اخراج امنیتی
جهان صنعت- موج اخراج گسترده اتباع افغانستانی از مرزهای ایران از اسفندماه ۱۴۰۳ آغاز شد؛ زمانی که دولت چهاردهم به فاصله کمتر از شش ماه پس از آغاز به کار خود، ضرب‌الاجلی را برای خروج اتباع افغانستانی از کشور اعلام کرد. چنانکه به‌گفته نادر یاراحمدی، رییس مرکز امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور، «از ۳۰ اسفندماه۱۴۰۳ اعلام کردیم افرادی که غیرمجاز هستند باید کشور ایران را ترک کنند و آنانی که برگه سرشماری‌شان از تاریخ ۳۰اسفندماه باطل اعلام شده، باید تا ۱۵تیرماه به کشورشان بازمی‌گشتند.»
تشدید برخورد با اتباع افغانستانی پس از حمله رژیم صهیونیستی
با این همه اما بلافاصله پس از اتمام جنگ ۱۲روزه رژیم صهیونیستی و ایران در روزهای آغازین تیرماه جاری نه‌تنها روند بازداشت و اخراج این اتباع غیرقانونی شدت گرفته بلکه دست‌کم بنابر برخی گزارش‌ها در این مدت شاهد بازداشت و اخراج شماری از اتباع مجاز نیز بوده‌ایم. آن هم در حالی که چگونگی اجرای این سیاست اخراج اتباع غیرمجاز در کشور بخشی به‌دلیل بازه زمانی اندک در نظر گرفته شده برای اخراج میلیون‌ها تبعه غیرمجاز و بخشی نیز به‌دلیل اختلاط این بحث با مباحثی که مشخصا پس از حمله اسرائیل به خاک ایران، با کلیدواژه نفوذ و فعالیت‌های جاسوسی مطرح شد، با آسیب‌های فراوان و متعاقبا انتقادهایی گسترده همراه بوده است. چنانکه در حالی بنابر گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل، ۷۰درصد بازگشتی‌ها به اجبار اخراج شده‌اند و شمار چشمگیری از آنها زنان و کودکان بوده‌اند، بحث اخراج شمار قابل‌توجهی از این اتباع افغانستانی از ایران به بهانه فعالیت‌های جاسوسی منجر به بالا گرفتن انتقادها نسبت‌به مجریان اجرای این سیاست شده است.
بدین ترتیب در حالی که یکی از دلایل اصلی تشدید اخراج مهاجران افغانستانی، نگرانی‌های امنیتی نظام جمهوری اسلامی عنوان شده و پس از حملات رژیم صهیونیستی به ایران، مسوولان حکومتی بارها این اتباع افغانستانی را صرف‌نظر از اینکه به طور مجاز وارد کشور شده‌اند یا نه، به «خرابکاری» و «جاسوسی برای رژیم صهیونیستی» متهم کردند. بماند که روشن نیست اگر به‌واقع این افراد مرتکب چنین افعال و اعمال مجرمانه‌ای شده‌اند، چرا دولت تا این حد بر اخراج آنان اصرار دارد؛ چه آنکه در صورت اثبات دست داشتن آنان در این دست اقدامات خرابکارانه و جرائم امنیتی سنگین، طبیعتا آنان باید به‌جای اخراج بازداشت شوند. به ویژه آنکه جرائمی که از سوی برخی مقام‌های دولتی به این افراد نسبت داده شده، جرائم سنگین امنیتی همچون «جاسوسی برای رژیم صهیونیستی» است که طبیعتا اگر فردی مرتکب چنین اقدامی شود، صرف‌نظر از اینکه تبعه ایران است یا یک کشور خارجی باید بازداشت و مورد مواخذه جدی قضایی قرار گیرد.
جالب آنکه همین ابهام‌های اساسی باعث شد موج انتقادی جامعه مدنی نسبت به اخراج گسترده اتباع افغانستانی به‌ویژه به بهانه‌هایی همچون «نفوذ امنیتی» و «جاسوسی» تشدید شود. چنانکه چندی پیش سامانه اخراج از کشور با انتقادهای گسترده‌ای از سوی حقوقدانان، کنشگران، اهالی رسانه، هنرمندان و برخی دیگر از چهره‌های مدنی و شخصیت‌های اجتماعی روبه‌رو شد و دست‌کم در یک فقره که روز ۱۲تیرماه ۱۴۰۴ رقم خورد، بیش از یک هزار ۳۰۰کنشگر، روزنامه‌نگار، سینماگر و شهروند ایرانی و افغانستانی در نامه‌ای با عنوان «به رفتار غیرانسانی با افغانستانی‌ها پایان دهید»، خطاب به دولت ایران، خواهان توقف فوری برخوردهای غیرانسانی با افغانستانی‌ها در ایران شدند.
