اتحاد منطقه‌ای با جهادی‌ها
محمدرضا ستاری- احمد الشرع ملقب به ابومحمد الجولانی حاکم فعلی و رییس‌جمهوری موقت سوریه، روز گذشته در سفری تامل‌برانگیز وارد جمهوری آذربایجان شد و پس از استقبال از سوی معاونان نخست وزیر و وزارت خارجه در فرودگاه باکو، با الهام علی‌اف رییس‌جمهوری این کشور دیدار کرد.
سفر الشرع به باکو در حالی اهمیت دارد که وی از زمان روی کار آمدنش نوعی سیاست تنش‌زدایی را در پیش گرفته و در مهم‌ترین اتفاق پس از سفر دونالد ترامپ به عربستان با میانجیگری محمد بن‌سلمان با رییس‌جمهوری آمریکا در این کشور دیدار کرد؛ دیداری که پس از آن ترامپ اعلام کرد که قصد دارد تحریم‌ها علیه سوریه را لغو کند و چند روز قبل نیز رسما بخشی از تحریم‌های سوریه به خصوص تحریم سزار را لغو کرد.
علاوه بر این، احمد الشرع در حالی که بسیاری از کارشناسان تصور می‌کردند در ایجاد ثبات در سوریه پسااسد با بحران‌هایی جدی مواجه خواهد شد، همزمان با مقامات ارشد اروپایی نیز دیدار کرده و حتی در سفری رسمی به پاریس رفت اما سفر وی به باکو آن هم در شرایط کنونی از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا یکی از حامیان بزرگ وی در منطقه علاوه بر عربستان سعودی، رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه است. از سوی دیگر از آنجا که اردوغان با الهام علی‌اف نیز روابط بسیار نزدیکی دارد، به نظر می‌رسد، حضور حاکم فعلی سوریه در باکو به میزان زیادی می‌تواند به توصیه اردوغان انجام شده باشد.
در واقع با سقوط حکومت اسد در سوریه و در حالی که حاکمان جدید سوریه متمایل به ترکیه و عربستان در منطقه هستند، حالا ائتلاف احتمالی اردوغان، الشرع و علی‌اف پیام مهمی برای ایران داشته و حاکی از تغییرات معادلات ژئوپلیتیکی در خاورمیانه است. از سوی دیگر برخی کارشناسان معتقدند، الشرع در حال مذاکرات غیرمستقیم و محرمانه با رژیم صهیونیستی جهت عادی‌سازی روابط با این رژیم است؛ در نتیجه از آنجا که علی‌اف ارتباط نزدیکی با تل‌آویو داشته و حتی رژیم صهیونیستی دارای پایگاه‌هایی در خاک جمهوری آذربایجان است، به نظر می‌رسد که در این سفر گفت‌وگوهایی در خصوص روند عادی‌سازی روابط میان دمشق و تل‌آویو با واسطه‌گری علی‌اف در جلوی صحنه و حمایت اردوغان در پشت صحنه صورت بگیرد.
مقدمه‌سازی در آنتالیا
لازم به ذکر است که این اولین دیدار الشرع و علی‌اف نیست چرا که دو نفر در ۲۵ فروردین سال جاری در حاشیه مجمع دیپلماسی آنتالیا در ترکیه با یکدیگر دیدار و بر ضرورت توسعه همکاری سه‌جانبه بین ترکیه، آذربایجان و سوریه تاکید کرده بودند. طبق گزارش المانتیور در آن زمان الشرع و علی‌اف فرصت‌های همکاری میان دو کشور در زمینه انرژی، زیرساخت‌ها و امنیت را مورد بررسی قرار داده و در همان زمان بود که علی‌اف، رییس‌جمهوری موقت سوریه را به باکو دعوت کرد. در نتیجه همزمان با اینکه قرار است جمهوری آذربایجان در زمینه انرژی با حاکمان جدید سوریه همکاری داشته باشد در هندسه یارکشی‌های جدید منطقه‌ای نیز در کنار عربستان و ترکیه به حامی جدی الشرع تبدیل شده است.
تمجید ترامپ از جهادی سابق
در همین رابطه و در حالی که یکی از مهم‌ترین مسائلی که تحلیلگران پس از سقوط حکومت اسد بر روی آن تاکید دارند، بحث گذار سوریه، بازسازی این کشور و همچنین ثبات دائمی پس از جنگ ۱۳ساله داخلی است و برخی تاکید دارند که سوریه کنونی ممکن است هر لحظه مانند انبار باروتی منفجر شده و برخی دیگر از خروج نهایی این کشور از جنگ ویرانگر داخلی صحبت می‌کنند، مجله آمریکایی نشنال اینترست به تازگی در گزارشی با اشاره به نزدیک شدن احمد الشرع به آمریکا و لغو بخشی از تحریم‌های سوریه توسط ترامپ، آورده است: وقتی ترامپ با رهبر جدید سوریه در ریاض دیدار کرد، نتوانست از تمجید او دست بکشد.
