وقتی آنتن نیست اما تکنولوژی هست!
جهان صنعت– پیشرفت فناوری اگر قرار باشد یک لحظه مهم دست انسان را بگیرد احتمالا درست همین نقطه استراتژیک است؛ جایی که ایستگاه‌های مخابراتی تخریب می‌شوند، اینترنت از دست می‌رود و دیگر نمی‌شود مثل قبل روی زیرساخت‌های کشور برای ارتباطات استفاده کرد. شاید فکر کنید دلیل پیشروی اوکراین در فناوری‌های جنگی به دلیل کمک‌های کشورهای غربی بوده اما راستش را بخواهید نمی‌شود موفقیت‌های این کشور پیش از جنگ را در اقتصاد دیجیتال نادیده گرفت و درباره پیشرفت‌های فناورانه آنها در برهه جنگ حرف زد. به همین خاطر بود که با از راه رسیدن تنش‌های بین‌المللی دولت آمادگی این را داشت که حتی یک پلتفرم مالی به نام «Brave» راه‌اندازی کند تا شرکت‌ها بتوانند محصولات فناوری دفاعی خود را به سرمایه‌گذاران ارائه دهند و سرمایه زیادی در این زمینه جذب کند. دولت در این زمینه خلاقیت‌های دیگری هم به خرج داد. برای مثال در دسامبر ۲۰۲۳، یک حمله سایبری گسترده از سوی نظامی‌های روسیه به یک شرکت مخابراتی باعث شد میلیون‌ها مشترک برای مدتی از دسترسی به تماس و اینترنت بی‌بهره شوند. مردم چطور با هم در ارتباط بودند؟ وزیر دیجیتال اوکراین در ایکس (توئیتر سابق)، ایلان ماسک را منشن کرد و از او خواست که به مردم کشورش شانس استفاده از استارلینک را بدهد. اوکراینی‌ها بخت این را داشتند که شرکت اسپیس‌ایکس، برای قدرت‌نمایی از سرویس جدید خود هم که شده دسترسی به اینترنت جهانی را در کی‌یف امتحان کند. اینطور بود که استارلینک در مدارس، بیمارستان‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن و حتی در سنگرهای نظامی مورد استفاده قرار گرفت.
اپلیکیشن‌های ارتباطی بدون نیاز به اینترنت
هر جایی که دسترسی به اینترنت وجود نداشت فعالان و داوطلبان از اپ‌هایی مثل Bridgefy یا Briar استفاده می‌کردند که از بلوتوث و وای‌فای برای ارسال پیام در فاصله نزدیک بهره می‌برد. امروزه Bridgefy در گوشی‌های موبایل فلسطینی‌ها هم پیدا می‌شود. یکی دیگر از اپلیکشن‌های آفلاینی که بین مردم رایج شد ZELLO نام داشت که ساختار آن شباهت زیادی به واکی‌تاکی دارد. نیاز آنها به راه‌های ارتباطی به هر روشی بود تامین شد اما راه‌های زمینی را چطور می‌شد پیدا کرد؟ تجربه اوکراینی‌ها این بود که از نقشه آفلانی به نام maps.me استفاده کنند تا وقتی جی‌پی‌اس‌ها برای افزایش امنیت کشور موقتا مختل می‌شوند نقشه از دسترس خارج نشود. مردم اوکراین در طول جنگ هم به جابه‌جایی پول، خرید و خدمات بانکی نیاز داشتند. برای این مشکل چه راهی پیدا کردند؟ قبل از همه این اتفاق‌ها اوکراین به نئوبانک‌ها رو آورده بود. این نئوبانک‌ها توانستند با کمک استارلینک در طول جنگ هم به خدمات خود ادامه دهند. KUNA اولین پلتفرم رمزارزی بود که توانست در سال ۲۰۲۲ میلیون‌ها دلار فاند از این مسیر برای کمک به کشور جمع‌آوری کند. ادامه داشتن خدمات بانکی کمک زیادی برای جمع‌آوری کمک‌های مالی از سراسر جهان کرد و اوکراینی‌ها توانستند این بودجه را برای بازسازی، کمک‌های بشردوستانه، نیازهای پزشکی و اهداف دفاعی هزینه کنند.
