سرمایه اجتماعی مهم‌ترین ابزار مقابله با دشمن
گروه سیاسی- نخستین نشست از سلسله نشست‌های کارشناسی «همبستگی اجتماعی و دفاع ملی» که روز گذشته با حضور شماری از دانشگاهیان، نخبگان و فرهیختگان در محل خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، فرصتی بود تا علی ربیعی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه پیام‌نور و دستیار اجتماعی رییس‌جمهور، هادی خانیکی استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، وحید شالچی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و حسین علایی استاد دانشگاه تهران، پژوهشگر جنگ و مدیرعامل صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد و پژوهشگر دفاع ملی به نقطه‌نظرهای خود در ارتباط با ابعاد اجتماعی تحولات اخیر به ویژه آنچه در جریان جنگ ۱۲روزه شاهد بودیم، بپردازند. نشستی که به همت و با همکاری مشترک «موسسه کار و تامین اجتماعی»، «خانه اندیشمندان علوم انسانی» و «انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات» و در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد و اعظم ده‌صوفیانی دانش‌آموخته دکترای علوم ارتباطات اجتماعی و پژوهشگر و مدرس ارتباطات و مطالعات فرهنگی نیز دبیری آن را برعهده داشت.
تاکید ربیعی بر اهمیت «خواست مردم» به‌مثابه ابزار مقابله
علی ربیعی، دستیار اجتماعی رییس‌جمهور که پس از ارائه توضیحات مختصر اعظم ده‌صوفیانی، دبیر این همایش به بیان دیدگاه خود در ارزیابی ابعاد گوناگون جنگ ۱۲روزه پرداخت، بر نقش بی‌بدیل مردم، بازتعریف رابطه دولت و ملت و توجه به خواسته‌های آنان به عنوان مهم‌ترین محورهای موردنظر خود در این بحث تاکید کرد و گفت: «یکی از جنبه‌های شگفت‌انگیز جنگ، ارتباط مستقیم آن با مردم بود که کنار تلخی‌های جنگ، جلوه‌ای از همبستگی ملی را به نمایش گذاشت.»
این استاد جامعه‌شناسی در ادامه از برنامه‌ریزی برای برگزاری حدود ۱۰نشست کارشناسی با حضور بیش از ۴۰کارشناس و پژوهشگر خبر داد تا به گفته او، از خلال این مباحث کارشناسی، بتوان به روایتی مستند از «مقاومت مردم ایران» دست یافت. ربیعی با اشاره به ساختار اجتماعی پیچیده کشور گفت: «در جامعه‌ای که با نیازها و تعارض‌های متعددی روبه‌روست، واکنش منسجم مردم به تجاوز دشمن، نشانگر سرمایه اجتماعی عظیم ایران است و این واکنش باید اکنون تحلیل شود.»
دستیار اجتماعی رییس‌جمهور با طرح این پرسش که «آیا امکان بازگشت به گذشته‌ای همراه با گسست دولت و ملت وجود دارد؟!» تاکید کرد که «ما باید درپی بازتعریف این رابطه باشیم تا آینده‌ای روشن‌تر برای کشور ترسیم شود.» او که پس از سال‌ها فعالیت در قامت وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در دولت حسن روحانی، در چند سال پایانی دولت دوازدهم در قامت سخنگوی دولت فعالیت می‌کرد، با انتقاد نسبت‌به «برخی نگاه‌های نادرست به موضوع مذاکره» ابراز تاسف کرد که بعضی «مذاکره را به عنوان نشانه‌ای از تسلیم تلقی می‌کنند» حال آنکه به باور او، «مذاکره بخشی از جنگ است و نه نقطه مقابل آن.»
ربیعی که پیش از همکاری با دولت اعتدالی روحانی، چند صباحی در قامت یک چهره شاخص امنیتی با دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی همکاری کرده در ادامه سخنانش تصریح کرد: «جنگ و مذاکره در کشور به‌طرز خطرناکی دوقطبی شده‌اند و این مساله می‌تواند به انسجام ملی آسیب بزند.» دستیار اجتماعی رییس‌جمهور بار دیگر بر نقش بی‌بدیل مردم و مشخصا «صندوق رای» به عنوان «مهم‌ترین ابزار مقابله با دشمن» تاکید کرد و گفت: «دولتی که از دل مشارکت مردمی برآمده باشد، درصورت اتکا به انسجام ملی و همراهی مردم خواهد توانست بر چالش‌های داخلی و خارجی غلبه کند.»