ترامپ گفت: او واقعا شانس دارد که اوضاع را سر و سامان دهد. کاخ سفید همچنین این دیدار را یک تحول بزرگ معرفی کرد و از رفع برخی تحریم‌ها و حمایت از تعامل با دولت الشرع به‌عنوان مسیری برای ثبات و فرصتی برای مقابله با افراط‌گرایان خبر داد.
در هفته‌های بعد، الشرع دقیقا برعکس آنچه وعده داده بود را انجام داده است. به‌جای حذف افراط‌گرایان، او آنها را در ارتش ملی جذب می‌کند. در واقع رویکرد جدید دولت سوریه شامل ادغام گروه‌هایی است که با خطرناک‌ترین جهادی‌های جهان مرتبط هستند. به عنوان مثال ۳هزار نفر از جنگجویان حزب اسلامی ترکستان که یک گروه جهادی اویغور وابسته به القاعده است با چراغ سبز احمد الشرع در ارتش جدید سوریه ادغام شده‌اند؛ اقدامی که البته علنی صورت می‌گیرد.
در این میان برخی تحلیلگران معتقدند که چنین اقدامی، یک حرکت عمل‌گرایانه برای ایجاد وحدت ملی در سوریه است زیرا آنها مدعی هستند که حزب اسلامی ترکستان مدت‌هاست ارتباط خود را با القاعده قطع کرده و بهتر است به جای آنکه رها شده و دوباره جذب گروه‌های تروریستی شوند، تحت‌کنترل قرار بگیرند. با این حال شواهد محکمی برای قطع ارتباط برخی گروه‌های تکفیری با القاعده وجود ندارد. به عنوان مثال در خصوص حزب اسلامی ترکستان، رهبر آنها یعنی عبدالحق ترکستانی، یکی از جهادی‌های باسابقه و عضو شورای رهبری القاعده است و بنا به گزارش تیم نظارت تحلیلی و تحریم‌های سازمان ملل، همچنان عملیات خود را از سوریه برای افغانستان و منطقه سین‌کیانگ چین که قصد دارند در آنجا یک امارت اسلامی نظیر طالبان در افغانستان بسازند، هدایت می‌کند.
آتش زیر خاکستر
شواهد نشان می‌دهد بعد از آنکه الشرع توانست حکومت اسد را ساقط کرده و قدرت را در سوریه به دست بگیرد، در گام اول یعنی در دسامبر ۲۰۲۴، عبدالعزیز خودابردی رهبر شاخه سوری حزب اسلامی ترکستان را به درجه سرتیپی در ارتش سوریه ارتقا داد. آن هم در شرایطی که فایل‌های صوتی منتشر شده نشان می‌دهد این فرد همچنان با شاخه حزب در افغانستان و در نتیجه القاعده در ارتباط است. در این میان الشرع و همراهانش تلاش کرده‌اند تا ناظران غربی را متقاعد کنند که جذب جنگجویان خارجی به ارتش خطر امنیتی کمتری نسبت به رها کردن آنها دارد زیرا ممکن است دوباره جذب القاعده یا داعش شوند. حتی وی دستورالعمل‌هایی نظیر عدم دامن زدن به خشونت‌های فرقه‌ای و سیاسی برای آنها صادر کرده است اما در این میان سوال مهم این است که اگر این گروه‌ها همچنان با سازمان‌های مادرشان در خارج ارتباط عملیاتی داشته باشند، ممکن است فقط منتظر فرصتی برای پیگیری اهداف خود باشند. در واقع وفاداری آنها همچنان نامشخص است و تهدید سرپیچی آنها پابرجاست؛ به‌ویژه اگر با نحوه اجرای شریعت توسط الشرع یا روابط امنیتی با رژیم صهیونیستی مخالفت کنند.
در نتیجه اکنون مساله دولت جدید سوریه علاوه بر کردهای شمال که به ظاهر در حال تفاهم با آنهاست، وجود نیروهای تندروی جهادی است که هر چند فعلا از الشرع حمایت و تمکین می‌کنند اما ممکن است در آینده‌ای نزدیک تبدیل به یک بحران امنیتی نه‌تنها برای خود سوریه بلکه برای منطقه شوند. از این رو در حالی که آمریکا، ترکیه، عربستان و برخی دیگر از کشورهای عربی در حال حمایت از الشرع هستند و به ظاهر همه چیز گویای عادی شدن شرایط بحرانی در سوریه است اما بسیاری از تحلیلگران معتقدند که تهدید اصلی اکنون در دل حلقه اصلی احمد الشرع است و هر لحظه ممکن است ماه عسل سیاسی آنها در اثر بروز تضاد منافع تمام شود. بنابراین یکی از عواملی که الشرع تلاش می‌کند در ارتباط با رهبران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به دست آورد، حمایت آنها در صورت بروز یک جنگ درون‌گروهی است. حتی زمزمه‌های مذاکرات غیرعلنی و توافق احتمالی وی با رژیم صهیونیستی را نیز می‌توان در این چارچوب تحلیل و بررسی کرد.
