توسعه گردشگری در گرو تجاری‌سازی
مژگان کریم‌نیائی– یکی از ظرفیت‌های ویژه اقتصادی ایران بی‌شک صنعت گردشگری آن است. ایران به لحاظ جاذبه‌های تاریخی ثبت شده در فهرست یونسکو یکی از ۱۰ کشور نخست دنیاست. از سوی دیگر گستردگی بالای جاذبه‌های طبیعی از کوه و جنگل گرفته تا دریا و کویر ایران را تبدیل به مقصدی دلخواه برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی کرده است.
وقتی تنوع اقلیمی بالا و چهار فصل بودن کشور را هم در کنار این موارد بگذارید، متوجه عمق ظرفیت‌های گردشگری کشور می‌شوید. با وجود این قابلیت‌های بالای گردشگری کشور اما تاکنون نتوانسته‌ایم از این پتانسیل‌ها به شکلی موثر بهره ببریم.
عمده گردشگرانی که جذب ایران می‌شوند از کشورهای همسایه بوده و تعداد گردشگران ورودی به کشور محدود است و به هیچ‌وجه متناسب با ظرفیت‌های گردشگری کشور نیست. ریشه این مشکل را باید در کمبودهای زیرساختی حوزه گردشگری و حمل‌و‌نقل، غفلت از تخصص‌گرایی و البته چالش‌های موجود در زمینه ایران‌هراسی دانست.
اهمیت جذب گردشگر از کشورهای پردرآمد
امروز عمده گردشگران ورودی به ایران را اتباع کشور عراق و برخی کشورهای همسایه تشکیل می‌دهند. برخی تحلیلگران بر این باورند که پایین بودن درآمد مردم این کشورها موجب می‌شود که هزینه‌کرد آنها در کشور مقصد گردشگری پایین باشد و در نتیجه آورده اقتصادی مناسبی نصیب میزبان نشود. به همین سبب جذب گردشگر از کشورهای گردشگرفرست اروپای غربی و آمریکای شمالی که توان اقتصادی بالاتری دارند برای اقتصاد گردشگری دارای اهمیت مضاعف است.
دکتر اسرافیل شفیع‌زاده، فارغ‌التحصیل دکترای اقتصاد گردشگر از اسپانیا و عضو جامعه تورگردانان ایران ضمن اشاره به اهمیت جذب گردشگر از اقتصاد‌های قوی به «جهان‌صنعت» گفت: تاکید من به سقف درآمد ناشی از ورود گردشگران است. توریست‌هایی که از کشورهای دارای اقتصاد قدرتمند وارد کشور می‌شوند با فردی که از یک کشور با توان اقتصادی پایین‌تر وارد ایران می‌شود، توان اقتصادی مشابهی ندارد.
وی افزود: طبیعی است که بازارهای غربی، آمریکا، آمریکای شمالی، کشورهای اروپایی، چین و روسیه برای گردشگری کشور مهم است، مشروط بر اینکه بعد از رفع موانع مرتبط با تحریم‌ها و حصول توافق هسته‌ای، شرایط را برای فعالیت‌های بازاریابی کشور توسعه دهیم و سهم بازاری ایران را به شکل توانمند و موثر متحول و موج گردشگری ایجاد کنیم. البته هرگز این اتفاقات نمی‌افتد مگر اینکه زیرساختهای مناسب برای این مساله فراهم شود.
نیاز به توسعه زیرساختهای حمل‌و‌نقل و گردشگری
وضعیت نامناسب زیرساختهای گردشگری و حمل‌و‌نقل در ایران را باید پاشنه‌آشیل گردشگری کشور دانست. کمبودها در زمینه حمل‌و‌نقل هوایی و ریلی و نبود تعداد کافی اتوبوس‌های بین‌شهری، عمده سفرها در ایران را به سمت جابه‌جایی از طریق خودروی شخصی سوق داده و این شرایط تبدیل به مانعی جدی برای توسعه گردشگری کشور شده است.