تاکید شالچی بر اهمیت تکثر فرهنگی و همبستگی اجتماعی
وحید شالچی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی و معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری که دیگر سخنران این نشست کارشناسی بود، با تاکید بر ضرورت حفظ تکثر فرهنگی و بهره‌گیری از هنر، دین و رسانه در تقویت مقاومت جامعه ایران در شرایط جنگی گفت: «باید تقدیر کرد از مردمی که برای وطن خود ایستادند و مقاومت کردند. پزشکان، پرستاران و اهالی صنعت همه و همه تلاش کردند تا در این شرایط جنگی، از یکدیگر حمایت کرده و به تاب‌آوری جامعه ایران کمک کنند.» او که جامعه ایرانی را جامعه‌ای خاص و متفاوت می‌داند، گفته است: «وقتی ملتی می‌تواند چند هزار سال خود را حفظ کند، به طور قطع ویژگی‌های خاصی دارد که در شرایط جنگی بروز پیدا می‌کند. این در حالی است که مردم ایران مردم صلح‌طلبی هستند و هرگاه که مجبور می‌شوند در شرایط جنگی قرار بگیرند، روحیه قهرمانانه خود را نشان می‌دهند. ایرانی‌ها همواره قهرمان بودن را انتخاب می‌کنند.»
این استاد جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی که معتقد است در بررسی ابعاد جنگ باید بر چند مساله گوناگون انگشت گذاشت، تاکید کرد که «همبستگی یکی از این موضوعات است» و گفت: «وقتی در جایگاه مقابله با استعمار قرار می‌گیرید، باید قهرمان باشید.» او از «چالش‌های اقتصادی» به عنوان یکی از دیگر مسائل مهم در این بحث یاد کرد و با تاکید بر اینکه «چالش‌های اقتصادی با نابرابری اجتماعی تشدید می‌شود»، گفت: «اگر به ساحت سیاسی-اجتماعی این موضوع بپردازیم، متوجه می‌شویم که جامعه زمانی می‌تواند مقاومت کند که حق روایت داشته باشد و بداند که به روایت آن اهمیت داده می‌شود. باید تصویری ترسیم شود که همه نقش‌آفرینان فرهنگی جامعه ایران، خود را در آن ببینند.» او با بیان اینکه «در این شرایط جنگی، پشت سرمایه اجتماعی مفهومی به نام هویت وجود دارد»، گفت: «ما باید به فهمی از هویت برسیم که بتوانیم در دوره جنگ تاب‌آوری خوبی داشته باشیم.»
شالچی که «ایران» را «وجه اشتراک همه ایرانیان» می‌داند، گفته است: «ایران برای اینکه تمامیت ارضی خود را حفظ کند، باید تمامیت معنایی و هویت خود را حفظ کند.» او دوگانه‌های ساختگی و مشخصا «تقابل هویت ملی و هویت دینی» یا «تقابل هویت ملی و هویت قومی» را مساله‌ای خواند که به‌گفته او، «صد سال به جان مردم ایران افتاده و میراث پهلوی اول است. این در حالی است که یک‌هزار و ۴۰۰سال است که مردم ایران این دو مفهوم را در خود به تعادل رسانده‌اند.» او با تاکید بر لزوم بازگشت به همه ابعاد تاریخ طولانی خود ازجمله هویت ایرانی، هویت اسلامی و تمام پیچیدگی‌های خاص ایران گفت: «تحمیل‌گرایی می‌تواند به عنوان سمی کشنده برای جامعه ایران عمل کند.» معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از «قدرت نظامی» به عنوان یکی از دیگر موضوعات مهم در این بحث یاد کرد و گفت: «ما هرگاه ارتش ضعیفی داشتیم، مورد تجاوز واقع شدیم.» او با تاکید بر اینکه «مردم ایران، مردم منعطفی هستند»، خاطرنشان کرد که «باید به سمت مفاهیم یکپارچه‌ساز حرکت کنیم. باید به دنبال حفظ تکثر باشیم و همه روایت‌ها را ببینیم.»
