبات ایران به «جهان‌صنعت» گفت: لوبیا‌چیتی به علت آفت‌زدگی در استان‌های تولیدکننده محصول و همچنین کمبود آب با کاهش تولید مواجه شد و همین امر باعث جهش قیمت شدید آن شد و می‌بینیم که امروزه با قیمتی در حدود کیلویی ۴۰۰هزارتومان توسط فروشنده نهایی و ۲۵۰هزار تومان به شکل عمده به فروش می‌رسد. لوبیا‌چیتی تولید امسال ماه دیگر برداشت می‌شود و انتظار داریم که تا دوماه آینده قیمت این محصول در بازار تا حدودی تعدیل شود.
وی ادامه داد: کاهش و افزایش واردات مهم‌ترین فاکتور تعیین قیمت در بازار حبوبات است. در بحث سهمیه واردات حبوبات، بیشترین سهمیه حدود ۷۰درصد بوده و مربوط به عدس است و بیشترین مبدا‌های وارداتی کشور نیز از کشورهای کانادا و روسیه هستند. نخود رنگی یا نخود «باب لپه» از دیگر حبوبات وارداتی کشور هستند. البته در کشور در کنار ۹۰درصد تولید لوبیاجات، رقمی درحدود ۱۰درصد هم واردات داریم که بیشتر از کشورهای آفریقایی، ازبکستان و قرقیزستان صورت می‌گیرد. در کشور حدود ۱۰۰هزارتن صادرات نخود آبگوشتی داریم و تولید نخود نیز در سال ۳۵۰هزارتن است که ۲۰۰هزارتن آن مصرف داخلی است. مهم‌ترین بازار‌های صادراتی نیز مربوط به پاکستان، افغانستان، عراق و کشورهای حوز خلیج فارس است.
اجرای طرحی مشابه خرید تضمینی
لپه‌چی در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر بزرگ‌ترین دغدغه تولیدکنندگان حبوبات چیست، گفت: مکانیزه کردن تولید این روزها به یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های کشاورزان تبدیل شده است؛ با مکانیزه کردن تولید، کشاورز می‌تواند میزان محصول برداشتی خود در هر هکتار را افزایش دهد و این امر طبیعتا باعث افزایش تولید به صورت کل و پربازده شدن زمین می‌شود. این موضوع به خودی خود باعث بالا رفتن انگیزه کشاورز نیز می‌شود چرا که خیالش را از بابت بازدهی زمینش آسوده می‌کند. توجه داشته باشید اگر یک هکتار زمین برای کشاورز میزان محصولی که انتظار دارد را بدهد، طبیعتا کشاورز سال دیگر نیز با خیال آسوده به کشت می‌پردازد. حال فرض کنید کشاورز یک سال زمان و منابعش را به کشت اختصاص می‌دهد اما در زمان برداشت، محصولش فروش نمی‌رود و منجر به یک ضرر عظیم برای کشاورز می‌شود؛ طبیعی است در چنین شرایطی کشاورز سال دیگر آن محصول را کشت نکند و به سراغ کشت دیگری برود. لازم به ذکر است این تجربه را درباره محصولاتی از جمله پیاز و سیب‌زمینی نیز داشته‌ایم و نتیجه را دیده‌ایم که در نهایت بی‌انگیزگی کشاورزان منجر به گرانی و کمیابی محصول در بازار می‌شود.
وی در خصوص راهکار عبور از این بحران گفت: حمایت دولت و در صورت لزوم ایجاد سازوکاری شبیه به خرید تضمینی می‌تواند موثر باشد. این اقدام باعث می‌شود که انگیزه کشاورز جهت کشت محصول حفظ شود و سال بعد نیز تولید گندم ادامه‌دار باشد و کمبودی درباره محصول نداشته باشیم.
آثار منفی سیاست‌های انقباضی بر بازار حبوبات
طبیعتا هنگامی که چالش وجود دارد اقدامی در پاسخ به آن هم وجود دارد؛ لپه‌چی درباره اقدام حمایتی که دولت باید انجام دهد، گفت: بزرگ‌ترین اقدامی که دولت می‌تواند برای حمایت از بازار حبوبات کشور انجام دهد این است که ثبت سفارش‌ها را به موقع انجام دهد و بانک مرکزی نیز از سمت دیگر تامین ارز را به موقع انجام دهد تا واردات به روال عادی خود انجام شود و قیمت نیز در بازار معتدل شود. با توجه به سیاست‌های انقباضی دولت به علت کمبود ارز، واردات کم است و واردکنندگان در برخی موارد چهار تا پنج ماه در صف تخصیص ارز معطل می‌ماند؛ همین موضوع باعث می‌شود که واردکنندگان نتوانند بدهی خود را به فروشندگان پرداخت کنند و به دنبال آن کالای جدید تهیه کنند و در نهایت نیز با کسری محصول در بازار و قیمت بالای آن مواجه می‌شویم. بسیار مهم است که وزارت جهاد کشاورزی در زمینه سهمیه و ثبت سفارش و بانک مرکزی در زمینه تامین ارز از واردکنندگان حبوبات حمایت کند.
اهمیت تامین حبوبات کشور از یک نظر دیگر نیز قابل بررسی است؛ در حقیقت حبوبات پس از گوشت مهم‌ترین گروه پروتیین مصرفی مردم خصوصا دهک‌های پایین جامعه است. حبوبات از ارزش غذایی بسیار بالایی برخوردارند و در شرایطی که گوشت به علت قیمت بالا از سفره غذایی بسیاری از خانوار‌های کشور حذف شده است، حبوبات می‌تواند جایگزین مناسبی باشد.
