گاه‌شمار وفاق و همبستگی
علیرضا کیانپور- مسعود پزشکیان آمده بود که هم جنگ نشود، هم مذاکره بشود اما حالا در شرایطی روزها و هفته‌های پایانی نخستین سال ریاست‌جمهوری خود را پشت سر می‌گذارد که در این کمتر از یک‌سالی که از عمر دولتش می‌گذرد، جنگی بی‌سابقه را از سر گذرانده و دست‌کم توقف موقت مذاکراتی را تجربه کرده که برای آغازش تلاش فراوانی کرد و از تهران تا واشنگتن با هر آنکه لازم بود، رایزنی کرده و به گفت‌وگو نشسته بود.
ریاست‌جمهوری در روزگار تلخ‌تر از زهر
مسعود پزشکیان در نیمه تیرماه۱۴۰۳ درحالی به ریاست‌جمهوری رسید که کشور در یکی از پیچیده‌ترین اوضاع و احوال ژئوپلیتیک دو دهه اخیر قرار داشت. چه آنکه او پیروز انتخاباتی بود که به‌طور زودهنگام و درپی سانحه بالگرد ریاست‌جمهوری سیزدهم برگزار شده بود و مهم‌تر از آن، مسیری که همان دولت موسوم به انقلابی در سه سال نخست سده نوی خورشیدی پیموده بود، کشور را در شرایطی پیچیده به‌لحاظ مجموعه مسائل سیاست خارجی و روابط بین‌الملل قرار داده بود؛ شرایطی که منجر به بن‌بست چندساله در پیشبرد پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی شده بود. با این همه اما روی کار آمدن پزشکیان هم باوجود آنکه نخستین کاندیدای اختصاصی جبهه اصلاحات، از زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری ۸۸ به این سو بود نه‌تنها نتوانست منجر به ایجاد تغییراتی مثبت در اوضاع پیچیده حاکم بر روابط خارجی کشور شود بلکه مسیر تحولات بعدی به‌نحوی رقم خورد که اوضاع بیش از پیش به‌سوی پیچیدگی و چالش پیش رفت؛ چالش‌هایی که پزشکیان نه‌تنها نقشی در پیچیدگی دوچندانشان نداشت بلکه یک‌سر در تضاد با مسیری بود که او می‌پیمود و پیش‌روی خود ترسیم می‌کرد.
ترور در پایتخت ۲۴ ساعت پس از تحلیف
نخستین اتفاق عجیب و خارج از اختیار دولت پزشکیان در حالی واقع شد که هنوز ۲۴ساعت از مراسم تحلیف رییس‌جمهور منتخب نگذشته بود؛ زمانی اسماعیل هنیه، رییس‌دفتر سیاسی حماس در تهران ترور شد و فضای امنیتی پایتخت را به‌نحوی کم‌سابقه ملتهب کرد. ترور و مرگ اسماعیل هنیه که در حدود ساعت ۲ بامداد ۱۰مردادماه۱۴۰۳ رقم خورد نه‌فقط پیام تهدید مستقیم به ایران بلکه نشانه‌ای از مسیر دشواری بود که پیش‌روی دولت چهاردهم قرار داشت اما آنچه اهمیت داشت نه صرفا ماهیت تهدیدها بلکه شیوه مواجهه دولت با آنها بود. پزشکیان در همان روزهای نخست، از یک‌سو خواستار آرامش داخلی و از سوی دیگر از کانال‌های منطقه‌ای وارد گفت‌وگوهای فشرده‌ای با طرف‌های موثر در پرونده غزه و محور مقاومت شد.