هشدار خانیکی نسبت‌به نابودی سرمایه اجتماعی به خاطر کج‌سلیقگی
هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی که دیگر سخنران این نشست کارشناسی بود، مباحثش را با تاکید بر لزوم «جلوگیری از دوقطبی‌سازی» و اهمیت «بازخوانی روایت‌های جامعه نخبگی و مدنی» آغاز کرد و در حالی خواستار «حفظ سرمایه اجتماعی» و «توجه ویژه به نقش رسانه‌ها و انجمن‌های علمی در مستندسازی و انعکاس صداهای جامعه» شد که در ادامه گفت: «جنگ ناگهانی سبب می‌شود تا شرایطی ویژه برای همبستگی پدید آید.» او که معتقد است «همبستگی اجتماعی نیاز به شناخت دارد»، خواستار بازخوانی روایت‌هایی شد که در جامعه نخبگی و جامعه مدنی ایران ساخته شد و با تاکید بر اینکه «ما نیاز به روایت داریم»، گفت: «در روایت ما باید همه صداها شنیده شوند چراکه آنچه رژیم صهیونیستی و آمریکا را ناکام گذاشت، تمامیت ایران بود و همه ایرانیان توانستند این موفقیت را حاصل کنند.» این چهره سیاسی اصلاح‌طلب با تاکید بر اینکه «حفظ سرمایه‌ای که به وجود آمده، وظیفه نهادهای حاکمیتی است»، خواستار این شد که «فعالان بتوانند به شکل آزادانه روایت خود را داشته باشند.»
خانیکی با اشاره به اهمیت «خرد ایرانی» به عنوان «گوهر کهن ایرانیان که در این جنگ نمود پیدا کرد»، گفت: «این جنگ باعث شد تا مردم ایران در این شرایط به گوهر کهن خود بازگردند.» این استاد دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر نکته‌ای برخلاف کلیشه رایج این سال‌ها و دهه‌ها تاکید کرد که «نباید نگران نسل جدید جامعه ایران باشید بلکه باید نگران خودمان باشیم که هنوز با برخی کلیشه‌ها درگیریم.» او با هشدار نسبت‌به اینکه «مبادا ما از جان تازه‌ای که در ایران دمیده شده، عقب بمانیم»، تاکید کرد که «تمام حرف همین است!» این استاد برجسته رشته ارتباطات با تاکید بر اینکه «رسانه در برابر سیاست و امنیت قرار نمی‌گیرد»، گفت: «یکی از نقص‌های ما در جنگ اخیر این بود که در کار مستندسازی و انتقال آن به افکار عمومی غفلت‌هایی داشتیم.»
درخواست علایی برای عفو عمومی نقش‌آفرینان در جنگ ۱۲ روزه
حسین علایی، استاد دانشگاه تهران، پژوهشگر جنگ و مدیرعامل صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد که به عنوان آخرین سخنران این نشست کارشناسی به بیان دیدگاه‌های خود پرداخت، تاکید کرد که «جنگ شناختی» بر «عملیات نظامی» مقدم است و گفت: «رژیم صهیونیستی از دهه‌ها پیش برای تضعیف انسجام اجتماعی و شکست اراده مردم ایران برنامه‌ریزی کرده بود.» او با یادآوری این مهم که «رژیم‌های متجاوز معمولا جنگ فکری را پیش از جنگ فیزیکی آغاز می‌کنند»، تاکید کرد که «مهم‌ترین قربانیان و همزمان تاثیرگذارترین نیروها در هر جنگی مردم هستند.» او که معتقد است رژیم صهیونیستی در حمله به ایران در تلاش برای تحقق دو هدف اساسی بود، از «ایجاد شکاف در جامعه ایرانی» و «تردیدافکنی درباره منشأ اقدامات خود» به این عنوان نام برد و گفت: «طرح اصلی رژیم صهیونیستی این بود که بخشی از جامعه ایران، نقش مجری اجتماعی جنگ را ایفا کنند.» او که برخلاف تصور عمومی بر این باور است که «این آمریکا بود که رژیم صهیونیستی را به جنگ کشاند»، می‌گوید: «آمریکا سال‌ها در پی نابودی تاسیسات هسته‌ای و بی‌اعتبارسازی جمهوری اسلامی ایران بود و حتی رویای بازگرداندن پسر شاه به قدرت را در سر داشت. این در حالی است که مردم ایران تحقیر را به دشمنان عرضه کردند.» علایی بر لزوم قدردانی از نوع نقش‌آفرینی شهروندان در این برهه حساس تاکید کرد و با ارائه درخواستی خطاب به رییس‌جمهور گفت: «از رییس‌جمهور درخواست دارم با گفت‌وگو با رهبری، برای همه افرادی که در این جنگ علیه رژیم صهیونیستی موضع گرفتند- چه در داخل و چه در خارج از کشور- عفو در نظر گرفته شود.»