معمای شمار اتباع افغانستانی ساکن ایران
البته شمار دقیق اتباع غیرمجاز افغانستانی ساکن ایران روشن نیست. به بیان دیگر در حالی که به گفته مقام‌های رسمی و مسوول در وزارت کشور، شمار این افراد کمی بیش از ۶میلیون نفر است، در هفته‌ها و ماه‌های گذشته برخی نمایندگان تندروی مجلس و نیز شماری از چهره‌های موافق اخراج گسترده این اتباع افغانستان مدعی شده‌اند که شمار واقعی آنان بالغ بر ۱۰ تا ۱۵میلیون نفر است. عددی که آشکارا نامعقول به نظر می‌رسد. این درحالی است که براساس برآوردهای کمیساریای پناهندگان سازمان ملل، در سال‌های اخیر حدود ۲میلیون تبعه افغانستانی بدون مدرک در ایران زندگی می‌کرده‌اند.
انتقاد کواکبیان از اخراج «افغان‌ها» درپی نفوذ «شکدم‌ها»
همین مباحث بود که باعث شد در همین روزهای اخیر، یک میزگرد تلویزیونی با حضور دو نفر از چهره‌های سیاسی موافق بحث اخراج اتباع افغانستانی به بهانه دست داشتن در جرائم امنیتی و ارتکاب به اقدامات جاسوسی برگزار شود. میزگردی که یک سوی آن علی خضریان، نماینده عضو جبهه پایداری تهران در مجلس کنونی نشسته بود و از اخراج اتباع افغانستانی به دلیل اقدام به جاسوسی دفاع می‌کرد و سوی دیگر مصطفی کواکبیان، نماینده اصلاح‌طلب ادوار مجلس که معتقد بود صحبت از اخراج اتباع افغانستانی به بهانه مبارزه با نفوذ، مصداق آشکار تقلیل دادن این بحث پیچیده و جدی امنیتی است. کواکبیان که در مجالس هشتم و دهم به‌عنوان یک چهره اصلاح‌طلب فعالیت می‌کرد و به همین دلیل باتوجه به عضویتش در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم با مباحث پیچیده مربوط به بحث نفوذ آشنایی دارد، در بخشی از سخنانش در میزگرد گفت: «شاید ما بر سر بحث نفوذی‌ها اختلاف‌نظر داشته باشیم. من دیدم برخی شروع کردند و در بحث نفوذ، بحث مهاجران افغانستانی را مطرح می‌کنند. متاسفانه سطح بحث را به‌شدت تقلیل می‌دهند.» او که هم‌اکنون در قامت دبیرکل حزب مردم‌سالاری و یکی از اعضای جبهه اصلاحات ایران فعالیت می‌کند همچنین اضافه کرد: «مهاجران افغانستانی به هر حال مدتی در کشور ما بودند و آنها که به طور غیرقانونی در ایران زندگی می‌کردند، طبیعتا باید طبق قانون طرد شوند و معیارهای وزارت کشور نیز به طور اصولی در موردشان اجرا شود و البته در عین حال لازم است که احترامشان رعایت شود و مشکلی نداریم.» کواکبیان که تاکید داشت نوع نگرشش به بحث نفوذ، به مراتب جدی‌تر از مباحثی همچون اخراج اتباع افغانستانی است و به این تعبیر تاکید داشت که اخراج اتباع افغانستانی در عمل کمکی به جلوگیری از این نفوذ گسترده در سیستم‌های نظامی و امنیتی کشور نخواهد کرد و مصداق آدرس غلط دادن به مخاطبان است، در ادامه تصریح کرد: «مگر افغانستانی‌ها در بحث نفوذ چه کار می‌توانستند بکنند؟!»
با این همه اما بخشی از سخنان کواکبیان باعث شد سخنان و نظرات اصولی او در این میزگرد نیز در حاشیه قرار گیرد. آن هم در حالی که حتی در این بحث خاص که درواقع صحبت از یکی از مصادیق جدی نفوذ در سال‌های گذشته بود، به نکته اشتباهی اشاره نکرد اما معلوم نیست به چه دلیل به عددی در این بحث اشاره کرد که طبیعتا چندان منطقی و معقول به نظر نمی‌رسد. کواکبیان گفت: «شما ببینید بحث خانوم «کاترین شکدم» که مطرح شد، می‌دانیم که ایشان در مباحث گوناگون قرآن می‌خوانده و به آیات گوناگون استناد می‌کرده؛ من واقعا شرمم می‌آید اما کاترین شکدم با ۱۲۰نفر از افراد مهم این مملکت همخوابگی داشته است.» این فعال سیاسی اصلاح‌طلب همچنین اضافه کرد: «ما نفوذی در این حد داشتیم. اینکه این بحث را تقلیل بدهیم که چهار تبعه افغانستانی نفوذی بودند، درست نیست. باید این بحث را جدی‌تر مدنظر قرار دهیم.» کواکبیان گفت: «اتفاقا نفوذی‌ها کسانی هستند که بیشتر از انقلاب صحبت و بیشتر از انقلاب دفاع می‌کنند و خود را با ظاهر انقلابی‌تری هم جلوه می‌دهند چراکه نمی‌توانند طوری خود را جلوه بدهند که همه شک کنند که آنان ممکن است ضدانقلاب باشند بنابراین معتقدم باید در بحث نفوذ با نگاه دقیق‌تری داشته باشیم و اینکه بخواهیم بحث را در حد بحث اتباع افغانستانی تقلیل بدهیم، بحث سخیفی است.»