چت‌بات‌های اطلاع‌رسانی حرکت‌های روس‌ها
حتما بارها شنیده‌اید که این روزها نهادهای اطلاعاتی به ایرانی‌ها اطلاع‌رسانی کرده‌اند که وانت یا نیسان مشکوک را به ۱۱۳ یا دیگر مراجع امنیتی گزارش دهیم، وزارت دیجیتال اوکراین هم در زمان جنگ یک چت‌بات در تلگرام (به نام دیا) آماده کرده بود که حرکت روس‌ها، رفتارهای مشکوک و اشیای منفجره را در آن گزارش دهند. به کمک این بات از ۳۰حادثه جنگی جلوگیری شد. استفاده از پهپادهای تشخیص چهره کاربری دیگری بود که به همراه هوش مصنوعی Clearview استفاده مهمی در جنگ پیدا کرد. تصور کنید حسگری که با آن قبلا هویت افراد را تشخیص می‌دادند تا در زندگی روزمره استفاده کنند، بعد از جنگ برای پیدا کردن افراد تحت تعقیب، پناهجویان و کودکان گم شده و شناسایی سربازان کشته شده مورد استفاده قرار گیرد. این استفاده از هوش مصنوعی سر و صدای زیادی در مجلات تکنولوژی دنیا پیدا کرد.
خدمت هوش مصنوعی به جنگ
نیویورک تایمز روایت مشهوری از جلسه یک مقام ارشد نظامی آمریکایی و یک مقام اوکراینی در مرز لهستان دارد که در آن مقام آمریکایی صفحه نمایش تبلت خود را به مقام اوکراینی نشان می‌دهد و به او می‌گوید که می‌تواند گفت‌وگوی نیروهای روسی با هم در حال حرکت به سمت کی‌یف را ببیند و بشنود. این توانایی محصول یک پروژه به نام «میون» بود که با کمک مهندسان گوگل ساخته شد. اوکراینی‌ها با استفاده از تصاویر شرکت‌های ماهواره‌ای تجاری و داده‌هایی که از کانال‌های توییتر و تلگرام جمع‌آوری شده بود، نوعی پروژه میوِن خود را ساختند که کمک به پیدا کردن موقعیت‌های حفر شده یا موشک‌های استتار شده می‌کرد و به منبع مهمی برای هدف‌گیری تبدیل شد.
تکنولوژی و ناآرامی‌ها در سوریه
سوری‌ها در این موقعیت چه کردند؟ برگردیم به ۱۰ سال گذشته؛ به زمانی که صدای انقلاب‌های عربی در آغاز دهه ۲۰۱۰ از خاورمیانه شنیده شد. در آغاز این دهه مردم سوریه برای ارتباط با هم چه ابزارهایی داشتند؟ از اینجا بحث نیروهای سیاسی و مردم معمولی و فعالان مدنی از هم جدا می‌شود. از آغاز این قیام فعالان سیاسی مخالف بشار اسد از تلفن‌های ماهواره‌ای برای ارتباط گرفتن با هم استفاده می‌کردند. این تلفن‌های ماهواره‌ای البته بدون کمک آمریکا به نیروهای مخالفان به دست آنها نمی‌رسید و بدون همکاری اردن و ترکیه در مرز مهیا نمی‌شد. این تلفن‌های ماهواره‌ای امروز در دست خبرنگاران، امدادگران و برخی فعالان فلسطینی هم قرار دارد که در بحران‌های شدید به کار می‌آید. مردم معمولی به جز سازمان‌های مردم نهاد هیچ بازوی نجاتی نداشتند. برای مثال یک سازمان غیرانتفاعی فرانسوی به نام tsf هم از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹ توانست به حدود هزار و ۵۰۰ کودک سوری پناهنده در شمال سوریه خدمات