شفیع‌زاده ضمن اشاره به محدودیت‌های حوزه حمل‌و‌نقل و تاثیر آن بر گردشگری کشور گفت: در نظر داشته باشید با توجه به محدودیت‌هایی که در حوزه حمل‌و‌نقل ریلی داریم، نیاز به تجاری‌سازی ایران است یعنی اگر بخواهیم اهداف بلندمدت گردشگری را در نظر بگیریم باید بدانیم که در دوران کوتاه‌مدت، میان‌مدت و دراز‌مدت ظرفیت ناوگان‌های هوایی، ریلی، زمینی یا دریایی کشور قرار است چه میزان گسترش پیدا کند.
وی افزود: باید ببینیم چطور زیرساختهای کشور مانند فرودگاه‌ها، اقامتگاه‌ها و مراکز تفریحی وضعیت بهتری پیدا کنند، همچنین مباحث مرتبط با توسعه ارتباطات، دسترسی‌های مردم به اینترنت و زیرساختهای اینترنتی را نمی‌توان در فرآیند توسعه گردشگری نادیده گرفت. در مقوله مربوط به خدمات بهداشت و درمان باید زیرساختهای لازم برای ارائه خدمات به گردشگران را فراهم آورد تا آنها با آسودگی خیال به ایران سفر کنند. توجه داشته باشید که کشور اسپانیا به دلیل ساختارهای مناسبی که دارد در ردیف سه کشور برتر جهانی در جذب گردشگران بین‌المللی قرار گرفته است و ما نیز باید این رویکرد را طرف توجه قرار دهیم.
لزوم توجه به ظرفیت‌های گردشگری سلامت
گردشگری سلامت و درمانی یکی از حوزه‌های دارای ظرفیت بالا در کشور است که البته تاکنون نتوانسته‌ایم در قیاس با رقبای منطقه‌ای به شکل مناسبی از این ظرفیت استفاده کنیم.
شفیع‌زاده، عضو جامعه تورگردانان ایران ضمن تاکید بر لزوم توجه به ظرفیت‌های گردشگری سلامت در کشور گفت: در رابطه با گردشگری سلامت، کشور مزیت‌های رقابتی سطح بالایی در حوزه درمان دارد. از جمله این ظرفیت‌ها می‌توان به وجود جراحان، متخصصان و افرادی که در این حوزه می‌توانند نقش‌آفرین باشند و موج ایجاد کنند، اشاره کرد. چنانچه بسترهای مناسبی ایجاد شود، می‌توانیم رقیب کشورهای بزرگ دنیا در حوزه توریسم درمانی مانند اسپانیا، سنگاپور، ترکیه و هند باشیم و سهم خودمان را در این بخش افزایش دهیم.
این کارشناس اقتصاد گردشگری ادامه داد: این مسائل البته وابسته به تجاری کردن ایران است. به این مفهوم که بازارهای جهانی امکان دسترسی به کالاهای ایرانی یا پکیج‌های مسافرتی ایرانی را داشته باشند.
کم‌توجهی به اکوتوریسم در کشور
یکی از ظرفیت ویژه گردشگری ایران پتانسیل‌های موجود در بخش طبیعت‌گردی یا اکوتوریسم است. ایران به سبب تنوع اقلیمی و طبیعی امکان جذب گردشگران علاقه‌مند به طبیعت را دارد اما در این سال‌ها نبود زیرساختهای مرتبط مانع توسعه این بخش شده است.
شفیع‌زاده که سابقه فعالیت در حوزه اکوتوریسم را نیز در کارنامه دارد ضمن اشاره به غفلت از مباحث مرتبط با این بخش از گردشگری در ایران گفت: در حال حاضر کشورهای پیشرویی وجود دارند که گروه‌های گردشگر را دسته‌بندی می‌کنند. به طور مثال شما می‌توانید در آفریقا اقامتگاه‌ها یا اکولاژهایی(کلبه‌هایی در دل طبیعت که پذیرای گردشگران هستند) را انتخاب کنید که ۴ یا ۵ستاره هستند. در حال حاضر ما صرفا چند اکولاژ در کشورمان که چهار برابر اسپانیاست، داریم. در ایران کسی به دنبال احداث کردن اکولاژ نرفته است و به‌جز یک مورد که در اطراف کاشان در نزدیکی آران و بیدگل بنیان آن را گذاشتند، ظرفیت دیگری وجود ندارد.
