تداوم حمایت گزینشی در بورس
جهان‌صنعت- در روزهایی که گذشت، بازار سرمایه ایران زیر ضربه سنگین پیامدهای جنگ ایران و رژیم صهیونیستی قرار گرفت؛ ضربه‌ای که نه‌تنها از جنس ترس و نااطمینانی بود، بلکه به‌دلیل نبود واکنش سریع و قاطع از سوی سیاستگذاران، عمق بیشتری پیدا کرد. در حالی که بورس باید به‌عنوان آینه اقتصاد، بازتاب‌دهنده هوشمندانه تحولات باشد، آنچه در این بحران تجربه شد، نه یک مدیریت بحران حرفه‌ای، بلکه نوعی رهاشدگی کامل بازار بود.
در نخستین روز پس از آتش‌بسی که به تصور بسیاری از افراد شکننده است، سرمایه‌گذاران خرد که معمولا اولین قربانیان چنین شوک‌هایی هستند، در میان صف‌های سنگین فروش گیر افتادند و بازار، در حالی که انتظار حمایت چند روزه برای مدیریت هیجان وجود داشت، بدون تمهیدات حمایتی بازگشایی شد. نتیجه آن بود که هزاران سهامدار، برای چند روز متوالی عملا امکان خروج از پرتفوهای‌شان را نداشتند و بازار در فضایی از بی‌اعتمادی مطلق فرو رفت.
آنچه خشم و ناامیدی جامعه سهامداری را تشدید کرد، جهت‌گیری کاملا یک‌سویه سیاستگذاران در روزهای بعد بود. به‌جای حمایت همه‌جانبه از کلیت بازار، صرفا از نمادهای خاص شاخص‌ساز حمایت شد؛ آن هم به شکلی که فقط نمود ظاهری شاخص‌کل حفظ شود. تابلوی بازار سبز بود اما اغلب پرتفوها در وضعیت قرمز به‌سر می‌بردند. این رویکرد نه‌تنها دردی از بازار درمان نکرد، بلکه شکاف عمیق‌تری میان عملکرد واقعی بازار و آنچه در ظاهر ارائه می‌شد ایجاد کرد.
امروز بورس تهران بیش از هر زمان دیگری با بحران اعتماد مواجه است. نهادهای حقوقی، که باید در بزنگاه‌ها به میدان بیایند، یا فروشنده شدند یا بیشتر هیچ کاری نکردند. ناظر بازار تماشاچی بود و سبدگردان‌ها یا خود را کنار کشیدند یا در برابر هیاهوی نزول، بی‌عمل باقی ماندند. نتیجه این شد که بورس، به‌جای آنکه مأمنی برای سرمایه‌گذاری باشد، به صحنه‌ای برای تخلیه بحران بدل شد. در چنین شرایطی، پرداختن به روند نماگرها و رفتار سرمایه‌گذاران، تنها با درک این زمینه پرتنش و ساختار ناکارآمد حمایتی معنا خواهد یافت.
اندر احوالات اعداد
در جریان معاملات روز گذشته بازار سرمایه، شاخص‌کل با ثبت رشد یک‌درصدی به سطح ۲میلیون و ۷۶۱هزار و ۵۱۰ واحد رسید. با وجود این رشد، بسیاری از فعالان بازار در شبکه‌های اجتماعی گلایه داشتند که چرا در حالی که تابلوی بورس سبزپوش است، اغلب پرتفوهای آنها در وضعیت قرمز قرار دارد. این تناقض بار دیگر موضوع حمایت از نمادهای شاخص‌ساز را به صدر بحث‌ها آورد چراکه رشد شاخص‌کل بیشتر از محل نمادهای بزرگ و اثرگذار تامین شده، نه از طریق کلیت بازار.
در همین حال، شاخص کل هم‌وزن که نمایانگر وضعیت عمومی‌تر و متوازن‌تری از بازار است، تنها ۱۶/۰درصد رشد کرد و در ارتفاع ۸۳۲هزار و ۷۶۲واحد ایستاد. اختلاف چشمگیر بین دو شاخص کل و هم‌وزن، به‌خوبی نشان می‌دهد که روند صعودی بازار بیشتر نمایشی بوده و سهم عمده نمادها درگیر رکود یا افت قیمت بوده‌اند.
در معاملات روز گذشته، سهام، حق‌تقدم‌ها و صندوق‌های سهامی با خروج ۲هزار‌میلیارد تومان پول حقیقی مواجه شدند. این در حالی است که ارزش معاملات خرد نیز تنها حدود ۷هزار‌میلیارد تومان بود که نشانه‌ای واضح از رکود جدی در بازار است. نکته جالب توجه اینجاست که با وجود بسته شدن ۶۷درصد نمادها در دامنه مثبت، سرانه فروش حقیقی‌ها همچنان از سرانه خرید پیشی گرفته و فضای احتیاط در بازار ادامه دارد.