ترور نصرالله و نیلفروشان و واکنش سپاه
ترور سیدحسن نصرالله در حمله رژیم صهیونیستی به مقر فرماندهی حزب‌الله لبنان در ضاحیه بیروت و شهادت سردار عباس نیلفروشان، معاون عملیات سپاه دومین اقدام رژیم صهیونیستی علیه دولتی بود که چند هفته‌ای بیشتر از آغاز به کارش نگذشته بود به‌‌ویژه آنکه در جریان حمله به محل اقامت سیدحسن نصرالله در روز ۶مهرماه۱۴۰۳، سردار عباس نیلفروشان نیز به شهادت رسید. این اقدام تروریستی رژیم صهیونیستی نیز باعث شد سپاه در واکنشی کم‌سابقه عملیات گسترده موشکی و پهپادی خود را با نام «وعده صادق ۲» علیه اهدافی در سرزمین‌های اشغالی عملی کند؛ عملیاتی که روز ۱۰مهرماه ۱۴۰۳ علیه اهداف نظامی و امنیتی در سرزمین‌های اشغالی انجام شد و نه‌فقط یک حمله تلافی‌جویانه بلکه پیامی استراتژیک بود به دشمنان منطقه‌ای و بازیگران جهانی ایران و تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی از فاز هشدار عبور کرده است. جالب آنکه باوجود این شرایط بحرانی و پرتنش، مسعود پزشکیان و دولت چهاردهم تمام تلاش خود را به کار بست تا مسیر دیپلماسی را از دست ندهد. به همین دلیل نیز گفت‌وگوهای امنیتی با کشورهای منطقه ازجمله عراق و قطر پیگیری شد. در ادامه نیز باوجود آنکه تندروها، دولت را به مماشات متهم کردند، دولت مدل مدیریت دوسویه خود را حفظ کرد و سیاست «بازدارندگی بدون افتادن کامل در دام جنگ» را در دستورکار خود قرار داد.
واکنش رژیم صهیونیستی به عملیات «وعده صادق ۲»
در پی اجرای عملیات «وعده صادق ۲» اما اسرائیلی‌ها بار دیگر دست به ماشه بردند و این بار در روز ۵آبان‌ماه ۱۴۰۳، به‌طور مستقیم نقاطی از خاک ایران را هدف حملات نظامی خود قرار دادند. حملاتی که طی آن نقاطی از مراکز نظامی در سه استان تهران، خوزستان و ایلام هدف جنگنده‌های رژیم صهیونیستی قرار گرفتند. با این همه اما دولت پزشکیان که کماکان در تلاش برای بازگشت به مسیر دیپلماسی بود، موفق شد فضای داخل کشور را مدیریت و از افتادن در دومینوی تک و پاتک نظامی جلوگیری کند؛ اقداماتی که طی ماه‌های بعد، به قدری موفقیت‌آمیز بود که منجر به ازسرگیری مذاکرات ایران و آمریکا با میانجیگری طرف عمانی شد.
زمستان سخت و بحران ناترازی انرژی
هنوز اقدامات دولت برای ازسرگیری مذاکرات به نتیجه نرسیده بود که زمستان سخت۱۴۰۳ از راه رسید تا دولت پزشکیان در نخستین تجربه‌اش از مدیریت کشور در روزهای سرد زمستانی با عمق فاجعه‌ای آشنا شود که تا پیش از آن کمتر موردتوجه دولت‌ها قرار داشت. بحرانی کهنه که گریبان دولت پزشکیان را گرفت و ناترازی انرژی به ویژه در بخش برق و گاز به سطحی خطرناک رسید. شرایطی که باعث شد صنایع مادر با قطعی‌های دوره‌ای مواجه شوند، بسیاری از مدارس و ادارات برای مقاطع زمانی چند روزه تعطیل شوند و صدای نارضایتی از مناطق سردسیر کشور بلند شود. پزشکیان اما در مواجهه با این بحران، صادقانه با مردم سخن گفت، از آنها عذرخواهی کرد و وضعیت انرژی را محصول سال‌ها انباشت بی‌تدبیری همه دولتمردان خواند. هرچند این پوزش‌خواهی صادقانه به‌تنهایی کافی نبود و درنتیجه دولت تلاش کرد با خاموشی‌های هدفمند و صرفه‌جویی در مصرف گاز بخش اداری شرایط را کنترل کند اما این وضعیت زنگ خطری بود که بار دیگر ضرورت اصلاح ساختار انرژی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها را برجسته کرد و چنین بود که بحث ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با انرژی خورشیدی مطرح شد. درنتیجه پزشکیان شخصا وارد گود شد و مسوولیت تغییر منابع تامین انرژی کشور را از منابع ناپایداری همچون سوخت‌های فسیلی و آلاینده به منابع انرژی پایدار و تجدیدپذیر همچون انرژی خورشیدی برعهده گرفت؛ مسیری که اگرچه هنوز در آغاز آن هستیم اما افقی امیدبخش را پیش‌روی این سرزمین آفتابی قرار داده است.
