کالای درخشان نهادهای مالی!
جهان‌صنعت- بازار سرمایه ایران، چهار شرکت را به عنوان ستون‌های خود می‌شناسد؛ شرکت‌هایی که بورسی‌ها، آنها را به عنوان گروه فراکاب می‌شناسند. چهار شرکت اصلی بازار سرمایه ایران شامل شرکت فرابورس ایران، شرکت بورس اوراق بهادار تهران، شرکت بورس کالای ایران و شرکت بورس انرژی ایران هستند که نقشی بنیادین در مدیریت، سامان‌دهی و توسعه بازارهای مالی کشور ایفا می‌کنند.
اگرچه شاید بگویید تحلیل کردن این نمادها آنچنان سخت نیست، اما این تصور نادرست است. در عین حال، تحلیل این نمادها، تصویر روشنی از عملکرد بورس‌ها در یک سال گذشته به ما ارائه می‌دهد. در این گزارش، تمرکز اصلی بر صورت سود و زیان و نسبت‌های مالی این چهار نهاد در بازه سه‌ساله اخیر، به‌ویژه سال مالی ۱۴۰۳ قرار گرفته است. شاخص‌هایی همچون درآمد عملیاتی، سود خالص، حاشیه سود، بازده دارایی و حقوق صاحبان سهام، به‌عنوان معیارهای اصلی تحلیل انتخاب شده‌اند. در کنار آن، مروری مختصر نیز بر وضعیت ترازنامه و جریان‌های نقدی نهادها انجام شده است.
داده‌ها نشان می‌دهند که هر یک از این نهادها مسیر متفاوتی را در حوزه سودآوری و بهره‌وری مالی طی کرده‌اند. بورس کالای ایران با ثبت بالاترین سود عملیاتی، بهترین نسبت‌های بازدهی و حاشیه سود بالا، جایگاه برتری در میان سایر نهادها دارد. نمادی که روزگاری به عنوان نماد حبابی بازار سرمایه شناخته می‌شد، اکنون به عنوان یکی از نمادهای ارزنده بازار شناخته می‌شود. از سوی دیگر بورس تهران نیز عملکردی باثبات و رو به رشد را تجربه کرده، در حالی که فرابورس ایران با کاهش محسوس در سودآوری عملیاتی روبه‌رو بوده است. بورس انرژی نیز در سطحی کوچک‌تر اما با ساختاری کم‌ریسک و نقدشوندگی بالا فعالیت می‌کند. نکته مهم اینجاست که ساختار مالی هر چهار نهاد مبتنی بر حداقل بدهی و اتکای بالا به حقوق صاحبان سهام است؛ مساله‌ای که پایداری بلندمدت آنها را تقویت می‌کند. در عین حال، تفاوت در مدل‌های درآمدی، ترکیب بازار تحت پوشش و میزان بهره‌وری منابع، موجب شده عملکرد مالی این نهادها تصویر یکنواختی نداشته باشد.
درآمد عملیاتی و سود خالص
بررسی روند درآمدزایی و سود خالص چهار نهاد اصلی بازار سرمایه در سه سال اخیر، تصویری روشن از تحولات عملیاتی و سودآوری آنها به دست می‌دهد. در این میان، تفاوت در ساختار درآمدی، نوع خدمات و سطح بلوغ بازار تحت مدیریت هر نهاد، بر نتایج عملکردی آنها تاثیرگذار بوده است. فرابورس در سال ۱۴۰۳ با ثبت ۳۳۰میلیارد تومان درآمد عملیاتی نسبت به ۴۱۲میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ کاهش محسوسی داشته است. این افت در بخش سود خالص نیز بازتاب یافته و از ۲۳۰میلیارد تومان در ۱۴۰۲ به ۹۳میلیارد تومان در سال ۱۴۰۳ رسیده است. این کاهش می‌تواند حاصل فشار بر نرخ‌های کارمزدی، افت معاملات یا افزایش هزینه‌های عملیاتی باشد. در نماد بورس، روند درآمد در مسیر صعودی قرار داشته و از ۷۰۰میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ به ۵۰۰میلیارد تومان در سال ۱۴۰۳ کاهش یافته است. سود خالص این نهاد نیز از ۴۰میلیارد تومان به ۲۰میلیارد تومان رسیده که نشان‌دهنده رشد باثبات عملکرد مالی و بهره‌وری بهتر در مدیریت هزینه‌هاست.
بورس کالا نیز تا پایان سال ۱۴۰۲ توانسته درآمد عملیاتی خود را از ۷۹۷میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ به ۳۹۶/۱ همت در سال ۱۴۰۲ برساند و در سال ۱۴۰۳ نیز به رکورد ۷/۱ همت برسد. سود خالص این شرکت نیز از ۵/۱ به ۴/۲ همت افزایش یافته است. این رشد قابل‌توجه بیانگر گسترش فعالیت‌های معاملاتی در بستر کالایی و بهره‌گیری از فرصت‌های بازار است. در سال ۱۴۰۳ نیز بورس کالا با رشد چشمگیر ۶۶درصدی در درآمدهای عملیاتی همراه بود که منجر به ثبت رکورد ۷/۱ همتی برای آن شد.