معمای «کاترین شکدم»
کاترین شکدم زنی بود که ظاهرا به پشتوانه رفاقت با نادر طالب‌زاده، فیلمساز انقلابی فقید موفق به ورود به ایران شد و در ادامه نیز برای مدتی پای ثابت برنامه‌های مذهبی و تبلیغاتی تلویزیون بود و پیوسته با حضور در این و آن برنامه صداوسیما از ایمانش به تشیع سخن می‌گفت. با این همه به فاصله مدت اندکی پس از خروجش از کشور روایت‌های متفاوتی از هویت واقعی او منتشر و مشخص شد که او اگرچه در لوای یک فرد تازه مسلمان وارد ایران شده اما درواقع یک جاسوس و افسرد کد دار رژیم صهیونیستی بوده است. او البته حتی پس از خروج از ایران نیز آنچه درخصوص پیشینه و حرفه امنیتی‌اش مطرح می‌شد، تکذیب می‌کرد اما دیگر خبری از آن چهره معصوم و مومن نبود.
اعلام جرم علیه کواکبیان
آنچه اما در این صحبت‌های تازه کواکبیان درباره فعالیت‌های شکدم در ایران منجر به آن شد که اصل بحث او به حاشیه برود، این بخش از سخنانش بود که به «همخوابگی کاترین شکدم با ۱۲۰نفر از افراد مهم مملکت» اشاره داشت. چنانکه بلافاصله پس از پخش این میزگرد تلویزیونی و بازنشر گسترده ویدئوی سخنان کواکبیان در شبکه‌های اجتماعی قوه قضاییه با انتشار بیانیه‌ای از «اعلام جرم علیه کواکبیان» خبر داد. آنطور که میزان به‌عنوان خبرگزاری وابسته به قوه قضاییه جمهوری اسلامی اعلام کرده: «یک فعال سیاسی و نماینده پیشین مجلس در یک برنامه تلویزیونی ادعایی مجهول در رابطه با شخصیت‌های سیاسی کشور را مطرح کرد که این ادعا در رسانه‌ها بازخورد بسیار زیادی داشت. در پی ادعای مطرح شده، مقام قضایی ضمن احضار وی دستور داده است فرد مورد اشاره مدارک و مستندات ادعای خود را به مقام قضایی ارائه دهد که تاکنون هیچ سند و مدرک معتبری بابت ادعای صورت گرفته ارائه نشده است. این گزارش حاکی است به دلیل این ادعای بدون سند و تشویش اذهان عمومی دادستانی تهران ضمن تشکیل پرونده قضایی علیه این فعال سیاسی اعلام جرم کرد.»
انتقاد یک نماینده مجلس از نحوه برخورد با اتباع افغانستانی
در شرایطی که به نظر می‌رسد اولا اخراج اتباع افغانستانی به بهانه مباحثی همچون «نفوذ» منجر به افزایش نگرانی فعالان حقوق بشری نسبت‌به نحوه برخورد با این افراد شده، یک نماینده مجلس در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز گفته: «اگرچه با خروج مهاجران غیرمجاز از کشور موافقم اما به‌شرط آنکه میان افراد دارای مجوز اقامت و مهاجران غیرقانونی تفکیک قائل شویم.» احمد بخشایش اردستانی که به تازگی در گفت‌وگویی در این رابطه اظهارنظر می‌کرد، می‌گوید: «اتباعی که دارای کارت آمایش، مجوز اقامت قانونی یا سابقه طولانی زندگی در ایران هستند و فرزندانشان در این کشور متولد شده یا تحصیل کرده‌اند، باید باقی بمانند.» این عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس و سیاست خارجی مجلس که معتقد است «این افراد بخشی از جامعه ما شده‌اند و نمی‌توان بدون بررسی، با آنها برخورد کرد»، می‌گوید: «در مورد مهاجران غیرمجاز، طبیعی است که باید کشور را ترک کنند اما این روند باید با حفظ کرامت انسانی، احترام و رعایت اصول اخلاقی و قانونی انجام شود.» بخشایش اردستانی که معتقد است «ساماندهی مهاجران نیازمند تدبیر، صبر و نگاه دقیق است، نه تصمیمات احساسی و شتاب‌زده» می‌گوید: «در این بحث هم باید به منافع کشور توجه کنیم و هم به حقوق افرادی که سال‌ها در ایران زندگی کرده‌اند.»