در سوی دیگر، صندوق‌های درآمد ثابت، بار دیگر مورد استقبال قرار گرفتند و با ورود پولی معادل ۳۵۵میلیارد تومان به مقصد اصلی نقدینگی معامله‌گران محافظه‌کار تبدیل شدند.
درسی ارزنده از مدیریت روس‌ها
با تهدید اخیر دونالد ترامپ مبنی بر اتخاذ رویکردهای سختگیرانه‌تر علیه روسیه، تحلیلگران انتظار واکنش منفی از سوی بازار سهام این کشور را داشتند. با این حال، بازار سهام روسیه برخلاف پیش‌بینی‌ها، نه‌تنها دچار ریزش نشد، بلکه با رشد قیمتی در بسیاری از نمادهای کلیدی مواجه شد. این روند صعودی، به‌واسطه دخالت سریع و هوشمندانه بازارسازان روسی، از جمله بانک مرکزی، صندوق‌های حاکمیتی و نهادهای حقوقی بزرگ، مدیریت و هدایت شد. نتیجه آنکه بازار به‌جای شوک، شاهد ثبات و حتی بازگشت اعتماد نسبی بود.
این رفتار مقایسه‌ای تلخ را برای فعالان بازار سهام ایران یادآوری می‌کند. در حال حاضر که بورس تهران با انواع و اقسام تهدیدها مواجه شده، فضای بورس تهران به آشوبی شدید بدل شده است. همانطور که شاهد هستیم، حقوقی‌ها با بی‌مسوولیتی فروشنده شده‌اند، سبدگردان‌ها در عمل دست از مدیریت برداشته‌اند و بازار، بدون هیچ‌گونه برنامه یا حمایت هدفمندی، در سراشیبی سقوط قرار گرفته است.
نکته تحلیلی ماجرا اینجاست که تفاوت رفتار بازار روسیه و ایران، نه در نوع تهدید، بلکه در ساختار سیاستگذاری و حضور هوشمندانه نهادهای بازار نهفته است. روسیه سال‌هاست از تجربیات بحران‌های مالی درس گرفته و ساختار حمایتی فعال و منسجمی در دل بازار سرمایه خود ایجاد کرده است. این ساختار، در بزنگاه‌ها وارد عمل می‌شود و مانع از ورود بازار به فاز تخریب می‌شود.
در مقابل، بورس ایران همچنان به‌دلیل نبود نهادهای حمایتی کارآمد، شفافیت پایین و بی‌ثباتی تصمیمات، بیش از آنکه یک بازار سرمایه باشد، به زمین بازی برای اهرمی‌ها و جریان‌های ناهماهنگ تبدیل شده است. تجربه روسیه می‌تواند زنگ هشداری جدی برای سیاستگذاران ایرانی باشد؛ بازاری که فقط در شرایط عادی قابل مدیریت است، همانطور که به وضوح قابل مشاهده است در بحران‌ها فرو می‌پاشد.
درخواستی از تصمیم‌گیران
بازار سهام پس از تجربه یک بحران امنیتی، به شکلی شتاب‌زده و بدون اتخاذ تمهیدات حمایتی واقعی بازگشایی شد. این اقدام، به‌جای ایجاد آرامش و بازگرداندن اعتماد به بازار، موجب تشدید نگرانی‌ها و بی‌ثباتی بیشتر شده است. حقوقی‌های بزرگ بازار همچنان به فروش سنگین دارایی‌های خود ادامه می‌دهند و این روند، فشار مضاعفی بر بازار وارد کرده است. در حال حاضر برخی نمادها به جای آنکه نقشی مثبت ایفا کنند، عملا به ابزار تخریب و تشدید بحران در بازار سرمایه تبدیل شده‌اند.
در این میان، ناظر بازار نیز صرفا به تماشای وضعیت فعلی اکتفا کرده و هیچ اقدام موثری برای کنترل اوضاع انجام نداده است. انتظار می‌رفت رییس شورای‌عالی بورس و سکاندار اقتصادی کشور با اتخاذ تصمیماتی شفاف، قاطع و در راستای منافع عموم مردم و سهامداران خرد، از بازار حمایت کند و مانع تشدید بحران شود اما سیاست سکوت و بی‌عملی مسوولان، به‌صورت غیرمستقیم به حمایت از ساختارهای مخرب منجر شده و عملا موجب تعمیق بحران شده است.
این وضعیت اخطاری جدی برای مسوولان به‌شمار می‌آید چرا که استمرار آن به معنای ترک فعل آشکار و تضییع حقوق میلیون‌ها سهامدار و سرمایه‌گذار است.