گام نخست رفع فیلترینگ و ادامه محدودیت‌ها
پزشکیان که در جریان کارزار انتخاباتی خود وعده‌هایی درباره کاهش محدودیت‌های اینترنتی داده بود، وقتی بالاخره به ریاست‌جمهوری رسید آنقدر با مشکلات غیرمترقبه دست به گریبان بود که در عمل فرصت پرداختن به این مساله را از دست داد. با این همه بالاخره در چهارمین روز دی‌ماه۱۴۰۳ موفق شد که دست‌کم گام نخست رفع فلیترینگ را بر زمین بگذارد. بدین ترتیب شهاب‌الدین طباطبایی که از جمله اعضای شورای اطلاع‌رسانی دولت است در توئیتی از رفع فیلتر واتساپ و گوگل‌پلی در جریان برگزاری نشست شورای‌عالی فضای مجازی در روز ۴دی‌ما ۱۴۰۳ خبر داد و نوشت: «در گام‌اولِ طرح رفع محدودیت فیلترینگ، واتساپ و گوگل‌پلی، با اجماع رای مثبت اعضای شورای‌عالی مجازی رفع فیلتر شد.» همزمان ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز با انتشار پیامی از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) برداشته‌شدن نخستین گام برای رفع فیلترینگ را اعلام کرد؛ گامی مهم اما نه‌کافی که نشان می‌داد دولت بنا دارد در این مسیر با احتیاط گام بردارد. هرچند همین احتیاط دولت در عین حال نشان می‌داد که چه کشمکشی میان نگرش امنیت‌محور و نگاه توسعه‌محور در عرصه حکمرانی دیجیتال وجود دارد و دولت پزشکیان برای به کرسی نشاندن رویکرد توسعه‌گرای خود با چه چالش‌هایی مواجه است.
ایستادگی پزشکیان مقابل اجرای مصوبه حجاب
زمستان ۱۴۰۳ البته تنها به دلیل دشواری‌هایی که دولت در بحث مدیریت بحران انرژی با آن دست‌به‌گریبان بود، زمستانی سخت نبود. چه آنکه همزمان روزهای سرد سالی که گذشت، موعد اجرای مصوبه جنجالی حجاب نیز بود؛ مصوبه‌ای که البته پزشکیان حاضر به اجرایش نشد و باوجود اعتراضات و تجمعات تندروها در اینجا و آنجای شهر، رییس‌جمهور همسو با اکثریت جامعه و فعالان مدنی از اجرای این مصوبه جنجالی خودداری کرد. کشمکشی که از روزهای آغازین دی‌ماه تا روزهای پایانی اسفندماه ادامه یافت و درنهایت محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رییس‌جمهور با انتشار پیامی در حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) اعلام کرد که «رییس‌جمهور دربرابر مردم نمی‌ایستد.» او با استناد به «بند ۹ سیاست کلی نظام، درباره اصول قانونگذاری و قانون‌نویسی» بر «قابل اجرا بودن»، «معطوف بودن به نیازهای واقعی» و «جلب مشارکت حد اکثری مردم» به‌عنوان برخی از این اصول اساسی تاکید کرد و نوشت: «رییس جمهور پزشکیان امروز تاکید کردند قانون عفاف و حجاب را نمی‌توانم اجرا کنم چون برای مردم مشکل ایجاد می‌کند و من در مقابل مردم نخواهم ایستاد.» این درحالی بود که در ادامه زهرا بهروزآذر، معاون امور زنان رییس‌جمهور در گفت‌وگویی تاکید کرد که «قانون حجاب اساسا با روح انقلاب اسلامی در تضاد است!» به هر تفسیر این ایستادگی پزشکیان مقابل اجرای مصوبه جنجالی حجاب به یکی از نقاط عطف دولت چهاردهم بدل شد و دولت عملا اجرای این مصوبه را به شورای‌عالی امنیت ملی سپرد؛ هرچند در ادامه در این بحث اجتماعی نیز همچون ماجرای فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی شاهد ادامه کشمکش میان بخش‌های مختلف حاکمیتی بودیم و برخی نهادها از همراهی با تصمیم دولت سر باز زدند.
