دو تکه شدن بافت تاریخی پایتخت صفوی

جهان صنعت– هفته گذشته وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سفری به استان قزوین داشت که طی آن از مسجد جامع و مسجد نبی بازدید کرده و همچنین سفره‌خانه‌ای در کاروانسرای سعد‌السلطنه افتتاح کرد.

در حالی که انتظار می‌رفت او در این سفر به موضوع احداث خیابان انصاری شرقی و دو تکه شدن بافت تاریخی پایتخت صفوی که از سوی مدیریت شهری مطرح شده، واکنش نشان دهد اما لااقل در صحبت‌هایی که رسانه‌های خبری از او پوشش داده‌اند، وزیر صحبتی در این خصوص نکرده است.

برخی اخبار حاکی از آن است که با وجود مخالفت‌های شورای عالی معماری و شهرسازی ۷۸درصد از بافت تاریخی قزوین در این سال‌ها تملک و تخریب شده است. در طول ماه‌های اخیر بارها فعالان میراث فرهنگی در مورد مخاطرات احداث خیابان در قلب بافت تاریخی قزوین هشدار داده‌اند و صدالبته که مدیریت شهری هم بی‌تفاوت از کنار این اعتراض‌ها گذشته و حتی پلاکاردهای هشدارآمیز در سطح شهر نصب کرده و از مالکان خانه‌ها خواسته برای واگذاری ملک‌شان به شهرداری مراجعه کنند. به نظر می‌رسد با بهانه رفع گره ترافیکی شهر، قرار است خیابان‌کشی در بافت قدیم شهر کلید بخورد و کسی هم برای نقدهای مطرح‌شده از سوی فعالان میراث فرهنگی وقعی قائل نیست.

با توجه به رویکرد اتخاذ‌شده از سوی مدیریت شهری، بافت تاریخی قزوین که می‌توان از آن به عنوان یک سرمایه ارزشمند جهت توسعه گردشگری بهره برد در یک‌قدمی تخریب قرار گرفته و فریادرسی نیست که به داد آن برسد. تمام این اتفاقات در حالی می‌افتد که مدیریت شهری قزوین به جای اصرار بر خیابان‌کشی و تاکید صرف بر نگاه توسعه‌طلب، می‌توانست با ارائه مشوق‌هایی، ساخت بوتیک هتل، کافه، بومگردی و رستوران‌های سنتی در دل بافت تاریخی قزوین را تسهیل کند و زمینه‌ساز توسعه توریسم و البته حفظ هویت فرهنگی و ارزش‌های تاریخی پایتخت عصر صفویه باشد.

اظهارات تامل‌برانگیز شهرداری

همانطور که پیشتر اشاره شد، سید‌رضا صالحی‌امیری وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در سفر اخیرش به قزوین دیداری با شهردار قزوین داشته است؛ دیداری که انتظار می‌رفت در آن بر لزوم حفظ بافت تاریخی و پرهیز از خیابان‌کشی‌های پرهزینه برای میراث فرهنگی و البته غیرضروری تاکید شود. در نشست اخیر مهدی صباغی، شهردار قزوین در حضور وزیر میراث فرهنگی با اشاره به ناقص ماندن طرح خیابان انصاری شرقی عنوان کرد: اجرای این طرح ۷۸‌درصد پیشرفت فیزیکی دارد و اماکن لازم برای اجرای این طرح تملک و تخریب شده و اعتقاد داریم برای اینکه آثار فاخر خود را به رخ بکشیم، باید خدمات رفاهی، راه و پارکینگ داشته باشیم. وی ادامه داد: نمی‌توان در مرکز شهر اثر تاریخی و گردشگری داشت، اما راه نداشت. بنابراین این پروژه به خاطر کج‌سلیقگی ابتر مانده و پرونده آن در شورای عالی معماری و شهرسازی مطرح شده و منتظر نظر میراث فرهنگی است. شهردار قزوین گفت: «ما آثار فاخر و کهن، با اصالت، تاریخ و فرهنگ داریم، اگر رویکرد دولت چهاردهم توسعه گردشگری است باید زیرساخت فراهم شود و شهرداری این توانایی را دارد و حاضریم پول هزینه کنیم و در این حوزه مشکلی نداریم.»‌

صحبت از لزوم ایجاد خیابان برای توسعه گردشگری قزوین به قیمت تخریب بخشی از بافت تاریخی و واجد ارزش این شهر، در شرایطی مطرح می‌شود که به عقیده فعالان میراث فرهنگی ایجاد خیابان انصاری شرقی نمی‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش بار ترافیکی داشته باشد و صدالبته که احداث این خیابان مخاطراتی جدی هم برای یکپارچگی بافت قدیم قزوین و نیز برخی آثار تاریخی این شهر در پی خواهد داشت.

مخاطرات احداث خیابان در بافت تاریخی

احداث خیابان انصاری ‌شرقی می‌تواند مخاطراتی جدی برای منظر خیابان سپه که از قدیمی‌ترین خیابان‌های ایران است، ایجاد کند.

