لزوم توجه به بافت تاریخی مشهد

جهان صنعت- مدیر مکتب بافت تاریخی مشهد اظهار کرد: حدود سه دهه گذشته، بافت تاریخی مشهد تحت‌ تاثیر اجرای طرح نوسازی موسوم به «طاش» به ‌صورت پیوسته مورد هجوم و مداخله قرار گرفته است.
مجتبی گیوه‌چی ادامه داد: روندی که برای بیرون‌راندن ساکنان و بومیان از بافت تاریخی مشهد، حتی به قطع خدمات اولیه‌ای چون نانوایی، سوپرمارکت و حمام عمومی انجامید. برخی پروژه‌های کلان‌مقیاس در اطراف حرم مطهر که زمانی با هدف توسعه آغاز شدند، اکنون به گودهایی متروکه و زخم‌هایی مزمن در کالبد بافت بدل شده‌اند. در جریان این مداخلات، بیش از ۶۰۰۰ پلاک ارزشمند تخریب شد و خانه‌ها، گذرها، مساجد، تکایا و پاتوق‌های تاریخی بسیاری از میان رفت.مدیر مکتب بافت تاریخی مشهد بیان کرد: با این‌حال باوجود این حجم از تخریب، نشانه‌ها و آیه‌های بافت تاریخی مشهد هنوز زنده‌اند. تخمین‌ها نشان می‌دهد که حدود ۵۰‌درصد از بافت تاریخی از گزند نابودی مصون مانده چراکه «DNA» واقعی شهرها در بافت‌های تاریخی نهفته است. این سلول‌های بنیادی، همان ژنوم‌های هویتی هستند که به بازآفرینی شهرها مدد می‌رسانند. بافت تاریخی مشهد، ژنوم شهر مشهد است؛ حافظه‌ جمعی شهری که هویت انسان و مکان را در دل خود حفظ کرده است.گیوه‌چی ادامه داد: مداخله‌هایی که به تخریب مکان‌های خاطره‌انگیز، رویدادمحور و زیسته منجر شد، تنها به کالبد شهر آسیب نزد بلکه شهر را به ورطه نسیان و فراموشی کشاند. این روند نظم ذهنی شهروندان، حیات مدنی و فرهنگی مشهد را دچار اختلال کرد. در برابر چنین جریانی طی بیش از یک دهه گذشته، جریانی فرهنگی و هویتی پا گرفت که با رویکردی منتقدانه نسبت به نگاه کالایی به شهر، توسعه را نه در گودبرداری‌های بی‌سرانجام بلکه در آشتی با زمینه، حافظه، پیشینه و بستر تاریخی شهر جست‌وجو می‌کرد.

طرح حریم رضوی حاصل ۱۰ سال پژوهش

گیوه‌چی افزود: در همین بستر انتقادی «طرح حریم رضوی» متولد شد؛ طرحی که در برابر طرح طاش، توسعه را برمبنای شناسایی تاروپود بافت تاریخی و تعامل با آن بنیان نهاد. مطالعات این طرح حاصل ۱۰سال کوشش پیوسته و پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای پژوهشکده ثامن بود که نخستین‌بار با نامه‌ای سرگشاده به امضای اساتید برجسته معماری و شهرسازی کشور اعلام موجودیت کرد. طرح حریم رضوی برخلاف طاش، بر گسست میان زیارت و زندگی خط بطلان کشید و الگویی پیوسته و مبتنی بر امتداد تاریخی برای توسعه ارائه کرد؛ مدلی که در آن، نقش «مجاور» در کنار زائر و آستان مقدس رضوی به رسمیت شناخته شد.
مدیر مکتب بافت تاریخی مشهد با بیان اینکه ایده‌ کلیدی طرح حریم رضوی، تاروپودهای بافت بود، خاطرنشان کرد: گذرهای شعاعی به‌ مثابه تارها (راه‌های تشرف به حرم) و گذرهای حلقوی و مسیرهای زندگی به‌ مثابه پودها (مسیرهای سکونت) است. این مدل برخلاف باغ‌راه‌هایی که در طرح طاش، بی‌توجه به گذشته و از دل خانه‌های مردم عبور می‌کردند، بافت را بازشناسی کرده و مسیرهای تاریخی را مبنای توسعه قرار می‌دهد. چنین نگاهی هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی سنگین تملک و تخریب را کنار می‌گذارد و راه آبادانی را در تقویت پیوندهای ریشه‌دار و بومی می‌جوید؛ توسعه‌ای که هم در کالبد و هم در زیست روزمره مردم (فرهنگ، اقتصاد، معیشت) ظهور پیدا می‌کند.گیوه‌چی گفت: در امتداد این رویکرد، با تغییر نگاه جدی شرکت عمران و مسکن‌سازان ثامن، نهادی نوپا با عنوان «مکتب بافت» تاسیس شد. مکتب بافت، نهاد واسطی میان مردم و نهادهای تصمیم‌ساز بود که با هدف بازگشت سرمایه‌های اجتماعی و انسانی به بافت تاریخی مشهد شکل گرفت. مکتب بافت بر شش مساله اساسی بافت تاریخی از جمله سکونت، فرهنگ و کمبود نهادهای فرهنگی، ارتباط بافت با شهر و زیارت، اقتصاد بومی، تخریب زیرساخت‌های خدماتی و در نهایت فقدان نهاد میانجی میان مردم و ساختارهای حاکمیتی تمرکز کرده است.
وی ادامه داد: پاسخ‌های مکتب بافت به این مسائل، در قالب نهادسازی، مرمت شهری، مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای، انتشار کتب تخصصی و همچنین برگزاری رویدادهای فرهنگی متعدد متجلی شده است. از جمله نهادهایی که در این راستا ایجاد شده‌اند می‌توان به خانه روایت، خانه معماری، خانه خراسان، کتابخانه کودک و نوجوان، کتابخانه مشهدشناسی، مرکز مطالعات سناباد و… اشاره کرد. در دو سال گذشته، بیش از ۵۰ بنای تاریخی جدید به نقشه طرح تفصیلی حریم رضوی افزوده شده و مرمت و بهره‌برداری خانه‌ها و گذرهایی چون خانه غفوری، توکلی، کرمانی، کوچه پله، گذر عسکریه، رییس‌السادات، نوغان و… صورت گرفته است.

منبع: ایسنا