نشست آبوجا فرصتی منحصربه‌فرد برای ایران
پریسا یعقوبی– نشست هشتم کمیته نظارتی موافقتنامه تجارت ترجیحی گروه D8 روز ۱۶ژوئن ۲۰۲۵ (۲۶ خرداد ۱۴۰۴) در شهر آبوجا، پایتخت نیجریه، برگزار شد. این نشست با حضور نمایندگان ارشد کشورهای عضو، به بررسی راهکارهای توسعه تجارت درون‌گروهی، کاهش موانع تجاری، رشد صنعتی و حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط پرداخت. هدف اصلی این رویداد، ارتقای همکاری‌های اقتصادی میان کشورهای عضو و فراهم کردن بسترهای جدید برای تبادل تجاری و فناوری بود.
در جریان این نشست، سازوکار حل اختلافات تجاری (DSM) به تصویب رسید که گامی مهم در جهت شفاف‌سازی و تسهیل فرآیندهای تجاری بین اعضا محسوب می‌شود. همچنین پیشنهادهایی مانند دیجیتالی‌سازی رویه‌های تجاری، ساده‌سازی قواعد مبدأ، ایجاد پایگاه‌های نظارتی و تاسیس مراکز حمایت از SMEها ارائه شد.
کشور ایران نیز با ارائه ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی و صنعتی خود، جایگاه مهمی در مباحث داشت. تاکید بر موقعیت راهبردی ایران در مسیرهای ترانزیتی شرق به غرب و شمال به جنوب و همچنین قابلیت‌های کشور در حوزه‌های پتروشیمی، دارو، فناوری نانو و خدمات فنی- مهندسی، از جمله محورهای مورد توجه سایر اعضا بود.
یکی از مسائل مهم مطرح شده در نشست آبوجا، حجم پایین تجارت درون‌گروهی میان اعضای D8 بود. براساس آمار سال ۲۰۲۴، این رقم تنها ۱۴۶میلیارد دلار، معادل ۷درصد کل تجارت خارجی اعضا را تشکیل داده است. این رقم در مقایسه با بلوک‌های منطقه‌ای موفق مانند ASEAN که حدود ۲۵درصد از تجارت خارجی اعضای خود را به مبادلات درون‌گروهی اختصاص داده‌اند، نشان‌دهنده فاصله قابل‌توجه و لزوم اجرای سیاست‌های اصلاحی در D8 است. براساس گزارش ارائه شده، سهم ایران از تجارت درون‌گروهی D8 در سال ۲۰۲۴ حدود ۷/۱۳درصد (معادل ۲۰میلیارد دلار) بوده که نیازمند اصلاحات راهبردی و تقویت دیپلماسی اقتصادی است.
کارشناسان معتقدند با پیگیری پیشنهادهای نشست آبوجا، تسهیل فرآیندهای گمرکی، ارتقای همکاری‌های چندجانبه و تعامل موثرتر با بخش خصوصی، ایران می‌تواند نقش پررنگ‌تری در اقتصاد منطقه‌ای ایفا کند و از ظرفیت‌های تجارت ترجیحی بهره بیشتری ببرد.
مهم‌ترین نکات و تحولات مطرح شده در نشست
نشست D8 با افتتاح رسمی توسط دکتر جوموکه اودوله ، وزیر صنعت، تجارت و سرمایه‌گذاری نیجریه و نماینده رییس‌جمهور این کشور آغاز شد. وی با تاکید بر اهمیت نقش نیجریه در دستیابی به اهداف D8، به سه هدف کلیدی اعضای این سازمان اشاره کرد:
– افزایش تجارت درون‌گروهی
– رشد صنعتی
– تعمیق همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای
در این نشست، مهم‌ترین پیشرفت‌های تحقق یافته در اجرای موافقتنامه‌های گروه D8 به شرح زیر اعلام شد:
– اندونزی و پاکستان از سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ اجرای اجزای تجارت ترجیحی را آغاز کرده و به ترکیه پیوسته‌اند.
– مصر به‌زودی توافقنامه را تصویب و اجرا خواهد کرد.
– آذربایجان به عنوان نهمین عضو سازمان D8 پذیرفته شده است.
از جمله دستاوردهای مهم این نشست، تصویب و امضای پروتکل جدیدی با عنوان سازوکار حل اختلاف (DSM) بود که ساختاری منسجم برای رسیدگی به مناقشات تجاری فراهم می‌کند.
چالش‌ها و راهکارهای مطرح شده در نشست
با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه، کمبود هماهنگی در سیاست‌های تجاری، ضعف دیجیتالی‌سازی فرآیندهای تجارت و وجود موانع غیرتعرفه‌ای همچنان از چالش‌های اساسی پیش روی اعضای D8 محسوب می‌شوند.