فروردین ۱۴۰۴؛ بهار دیپلماسی
فروردین ۱۴۰۴ هنوز به پایان نرسیده بود که بالاخره رایزنی‌های داخلی و خارجی پزشکیان نتیجه داد و نخستین دور از مذاکرات ایران و آمریکا به میانجیگری طرف عمانی برگزار شد؛ مذاکراتی که اگرچه کماکان به نتیجه‌ای ملموس نرسیده اما تاکنون پنج دور از آن برگزار شده و دور ششم آن نیز به این دلیل برگزار نشد که رژیم صهیونیستی عملا به میز دیپلماسی حمله کرد. هرچند اکنون که دوباره آتش‌بس برقرار شده زمزمه‌هایی از تمایل طرفین اصلی این مذاکرات به بازگشت به مسیر دیپلماسی به گوش می‌رسد، آن هم در شرایطی که به نظر می‌رسد این‌بار علاوه‌بر عمان، دو کشور مصر و قطر نیز وارد گود شده‌اند و در تلاش هستند تا مگر طرفین اصلی مذاکرات را به بازگشت به مسیر دیپلماسی متقاعد کنند.
حمله رژیم صهیونیستی به مسیر دیپلماسی و عقلانیت
دولت پزشکیان و ترامپ در مسیر دیپلماسی پیش می‌رفتند که خردادماه ۱۴۰۴ از راه رسید و رژیم صهیونیستی در اقدامی نامعقول و در تضاد آشکار با قوانین بین‌المللی، به خاک ایران حمله کرد؛ حمله‌ای نظامی که بیش از هزار تن از شهروندان غیرنظامی، استادان دانشگاه و البته شماری از فرماندهان برجسته نظامی را به خاک و خون کشید و با کمک آمریکا مراکز هسته‌ای ایران را هم تخریب کرد. با این همه اما آنچه در این اوضاع برجسته شد، همبستگی و همراهی مردم در روزهای پرتنش این حملات بود. درنهایت نیز پس از ۱۲روز آتش‌بس اعلام شد تا همدلی و همبستگی ایرانیان درپی این ۱۲روز جنگ تحمیلی کماکان موجب سربلندی ایران و ایرانی باشد. همبستگی و وفاقی که پزشکیان در جریان کارزار انتخاباتی خود به عنوان شعار اصلی خود از آن سخن گفت اما درنهایت آشکارترین و شفاف‌ترین جلوه‌اش را زمانی به چشم دید که دشوارترین روزهای نخستین سال ریاست‌جمهوری خود را پشت سر می‌گذاشت و احتمالا به همین دلیل بود که در این چند روز پس از اعلام آتش‌بس، بیش از پیش از لزوم «شنیدن صدای مردم» سخن می‌گوید و بر اهمیت توجه به خواسته‌ها و مطالبات شهروندان تاکید دارد.