پیشتر سعید زارع‌پور، کنشگر میراث فرهنگی در پاسخ به این پرسش که ایجاد خیابان انصاری‌ شرقی و تخریب‌ها چه مخاطراتی را برای خیابان سپه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های ایران در پی دارد، گفت: امتداد خیابان انصاری ‌شرقی میانی به حریم سردر عالی‌قاپو و انتهای خیابان سپه وصل می‌شود. به بیان دیگر چنانچه قرار باشد خیابان انصاری ‌شرقی احداث شود، باید از خیابان سپه امتداد پیدا کند. از سوی دیگر خیابان انصاری در ادامه وارد محله بلاغی می‌شود؛ محله‌ای که به دوران سلجوقی نسبت داده شده است. با وجود تمام دخل و تصرف‌هایی که در محله بلاغی اتفاق افتاده است اما همچنان این محله، عناصر یک محله قدیمی ایرانی را دارد. حال در نظر داشته باشید که ایجاد خیابان انصاری ‌شرقی، محله تاریخی بلاغی را از وسط به دونیم تقسیم می‌کند.

برخی کارشناسان بر این نظرند که پروژه خیابان انصاری شرقی باید لغو شود، به این دلیل که با احداث این خیابان، بخش وسیعی از بافت محلات «پنبه‌ریسه» و «فشتهول و بلاغی» تخریب می‌شود و با تخریب سریالی خانه‌ها در نهایت هویتی با عنوان محله تاریخی باقی نخواهد ماند.

وضعیت نامساعد بافت تاریخی

سمیه مراقی، کنشگر میراث فرهنگی درخصوص شرایط کنونی بافت تاریخی قزوین به «جهان‌صنعت» گفت: شهرداری اقدامات متفاوتی درخصوص بافت تاریخی انجام داده است. یکی از اقدامات این بود که در یک دوره‌ای حتی کمترین خدمات را به بافت ارائه نداد و در مقابل اعتراض اهالی عنوان می‌کردند که میراث  فرهنگی به ما اجازه کار کردن در بافت را نمی‌دهد. این دلایل باعث شد که مردم از (وزارت) میراث فرهنگی بسیار دلسرد شوند و میراث فرهنگی را مقصر هر اقدامی که در بافت انجام نمی‌شد، بدانند. از سوی دیگر هر روز فشارهایی را به اهالی بافت وارد می‌کردند تا خانه‌هایشان را بفروشند و با همین روش توانستند تعداد زیادی از خانه‌ها را تملک کنند. وی افزود: مصوبه‌ای وجود دارد که براساس آن نمی‌توان خیابان عریض در بافت تاریخی احداث کرد اما شهرداری تکه‌تکه بناها را از سر راهش برداشته و در نتیجه بخش زیادی از بافت تاریخی تخریب شده است.

این مساله را با رصد عکس‌های هوایی هم می‌توان دید. به نظر می‌رسد با این توجیه که هزینه‌های زیادی انجام شده، قصد دارند ۱۰درصد باقی مانده املاک بافت را هم تملک و تخریب کنند تا کار را به سرانجام برسانند.

اهمیت و جایگاه بافت تاریخی

مراقی در مورد اهمیت بافت تاریخی و راهکار بهره‌وری صحیح از آن گفت: حفظ میراث فرهنگی و ایجاد زمینه‌ای برای گردشگری شهر قزوین مهم است. باید توجه داشت که ارزش‌های اجتماعی محله‌های تاریخی به دلیل زندگی و حفظ تعلق اهالی منطقه در آن بالا رفته و باعث ایجاد امنیت می‌شود. با انجام فعالیت‌های فرهنگی، تعلق خاطر مردم درخصوص محله نیز بالا می‌رود. در مواردی مشاهده کرده‌ایم که اهالی اصلی بافت‌های تاریخی را به اجبار از محله خود کوچ می‌دهند و در نتیجه یکسری اهالی در بافت تاریخی ساکن می‌شوند که به یکدیگر حس تعلق و شناخت کافی ندارند. نتیجه این اقدامات تحمیل هزینه‌های اضافی به بافت و محله‌های تاریخی است.

وی خاطرنشان کرد: باید در نظر داشت که مسائل فرهنگی و اجتماعی درخصوص بافت‌ها اهمیت دارد و محله‌های تاریخی بخشی از هویت ساکنان محله به شمار می‌روند، بنابراین زمانی که این هویت و خاطرات را از ساکنان محله‌های تاریخی می‌گیریم و چیزی نداریم که جایگزین آن کنیم، در نهایت تعدادی شهروند در محله‌های قدیمی خواهیم داشت که هیچ حس تعلقی نسبت به شهر و زادگاه‌شان ندارند. در نظر داشته باشید که برای احیای بافت تاریخی، یکی از بحث‌ها مشارکت اهالی است؛ وقتی این مشارکت وجود نداشته باشد، دولت مجبور می‌شود برای هر نیاز محله همچون نگهداری از ابنیه راسا هزینه کند و شرایط مطلوبی رقم نمی‌خورد.