در این نشست، دبیرکل سازمان D8، آقای عبدالقدیر امام، پیشنهاداتی ارائه کرد که اجرای آنها می‌تواند تحولات مثبت چشمگیری برای اعضا، به‌ویژه ایران، به همراه داشته باشد. این پیشنهادات عبارتند از:
– توسعه تجارت دیجیتال جهت افزایش بهره‌وری و کاهش موانع
– ساده‌سازی قواعد مبدأ برای تسهیل تجارت
– ایجاد مکانیزم‌های نظارتی برای پایش عملکرد اعضا و بهبود همکاری‌ها
– نهادینه‌سازی همکاری میان بخش دولتی و خصوصی برای جلب سرمایه‌گذاری بیشتر
– بررسی امکان انعقاد توافقنامه تجارت آزاد D8 یا مشارکت اقتصادی جامع
– ایجاد مرکزی برای حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SME).
اجرای این راهکارها می‌تواند زمینه‌ساز رشد و توسعه پایدار در میان کشورهای عضو D8 باشد و نقش ایران را به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی منطقه تقویت کند.
تاکید نشست آبوجا بر نقش کلیدی ایران در همکاری‌های منطقه‌ای
نشست آبوجا به نقش کلیدی ایران در توسعه همکاری‌های منطقه‌ای تاکید ویژه‌ای داشت. موقعیت ژئوپلیتیک ایران به عنوان پل ارتباطی میان مسیرهای ترانزیتی شرق به غرب و شمال به جنوب، این کشور را به یکی از بازیگران مهم لجستیکی و تجاری در منطقه تبدیل کرده است. علاوه بر این، ظرفیت‌های صنعتی ایران، از جمله در حوزه‌های پتروشیمی، فولاد، دارو و فناوری‌های نوین، بستر مناسبی برای افزایش صادرات و تبادل کالاهای با ارزش‌افزوده بالا با سایر اعضای سازمان D8 فراهم کرده است.
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این نشست، رونمایی از مرکز D8 SME Center بود که با پیشتازی سازمان توسعه کسب‌وکارهای متوسط (SMEDAN) تاسیس شده است. این مرکز فرصتی بی‌نظیر برای تقویت جایگاه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط اعضای D8 به‌خصوص ایران در تجارت منطقه‌ای و افزایش مشارکت آنها در بازارهای مشترک فراهم می‌کند.
پیامدهای عملی و توصیه‌هایی برای ایران
برای بهره‌برداری کامل از فرصت‌های نشست آبوجا، ایران نیازمند تقویت سیاست‌های خود در راستای تسریع اجرای تعهدات موافقتنامه تجارت ترجیحی است. تسهیل فرآیندهای گمرکی، ارتقای زیرساخت‌های دیجیتال و بهبود هماهنگی میان بخش‌های دولتی و خصوصی از جمله گام‌های کلیدی و ضروری در این مسیر به شمار می‌آیند.
علاوه بر این، توسعه همکاری‌های دو‌جانبه و چندجانبه با دیگر اعضای D8 در حوزه‌های فناوری، انرژی و کشاورزی می‌تواند به افزایش سهم ایران در تجارت درون‌گروهی کمک شایانی کند.
یکی دیگر از حوزه‌های مهم، حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SME) است. استفاده از ظرفیت‌های مرکز جدید D8 فرصت مناسبی برای شکوفایی این بخش و تقویت رقابت‌پذیری کسب‌وکارهای کوچک ایرانی در بازارهای منطقه‌ای فراهم می‌آورد.
در نهایت، اجرای یک دیپلماسی اقتصادی فعال برای کاهش اثرات تحریم‌ها و تسهیل تبادلات مالی میان اعضا، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این اقدامات می‌توانند جایگاه ایران را به‌عنوان یک بازیگر محوری در D8 بیش از پیش تقویت کنند.
نتیجه‌گیری
فرصت طلایی ایران در بازتعریف تجارت منطقه‌ای
نشست آبوجا فرصتی منحصربه‌فرد برای ایران فراهم کرد تا با بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلیتیک، ظرفیت‌های صنعتی و توانمندی‌های اقتصادی خود، نقشی موثرتر در D8 ایفا کند. حضور فعال ایران در این سازمان، نه‌تنها می‌تواند سهم کشور در تجارت درون‌گروهی را افزایش دهد، بلکه بسترهای جدیدی برای تبادل فناوری، توسعه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (SME) و تقویت دیپلماسی اقتصادی فراهم می‌آورد. با وجود چالش‌هایی مانند کمبود هماهنگی سیاست‌های تجاری و ضعف دیجیتالی‌سازی، پیشنهادهای مطرح شده در این نشست، از جمله توسعه تجارت دیجیتال، ساده‌سازی قواعد مبدأ و نهادینه‌سازی همکاری میان بخش دولتی و خصوصی، چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای برای رشد و توسعه پایدار در میان اعضای D8 ایجاد کرده است.
ایران با اجرای اصلاحات راهبردی، تسهیل فرآیندهای گمرکی، توسعه زیرساخت‌های دیجیتال و تقویت تعاملات منطقه‌ای، می‌تواند نقشی کلیدی در بازتعریف تجارت منطقه‌ای ایفا کرده و از ظرفیت‌های این سازمان برای تقویت جایگاه اقتصادی خود در منطقه بهره‌برداری کند. این مسیر، نیازمند دیپلماسی اقتصادی هوشمندانه و تعامل موثر با سایر اعضاست تا ایران بتواند به اهداف بلندمدت خود در D8 دست یابد.
* مدیر گروه پژوهش‌های بازرگانی خارجی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی
