بازتعریف مسیر سرمایه‌گذاری
جهان صنعت – در روزهایی که سایه نااطمینانی بر سر بازار سرمایه سنگینی می‌کند و دغدغه‌های ژئوپلیتیکی، اقتصادی و حتی روانی سرمایه‌گذاران را احاطه کرده‌اند، یک نقطه اتکا برای حفظ تعادل و جلوگیری از فروپاشی روانی بازار، خود را بار دیگر نشان داده است: صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت. این ابزارهای مالی که در روزهای آرام بازار، معمولا در حاشیه توجه قرار دارند، در بزنگاه بحران‌ها به مثابه پناهگاه امن سرمایه‌گذاران عمل کرده و نقش موثری در مدیریت هیجان‌ها، ترمیم اعتماد و کاهش ریسک‌های سیستماتیک ایفا می‌کنند. بازگشت سرمایه‌ها به سمت این صندوق‌ها، در شرایطی که بورس در شوک تعطیلی فرو رفته، نه‌تنها از یک روند صرفا مالی حکایت دارد، بلکه نشانه‌ای عمیق از رفتارشناسی جدید فعالان بازار است؛ رفتاری که با بلوغ بیشتری همراه شده و مسیر تصمیم‌گیری را به سوی منطق و تحلیل بازگردانده است.
در نخستین روزهای پس از تعطیلی بازار، آنچه رخ داد، نوعی استرس تست واقعی برای صندوق‌های درآمد ثابت بود؛ آزمونی که در آن نه فقط میزان بازدهی، بلکه توان نقدشوندگی، انعطاف در شرایط بحرانی و اعتماد عمومی به عملکرد حرفه‌ای مدیران صندوق‌ها به محک گذاشته شد. فشار فروش سنگین در روزهای اول، می‌توانست پایه‌های اعتماد را سست کند اما مدیریت هوشمندانه صندوق‌ها باعث شد معاملات با منطق ادامه یابد و فروش بدون اعمال محدودیت، زمینه اطمینان خاطر را فراهم آورد. این عملکرد نه‌تنها از بحران جلوگیری کرد، بلکه موج دوم سرمایه‌هایی را که خارج شده بودند، به سمت صندوق‌ها بازگرداند. در واقع سرمایه‌گذاران با مشاهده کارنامه موفق صندوق‌ها در مهار بحران، ترجیح دادند به جای خروج از بازار، دارایی‌های خود را در ابزارهایی امن و باثبات بازتخصیص دهند.
این بازگشت سرمایه به صندوق‌های درآمد ثابت را می‌توان نشانه‌ای از «تنظیم مجدد» نگاه سرمایه‌گذاران به افق زمانی بلندمدت‌تر دانست. در شرایطی که ریسک‌های سیاسی و امنیتی بر بازار سایه افکنده‌اند و احتمال نوسان‌های شدید در بازار سهام بالاست، صندوق‌های با درآمد ثابت توانسته‌اند با تقسیم سود منظم، نقدشوندگی بالا و رفتار قابل‌پیش‌بینی، جایگزینی قابل اتکا برای سپرده‌های بانکی و معاملات پرریسک فراهم کنند. این ویژگی‌ها صندوق‌ها را به نقطه تلاقی منافع سرمایه‌گذاران محتاط، مدیران ریسک‌گریز و حتی نهادهای نظارتی تبدیل کرده است. به همین دلیل است برخی تحلیلگران از این دوره به عنوان آغاز «فصل جدیدی» در بازار سرمایه یاد می‌کنند؛ فصلی که در آن ثبات، انضباط و نگاه حرفه‌ای به جای هیجان، شالوده تصمیم‌گیری‌هاست.
در همین مسیر، نقش سیاستگذاران اقتصادی و مدیران بازار را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. تدابیری همچون تعطیلی موقت بازار، استفاده از تعطیلات تقویمی برای کاهش تب‌وتاب روانی، فراهم کردن زیرساخت‌های بازگشایی سنجیده و حتی تلاش برای تخصیص منابع به صندوق‌های حمایتی، همگی بیانگر آن است که بازار سرمایه ایران، دست‌کم در این مرحله، از دور باطل «واکنش سریع و هیجانی» فاصله گرفته و به مسیر مدیریت بحران در چارچوب‌های منطقی وارد شده است. با این حال، همه کارشناسان بر یک نکته تاکید دارند: استمرار این مسیر، نیازمند هماهنگی میان سازمان بورس، بانک مرکزی و سایر نهادهای ذی‌ربط است. موضوعاتی مانند تخصیص اعتبار به کارگزاری‌ها، تعویق بازپرداخت تسهیلات، راه‌اندازی سیستم پرداخت مستقل برای صندوق‌ها و تجهیز صندوق‌های توسعه‌ای و تثبیتی، باید به اولویت‌های مشترک تبدیل شوند، وگرنه ثبات به دست‌آمده ممکن است به‌سادگی فرسوده شود.
در مجموع، آنچه در روزهای اخیر پیرامون صندوق‌های با درآمد ثابت رخ داد، فراتر از یک حرکت پولی ساده است. این روند نمادی از تلاش برای بازتعریف فضای سرمایه‌گذاری در دل بحران است؛ تلاشی که اگر با عزم و اراده سیاستگذاران همراه شود، می‌تواند نقطه آغازی برای گذار از یک بازار پرنوسان به بازاری باثبات، حرفه‌ای و قابل اعتماد باشد. بازگشت پول به صندوق‌های درآمد ثابت را باید نه به چشم عقب‌نشینی از بازار، بلکه به‌مثابه سنگری موقت دید که بازار از دل آن، برای حمله‌ای تازه به سمت رونق و پویایی آماده می‌شود.
چرا پول به صندوق‌های درآمد ثابت برگشت؟
علی تیموری‌شندی، مدیرعامل گروه مالی کاریزما با اشاره به افزایش ورود منابع به صندوق‌های درآمد ثابت در روزهای اخیر، عملکرد این ابزارها را در مواجهه با بحران مثبت ارزیابی کرد و از بازگشت آرامش نسبی به بازار خبر داد.
او درباره افزایش ورود پول به صندوق‌های درآمد ثابت در روزهای اخیر گفت: شاید بتوان گفت این روزها یکی از مهم‌ترین آزمون‌های استرس تست برای صندوق‌های درآمد ثابت طی سال‌های اخیر رقم خورد. در روزهای ابتدایی، با وجود فشار فروش بالا، عملکرد مناسب صندوق‌ها موجب شد معاملات با قیمت‌های منطقی انجام شود و محدودیتی برای فروش اعمال نشود. همین موضوع باعث ایجاد اطمینان خاطر در میان سرمایه‌گذاران شد.
تیموری‌شندی افزود: در روزهای دوم و سوم پس از بازگشایی، نه‌تنها فشار فروش کاهش یافت، بلکه برخی سرمایه‌گذارانی که منابع خود را خارج کرده بودند، مجددا بازگشتند و سرمایه خود را به صندوق‌ها تزریق کردند. از این جهت می‌توان گفت عملکرد این ابزارها بسیار قابل دفاع و حتی درخشان بود.
مدیرعامل گروه مالی کاریزما ادامه داد: در روزهای گذشته شاهد کاهش روند خروج منابع از صندوق‌ها بودیم. از روز گذشته نیز شاهد روند ورود منابع به صندوق‌های درآمد ثابت بودیم.
تیموری‌شندی درباره تاثیر تحولات اخیر در حوزه ژئوپلیتیک بر بازار سرمایه گفت: در یکی، دو سال گذشته همواره فضای مبهمی نسبت به آثار احتمالی تنش‌ها بر زیرساخت‌ها و تولید وجود داشت. خوشبختانه در تنش اخیر، حوزه تولید و زیرساخت‌های کشور دچار آسیب نشدند و این نکته‌ای مثبت است که حتما مورد توجه تحلیلگران بازار قرار خواهد گرفت.
او در پایان گفت: در صورت باز بودن بازار در روز شنبه، انتظار می‌رود شرایط متعادلی حاکم باشد و بعید است بازار با روند منفی قابل توجهی مواجه شود.
بلوغ سیاستگذاری؟
همایون دارابی، مدیرعامل شرکت سبدگردان داریوش در گفتوگویی بیان کرد: حرکت پول به سمت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت، ثبات نسبی معاملات و تدابیر سنجیده نهاد ناظر و سیاستگذاران اقتصادی، همه نشان از آغاز فصلی جدید در بازار سرمایه دارد؛ فصلی که می‌تواند با عبور از تلاطم‌ها، بستر بازگشت سرمایه و رونق دوباره معاملات را فراهم کند.
دارابی تاکید کرد: با وجود افزایش تردیدها به‌واسطه رشد تنش‌ها، در هفته گذشته، بازگشت سرمایه به صندوق‌های درآمد ثابت، نشان‌دهنده رشد و نگاه حرفه‌ای سرمایه‌گذاران و بازگشت تدریجی اعتماد عمومی به بازار سرمایه است. اتفاقات اخیر نمایانگر نقش پررنگ صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت در ایجاد ثبات و کاهش ریسک‌های سیستماتیک در بازار بود.
این کارشناس ارشد بازار سرمایه خاطرنشان کرد: در روزهای اخیر، شاهد ورود تدریجی پول و تعادل‌بخشی مثبت به معاملات این صندوق‌ها بودیم که نشان‌دهنده تمایل بازار برای عبور از شرایط هیجانی و حرکت به سمت افق‌های بلندمدت‌تر است. تقسیم سود منظم و حفظ جذابیت این صندوق‌ها، آنها را به رقیبی جدی و مکملی موثر برای نظام بانکی تبدیل کرده است. ثبات روزهای اخیر نتیجه تدابیر دقیق و پخته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار و شورای عالی بورس بود.
مدیرعامل شرکت سبدگردان داریوش عنوان داشت: توجه مدیریت بازار به نظر فعالان، بهره‌گیری هوشمندانه از تعطیلات برنامه‌ریزی‌شده و ایجاد فرصت ارزیابی شرایط، به‌درستی بازار را از فضای پرتنش منطقه‌ای فاصله داد. این اقدامات نه‌تنها به حفظ منافع سهامداران در شرایط بحرانی کمک کرد، بلکه نشانه‌ای از بلوغ تصمیم‌گیری در سطح سیاستگذاری بود. با توجه به چشم‌انداز مثبت درگیری‌های منطقه‌ای و آتش‌بس، بازار اکنون در موقعیتی است که می‌تواند با آمادگی بیشتر، به سمت معاملات سهم و بهره‌مندی از ظرفیت‌های بنیادی شرکت‌ها حرکت کند. این مقطع فرصت مناسبی برای آغاز مجدد و گام برداشتن در مسیر بازده و رشد واقعی است.
وی در نهایت گفت: تجربه دوره اخیر نشان داد عمق‌بخشی به بازار، استفاده از بازارگردان‌های حرفه‌ای و تجهیز ابزارهای کنترلی برای مهار نوسان‌های هیجانی، ضرورتی غیرقابل چشم‌پوشی است. با استقرار تیم اقتصادی تازه و آغاز به کار وزیر اقتصاد، انتظار می‌رود موضوعات مهمی مانند راه‌اندازی سیستم پرداخت مستقل برای صندوق‌ها که پیشتر با مخالفت‌هایی مواجه شده بود، دوباره در دستور کار قرار گیرد. این اقدام می‌تواند به پایداری بیشتر صندوق‌ها و جذب سرمایه کمک شایانی کند. رویدادهای اخیر اهمیت تجهیز دو صندوق توسعه و تثبیت بازار سرمایه را یادآور شد و نشان داد این ابزار «پپشتوانه‌های حیاتی» بازار هستند. تقویت این صندوق‌ها در آغاز دوره‌ای نو، ضمن افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران، می‌تواند به ثبات پایدارتر بازار و شکوفایی آن در میان‌مدت منجر شود.
لزوم همکاری سازمان بورس و بانک مرکزی برای نجات بازار سهام
برزو حق‌شناس، کارشناس بازار سرمایه در گفتوگویی تاکید کرد: تعطیلی بازار سرمایه، هرچند در ظاهر اقدامی سختگیرانه به نظر می‌رسد اما در شرایط فعلی کشور اقدامی منطقی و کم‌هزینه‌ترین گزینه ممکن بوده است.
وی ادامه داد: هرچند نمی‌توان گفت کل بازار به طور کامل تعطیل شده اما بخش اعظم آن به‌ویژه معاملات سهام و صندوق‌های مبتنی بر سهام و کالا در حال حاضر متوقف هستند. هرچند برخی از بخش‌ها همچنان از طریق ابزارهای درآمدثابت فعال هستند اما در مجموع، توقف معاملات اصلی موجب بروز برخی مشکلات شده است.
حق‌شناس افزود: بخشی از سهامداران، به‌خصوص کسانی که سبد خود را به‌صورت کامل از سهام تشکیل داده‌اند و همزمان از اعتبار استفاده کرده‌اند، اکنون در معرض ریسک‌های جدی قرار دارند. طبیعتا این اتفاق ناشی از عدم تنوع‌بخشی مناسب به پرتفوی و نادیده گرفتن اصول مدیریت ریسک است، با این حال این موضوع نباید باعث شود که از مسوولیت‌های فعلی و نیاز به مدیریت شرایط موجود غافل شویم.
کارشناس بازار سرمایه ادامه داد: در شرایط کنونی، تصمیم به تعطیلی بازار هوشمندانه و مبتنی بر مصالح کلی بازار بوده است. در صورت باز بودن بازار در این وضعیت بحرانی، عملا نقدشوندگی معنا نداشت و حتی ممکن بود شرایط بازار به‌سرعت به سمت بحران حرکت کند، مگر اینکه دولت با اختصاص یک خط اعتباری ویژه (حداقل در حدود ۵۰هزار میلیارد تومان) به صندوق‌های حمایتی، امکان نقدشوندگی را فراهم می‌کرد که با توجه به وضعیت فعلی اقتصاد کشور، بعید به نظر می‌رسد.
به گفته حق‌شناس، در این شرایط سازمان بورس به تنهایی قادر به مدیریت بحران نیست. ورود مستقیم دولت و بانک مرکزی ضروری است چراکه سازمان بورس و بانک مرکزی می‌توانند با همکاری یکدیگر اقداماتی را در دستور کار قرار دهند. به عنوان مثال تخصیص خطوط اعتباری با نرخ بهره پایین به کارگزاری‌ها، تعویق سود تسهیلاتی که کارگزاری‌ها به سهامداران ارائه داده‌اند به‌مدت یک تا دو ماه، امکان بازپرداخت تسهیلات با نرخ بهره صفر یا نزدیک به صفر در دوره تعطیلی بازار مواردی هستند که می‌توانند به‌طور خاص فشار وارد بر سهامدارانی که از اعتبار استفاده کرده‌اند را کاهش داده و ریسک کال‌مارجین شدن را به حداقل برساند. چنین تصمیماتی هم اجرایی است و هم می‌تواند مانع از آسیب گسترده به ساختار اعتباری بازار شود.
حق‌شناس درخصوص بازگشایی بازار گفت: درخصوص زمان بازگشایی بازار، پیشنهاد مشخص این است تا زمانی که ریسک‌های درگیری و تنش‌های سیاسی و اجتماعی به‌طور کامل مرتفع نشده و شرایط کشور به وضعیت عادی بازنگشته، بازار سهام و صندوق‌های مبتنی بر سهام باید همچنان تعطیل بماند. شاید این وضعیت برای ماه‌ها ادامه یابد چراکه در شرایطی که کشور در وضعیت خاصی قرار دارد، انجام معاملات سهام نه‌تنها منطقی نیست، بلکه می‌تواند تبعات سنگینی به‌همراه داشته باشد.
وی در خصوص صندوق‌های مبتنی بر کالا گفت: سازمان می‌تواند برای صندوق‌های مبتنی بر کالا، با در نظر گرفتن شرایط خاص و در صورت بازگشت فعالیت بورس کالا به روال طبیعی، راه‌حل‌هایی برای بازگشایی تدریجی در نظر بگیرد. سازمان بورس تا این لحظه وظایف خود را در چارچوب شرایط اضطراری به درستی انجام داده و تصمیم اتخاذشده، با در نظر گرفتن همه ملاحظات، کم‌هزینه‌ترین تصمیم ممکن برای حفظ ثبات بازار بوده است.
حق‌شناس افزود: در شرایط فعلی که بازار سرمایه تعطیل است، ارائه هرگونه پیشنهاد مشخص به سرمایه‌گذاران ممکن نیست چراکه ماهیت پیشنهادات وابسته به زمان و شرایطی بوده که بازار قرار است در آن بازگشایی شود. طبیعتا هر سناریو و شرایط خاص، راهبرد خاص خود را می‌طلبد و نمی‌توان از حالا نسخه واحدی برای آینده پیچید. باید منتظر ماند و دید که سازمان بورس در چه زمان و با چه ارزیابی‌هایی تصمیم به بازگشایی بازار می‌گیرد. پس از مشخص شدن آن شرایط، می‌توان متناسب با وضعیت اقتصادی، سیاسی و روانی جامعه، به سرمایه‌گذاران توصیه‌های دقیق‌تر و کاربردی‌تری ارائه داد.
کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان کرد: در حال حاضر، تعطیلی بازار تصمیمی کاملا منطقی و در راستای حفظ ثبات بازار و منافع کلی سهامداران است اما اگر به هر دلیلی، در همین شرایط پرریسک و ناپایدار، تصمیمی برای بازگشایی بازار گرفته شود، توصیه من به سهامداران این است که در صورت امکان، برای مدیریت ریسک، بخشی از دارایی خود را نقد کنند.
وی در پایان گفت: اگر شرایط کشور به حالت عادی بازگردد و سازمان در فضای آرام و باثبات اقدام به بازگشایی بازار کند، توصیه می‌شود سرمایه‌گذاران در روزهای ابتدایی عجله نکنند. احتمالا در آغاز، فشار فروش قابل‌توجهی در بازار دیده خواهد شد اما در صورت ثبات شرایط، این فشارها موقتی خواهد بود و به مرور تعادل به بازار بازمی‌گردد.
کمال خانزاده، مدیرعامل کارگزاری پویش البرز در گفتوگویی در خصوص روند تعطیلی بورس و اقدامی که سرمایه‌گذاران می‌توانند در این شرایط انجام دهند، گفت: سرمایه‌گذارها باید تا زمانی که سازمان بورس اقدام به بازگشایی بازار می‌کند صبر و در آن لحظه شرایط را ارزیابی کنند. ضمن اینکه رفع ابهامات و ریسک‌های سیاسی فعلی برای برآورد تصمیم سهامداران بسیار حائزاهمیت است.
وی با بیان اینکه به‌طور قطع و با بازگشایی بازار، شاهد خروج ۱۵۰همت در دو الی سه روز خواهیم بود و فشار سنگین عرضه بر بورس تحمیل می‌شود، اضافه کرد: انتظار می‌رود پس از بازگشایی بورس شاهد ریزش در شش ماه آینده بازار باشیم چراکه ریسک‌های موجود در بازار در ۴۵سال گذشته بی‌سابقه است و نمی‌توان آن را با هیچ برهه زمانی دیگری مقایسه کرد. در این شرایط بانک‌های مرکزی در دنیا برای جلوگیری از آسیب‌های احتمالی اقدام به تامین منابع بورس‌های خود می‌کنند و بهتر است بانک مرکزی ایران نیز اقدام به تامین منابع بورس کند.
خانزاده در پاسخ به این سوال که وضعیت صندوق‌های درآمد ثابت را چطور می‌بینید؟ گفت: همانطور که شاهد بوده‌ایم در اولین روزی که این صندوق‌ها شروع به فعالیت کردند، بالغ بر ۱۸همت از بازار خارج شد و همین مورد نشان‌دهنده این بوده که رغبت به سرمایه‌گذاری به این صندوق‌ها نیز کمتر شده است. ضمن اینکه معتقدم در حال حاضر صندوق‌های درآمد ثابت یکی از بهترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری در شرایط فعلی هستند و حتی از گزینه سپرده بانکی نیز جذابیت بیشتری دارند.
مدیرعامل کارگزاری پویش البرز گفت: مهم‌ترین بحثی که در مورد شرکت‌های کارگزاری بازار سرمایه وجود دارد مربوط به بخش اعتبارهایی است که این شرکت‌ها به مشتریان خود اختصاص داده‌اند. این مشتریان که عمدتا سرمایه خود را در سهام سرمایه‌گذاری کرده‌اند با افت شدید دارایی‌ها مواجه و کال مارجین می‌شوند که همین مورد عاملی می‌شود تا دارایی کارگزاری‌ها به حالتی مانند هشت سال پیش خود بازگردند و حتی بسیاری از آنها دارایی‌هایشان منفی شود.
هیچ منطقی برای خرید اعتباری فیکس وجود ندارد
حسن رضایی‌پور، دبیر کانون کارگزاران بورس اوراق بهادار در این باره توضیح داد: در حال حاضر سهامداران اگر بخواهند دارایی در بازار معامله کنند صرفا صندوق‌های درآمد ثابت است و به لحاظ منطقی توجیهی ندارد که مثلا مشتری از این اعتبار استفاده کرده و صندوق درآمد ثابت با سود کمتری خریداری کند.
وی افزود: در حال حاضر با توجه به حملات سایبری و سایر موارد، مجموعه‌ای از اقدامات نرم‌افزاری در کارگزاری‌ها از جمله یک بکاپ‌گیری و… انجام شده است. تا شروع بازار و آغاز معاملات سهام، احتمالا تغییراتی در سایت آنلاین و داده‌های مشتریان کارگزاری‌های بورسی و فرابورسی رخ می‌دهد که جای نگرانی ندارد. زمانی هم که بازار سهام باز شده و شرایط بازگشایی برقرار شود، باز هم منطقی نیست که در این شرایط مشتریان از اعتبار استفاده کنند.
وی گفت: توصیه اکید ما این است که اگر برخی کارگزاری‌های بورس هم این امکان را برای مشتری خود فراهم کرده‌اند، دریافت اهرم یا اعتبار در این شرایط منطقی نیست و نمی‌تواند گزینه مناسبی باشد بنابراین تا بازگشایی بازار، هر اتفاقی که در سامانه‌های آنلاین بیفتد، صرفا تدابیری است که کارگزاری‌ها برای سنجش ریسک بازار، ریسک خود کارگزاری و منابع بانکی اتخاذ می‌کنند.
وی گفت: اعتباری که کارگزاری‌ها به مشتریان خود ارائه می‌دهند، منشأ بانکی دارد. سیستم بانکی هم براساس فرمول‌هایی که تعریف شده است، برای استفاده از این اعتبار از جمله مانده بستانکار مشتریان نزد بانک‌ها عمل می‌کند. در این ایام تقریبا کارگزاری‌ها هر درخواست وجهی از سوی مشتریان داشته‌اند را پرداخت کرده‌اند. به‌تبع آن احتمال دارد منابع بانکی کارگزاران نزد سیستم بانکی کاهش یافته باشد و در نتیجه بانک‌ها اقدام به کاهش اعتبار کارگزاری‌ها کنند.
وی افزود: در این شرایط، مدیریت ریسک یکی از ابزارهایی است که حتما باید کارگزاری‌ها به آن دقت کنند و مشتریان نیز باید به آن توجه داشته باشند تا ان‌شاءالله با کمک یکدیگر بتوانیم این دوران را پشت‌سر بگذاریم.
این مقام مسوول در برابر این سوال که پس آیا صحت دارد که برخی کارگزاری‌ها اعتبار خود را صفر کرده‌اند؟ گفت: اطلاعات دقیقی ندارم چون ما دسترسی به سامانه‌های کارگزاری‌ها نداریم اما هر اتفاقی که افتاده، صرفا موضوع مدیریت ریسک کارگزاری، منابع بانکی و سایر مسائلی است که کارگزاری‌ها به نفع مشتریان خود آنها را مدیریت می‌کنند. فکر نمی‌کنم جای نگرانی برای مشتریان باشد زمانی که بازار بسته است.
دبیرکل کانون کارگزاران افزود: ان‌شاءالله با بازگشایی بازار هم، به دنبال جلسات مشترکی با نظام بانکی از طریق سازمان بورس هستیم تا تمامی این دغدغه‌ها را منتقل کنیم و نگرانی سرمایه‌گذاران از این بابت رفع شود.
به گفته وی، کارگزاری‌ها یک‌سری منابع بانکی دارند که از سیستم بانکی گرفته‌اند. مادامی که این منابع برقرار باشد، کارگزاری به فعالیت خود ادامه می‌دهد اما سیستم بانکی زمانی که فشار بیاورد تا اعتبارات کارگزاری‌ها را کاهش دهد، کارگزاری‌ها هم ناچار به کاهش اعتبار مشتریان می‌شوند. وی تاکید کرد: کاهش اعتبار خرید سهام، وام استفاده شده قبلی توسط معامله گران را شامل نمی‌شود.