برخی سهامداران در نامه‌ای سرگشاده از نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی و اعضای کمیسیون اقتصادی نیز خواسته شده است که با حساسیت و فوریت موضوع را دنبال کرده و در راستای حفظ حقوق سهامداران خرد و بازگرداندن آرامش به بازار سهام، اقدامات لازم را انجام دهند.
معمای ابطال واحدها
در حالی که بازار سرمایه تلاش می‌کند خود را از زیر بار رکود بیرون بکشد، نگاهی به وضعیت صندوق‌های اهرمی نشان می‌دهد که حباب منفی آنها به مراتب پیچیده‌تر از آن چیزی است که صرفا با رشد بازار جبران شود. در ماه‌های گذشته، تصور عمومی بر این بود که با بالا رفتن قیمت دارایی‌های پایه و به‌خصوص سهام زیرمجموعه، حباب منفی صندوق‌های اهرمی نیز به مرور تخلیه خواهد شد اما روندها خلاف این را ثابت می‌کنند.
بررسی دقیق جریان نقدی و ساختار واحدهای صندوق‌های اهرمی نشان می‌دهد که جبران این حباب، نیازمند ترکیبی از چند عامل کلیدی است. نخست، باید شاهد رشد واقعی و پایدار در سهام سبد صندوق باشیم که تنها در صورت بهبود بنیادین بازار می‌تواند رخ دهد. دوم، قیمت خود واحدهای صندوق باید به‌تدریج با ارزش خالص دارایی‌ها (NAV) همگرا شود؛ این موضوع نیز بدون افزایش تقاضا و بهبود جو روانی بازار محقق نخواهد شد.
دو عامل پنهان دیگر نیز تاثیر بسزایی دارند: ابطال واحدهای ممتاز و واحدهای عادی. افزایش ابطال‌ها، مخصوصا در شرایطی که خروج سرمایه‌گذاران به دلیل نااطمینانی بالا گرفته، می‌تواند فشار مضاعفی بر صندوق‌ها وارد کند یا در برخی موارد حتی باعث تعدیل NAV و کاهش فشار فروش شود.
در مجموع، باید پذیرفت که دوران جبران صرفا با رشد قیمت گذشته است. صندوق‌های اهرمی برای بازگشت به تعادل، نیازمند اصلاح درون‌ساختاری، بهبود جو بازار و بازنگری در ترکیب منابع خود هستند. بازاری که حباب منفی را به دوش می‌کشد، تنها با رشد، به تعادل نمی‌رسد.
باگ عجیب در بازگشایی خودرو!
در حالی که امروزه در سامانه کدال، افشای ماده (ب) از سمت ایران‌خودرو در زمینه واگذاری سهام تودلی منتشر شد، عده‌ای از سرمایه‌گذاران تصور کردند که بالاخره، نماد «خودرو» بازگشایی خواهد شد. با این حال، این اتفاق رخ نداد تا شاهد یک باگ سیستمی در هسته مرکزی شرکت بورس باشیم.
مهدی زمانی، معاون عملیات بازار بورس تهران در خصوص این موضوع اظهار داشت: در شرایطی که نمادی به دلایلی چون تعلیق، برگزاری مجمع و… متوقف شده باشد، در این مدت اگر شرکتی به افشای اطلاعات با اهمیت «الف» و «ب» در سامانه کدال اقدام کند، به صورت سیستمی و خودکار پیام ناظردر سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (tsetmc) ایجاد می‌شود.
او درباره نماد «خودرو» افزود: آنچه درباره نماد «خودرو» اهمیت دارد، این است که نماد به واسطه دلیل قبلی که در کدال منتشر شده تعلیق شده و به همین واسطه، ایران‌خودرو فعلا بازگشایی نخواهد شد. این موضوع به کرات برای هر نمادی اتفاق می‌افتد و درباره نماد «خودرو » نیز هفته گذشته پیش آمد. نماد خودرو از تاریخ ۲۱ خردادماه متوقف و تعلیق بوده است و شرکت ایران‌خودرو در این مدت به فراخور موضوع با هدف برآورده کردن انتظارات اطلاعاتی بازار و رعایت دستورالعمل افشای اطلاعات در سامانه کدال شفاف‌سازی می‌کند.
او با تاکید بر اینکه این اتفاق تنها مربوط به نماد «خودرو» نیست و برای نمادهای دیگر نیز اتفاق می‌افتد، اعلام کرد: از آنجا که نماد خودرو در بازار پر ببینده است، هر اتفاقی در این خصوص بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. در تلاش هستیم با همکاری مدیریت فناوری بورس تهران، به راه‌حل سیستمی دست‌یابیم تا از این طریق پیام به فراخور شرایط جاری نماد تغییر کند و پیام متناسب ایجاد و در سامانه tsetmc ارسال شود.