وی افزود: در کشور از آثار طبیعی برای توسعه گردشگری، اکوتوریسم و طبیعت‌گردی بهره کافی نمی‌بریم. درست است که باید ضوابط و هنجارها را رعایت کرد اما در برخی موارد با روش‌های نامناسب و اعمال محدودیت، تصمیماتی گرفته می‌شود که گردشگران (در بعضی مقاطع) وارد بعضی مناطق طبیعی (نظیر کویرها) نشوند. به نظرم این برخوردها سبب می‌شود که سرمایه‌گذار اصلا سمت این مناطق نرود. کاروانسرایی را که یک نفر در آن خلافی انجام داده است نباید پلمپ کرد و اجازه کسب‌وکار را از آن گرفت و باید توجه داشت که اینها فرصت‌های توسعه هستند.
کلیدی بودن بحث مدیریت در گردشگری
این عضو جامعه تورگردانان ضمن تاکید بر اهمیت توجه به بحث مدیریت و تخصص‌گرایی در گردشگری گفت: بحث مدیریت گردشگری بحث علم و دانش است، نمی‌توان هر فرد بی‌دانش و بی‌تجربه‌ای را در راس یک مجموعه قرار داد؛ آن وقت توقع دارید که مجموعه چطور راهبری شود؟ قاعدتا یکی از الگوهای اساسی مناطق آزاد درواقع توسعه گردشگری پایدار است اما سوال اینجاست که مدیران این مناطق تا چه میزان با مفاهیم توسعه گردشگری پایدار آشنا هستند؟ چه میزان راجع به رقابت‌های منطقه‌ای آگاهی دارند؟ آیا روندها را بررسی می‌کنند و اطلاع دارند که چه تحولاتی پیرامون ایران اتفاق می‌افتد و کشورهای اطراف ایران چه می‌کنند و ما در چه وضعیتی هستیم؟
وی افزود: باید ببینیم سهم ایران از بازار جهانی چیست و چه اندازه اقتصاد ایران توانسته در جهان نقش‌آفرین شود و چه درصدی از درآمد گردشگری جهانی چه از حیث حجم درآمد و چه از حیث تعداد گردشگران بین‌المللی به ایران می‌رسد. برخی صاحب‌نظران رشد و توسعه بیان می‌کنند ناامید شده‌اند که ایران در مسیر رشد و توسعه قرار بگیرد. به نظرم برای عبور از این وضعیت اولویت‌ها باید در جهت توسعه و رشد این سرزمین و فرزندان این سرزمین باشد. باید رشد اقتصادی بالا برود و آثار اقتصادی ناشی از سیاستگذاری‌های کلان در حوزه اقتصاد خرد، اقتصاد کلان و آنچه مربوط به سیاست‌های پولی و مالی است بهبود یابد.
وی در پایان خاطر‌نشان کرد: باید شرایطی را در کشور ایجاد کنیم که گردشگران به ایران سفر کنند. باید تصویر ایران را تغییر داد تا زمانی که تصویر کشور را یک تصویر مشعشع و تابان نکنیم، سرمایه‌گذاران و گردشگران خارجی به ایران نمی‌آیند. در گذشته دیده‌ایم گردشگران خارجی با خانواده‌هایشان برای ورود به ایران چالش داشتند و احساس ناامنی می‌کردند و البته که بخشی از این وضعیت محصول بمباران خبری رسانه‌هایی است که با ایران مخالف هستند. به نظرم باید برای هدایت کشتی گردشگری کشور که درگیر یک طوفان بزرگ است برنامه‌ریزی شده و آن را هدایت کرد تا به سرانجام و مقصد برسد.