آموزش از راه دور ارائه دهد. این سازمان از بحران‌های سال ۲۰۱۱ در لیبی بعد نیروهای خود را تا مرز آورد و در کمپ پناهنده‌ها مستقر کرد تا نقاطی برای اتصال اینترنت برای افراد اجرایی و نیروهای امدادی و ارتباط آنها با هم فراهم کند. آنها مراکز برقراری تماس با خانواده برپا می‌کردند تا پناهجویان بتوانند از اضطراب روانی اطرافیان کم کنند. یکی از جدیدترین کمک‌های دیجیتال به مردم در جنگ را یک سازمان لهستانی با کمپین #TechForUkraine انجام داد. این سازمان از همه شرکت‌های تکنولوژی دعوت کرده بود که برای حل چالش‌های اجتماعی اوکراین وارد میدان شوند و راه‌حل‌های فناورانه پیدا کنند. مثلا هماهنگی بین نیروهای امدادرسانی، امدادهای محلی و سازمان‌های مردم‌نهاد به یکی از همین فناوری‌ها نیاز داشت. از همان ابتدا، بیش از ۴۰۰ شرکت فناوری از کشورهای مختلف به این کمپین پیوستند و تبدیل به یکی از نخستین نمونه‌های گسترده همکاری فناوری و بشردوستی در بحران‌های جنگی مدرن شد. آنها با هم پلتفرم‌هایی برای اطلاع‌رسانی NGOها و خبررسانی به مردم درباره غذا، دارو، کمک‌های مردمی طراحی کردند.
رومینگ اینترنت مصر در غزه
دسترسی نداشتن مردم غزه به اینترنت شهروندان را از عملیات اسرائیل و شناسایی مناطق در معرض بمباران بی‌خبر نگه می‌داشت، خدمات اورژانس را مختل می‌کرد و مانع فعالیت روزنامه‌نگاران و کمک‌های بشردوستانه شده بود. اولین بار یک روزنامه‌نگار مصری متوجه شد می‌توان از سیم‌کارت‌هایی به نام ای- سیم در حالت رومینگ به اینترنت متصل شد. در سال ۲۰۲۳ تقریبا ۱۰درصد از جمعیت غزه از این سیم‌کارت‌ها داشته و از این طریق به اینترنت دسترسی پیدا کردند.
امداد و نجات از راه‌های ماهواره‌ای
طوفان کاترینا درس بزرگی برای آمریکایی‌ها بود که ابزاری برای نجات آسیب‌دیده‌های بحران‌های طبیعی فراهم کنند. قابلیت SOS در گوشی‌های موبایل در گوشی‌های جدیدتر (از آیفون۱۴ به بعد) مجهز به فناوری شده که پیام درخواست کمک را از طریق ماهواره ارسال کند. این قابلیت به شکلی ارتقا پیدا کرده که جایی که اتصال به اینترنت هم برقرار نیست فقط با حضور در فضای باز بتوان به پیام اضطراری کاربر دسترسی پیدا کرد. البته قابلیت پیام اضطراری ماهواره‌ای فعلا فقط در برخی از کشورهای غربی پشتیبانی می‌شود. در نهایت درس بزرگ بحران‌ها برای کشورهای مختلف تا امروز این بوده که استفاده از فناوری در زمان بلایای طبیعی و غیرطبیعی ارتباط زیادی به خلاقیت دولت‌ها، زیرساخت‌های قبلی آنها و ارتباطات بین‌المللی‌شان با متحدان آنها دارد. زمانی که یک طرف این معادله غایب باشد، فناوری در بهترین حالت تنها می‌تواند یک بازوی کمکی برای سازمان‌های بشردوستانه بین‌المللی به مردم باشد که به آنها در این حادثه خدمت‌‌رسانی می‌کند.