در بورس انرژی، که مقیاس کوچک‌تری دارد، درآمد عملیاتی از ۶۸میلیارد تومان در ۱۴۰۱ به ۴۱۰میلیارد تومان در ۱۴۰۲ و در ۱۴۰۳ نیز به ۳۳۰میلیارد تومان رسیده است. سود خالص نیز از ۷۳میلیارد به ۹۲میلیارد تومان افزایش یافته؛ هرچند نسبت به سایر نهادها، در سطوح پایین‌تری قرار دارد.
هزینه‌ها، حاشیه سود و ساختار درآمدی
بررسی اجزای صورت سود و زیان چهار نهاد اصلی بازار سرمایه نشان می‌دهد که تفاوت معناداری در ساختار هزینه‌ها، میزان سود عملیاتی و منابع درآمد میان آنها وجود دارد. این تفاوت‌ها به نوع بازار تحت مدیریت، حجم معاملات و مدل‌های کارمزدی بستگی دارد و نقش مهمی در پایداری سودآوری این نهادها ایفا می‌کند.
در فرابورس، سود عملیاتی در سال ۱۴۰۳ با افت چشمگیری مواجه شده و از ۱۶۰میلیارد تومان در ۱۴۰۲ به ۲۸میلیارد تومان کاهش یافته است. این افت عمدتا ناشی از افزایش هزینه‌های عملیاتی در برابر رشد محدود درآمدهاست. حاشیه سود عملیاتی فرابورس که در سال‌های گذشته بالا بوده، در سال ۱۴۰۳ به سطحی بسیار پایین رسیده که نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های هزینه‌ای و درآمدی آن است.
بورس در سال ۱۴۰۳ موفق شد ۳۴۰میلیارد تومان سود عملیاتی کسب کند که نسبت به ۷۵میلیارد تومان در سال گذشته رشد مناسبی را نشان می‌دهد. این افزایش بیانگر کنترل قابل قبول هزینه‌ها و رشد تدریجی درآمدهای عملیاتی است. حاشیه سود عملیاتی بورس نیز نسبتا باثبات مانده و عملکردی متوازن از خود نشان داده است.
بورس کالای ایران نه‌تنها در سال‌های گذشته، بلکه در سال ۱۴۰۳ نیز عملکردی چشمگیر به ثبت رسانده است. در سال ۱۴۰۳، این نهاد سود عملیاتی ۹۶۰میلیارد تومان را گزارش کرده که نسبت به ۷۲۰میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ رشد داشته است. این افزایش در حالی رخ داده که هزینه‌های عملیاتی نیز افزایش یافته‌اند اما با نسبت کمتری نسبت به درآمد. رشد درآمدهای ناشی از معاملات گواهی سپرده کالایی، اوراق سلف موازی و ابزارهای نوین بازار فیزیکی کالا، نقش مهمی در این سودآوری داشته‌اند. بورس کالا با بهره‌گیری از تنوع ابزارها و بازارها، حاشیه سود بالایی را حفظ کرده و موفق به گسترش پایدار سود عملیاتی شده است.
بورس انرژی نیز با سود عملیاتی ۱۶میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲ همچنان در سطح عملکرد محدود اما باثبات باقی مانده است. در این نهاد، نسبت هزینه به درآمد نسبتا پایین است، ولی رشد قابل‌ملاحظه‌ای در مقیاس فعالیت دیده نمی‌شود.
سودآوری و بازده سرمایه
نسبت‌های مالی مرتبط با سودآوری و بازده، مهم‌ترین معیارها برای ارزیابی کیفیت عملکرد شرکت‌ها در استفاده از منابع در اختیارشان هستند. بررسی این نسبت‌ها در چهار نهاد اصلی بازار سرمایه نشان می‌دهد که تفاوت معناداری میان توان سودسازی و کارایی عملیاتی آنها وجود دارد. فرابورس در سال ۱۴۰۳ نسبت سود خالص به فروش ۷/۹۰ درصد را حفظ کرده که نسبت به سال قبل تغییر محسوسی نداشته است.
با این حال، حاشیه سود عملیاتی آن از ۳۹درصد در سال ۱۴۰۲ به تنها ۸/۰درصد در سال ۱۴۰۳ سقوط کرده؛ موضوعی که حاکی از تضعیف سودآوری در عملیات اصلی است. بازده دارایی‌ها نیز از ۲/۲۳درصد به ۱/۱۶درصد کاهش یافته و بازده حقوق صاحبان سهام از ۵/۲۵درصد به ۵/۱۷درصد تنزل پیدا کرده است.
در بورس، نسبت سود خالص به فروش از ۵۵درصد در ۱۴۰۱ به ۶۸درصد در ۱۴۰۲ افزایش یافته که نشانه‌ای مثبت از بهبود سودآوری خالص است. حاشیه سود عملیاتی نیز از ۲۸درصد به ۳۶درصد رسیده است. ROA این شرکت از ۱۱درصد به ۱۶درصد و ROE از ۱۳درصد به ۱۸درصد افزایش داشته؛ گرچه ارقام کلی همچنان پایین‌تر از سایر نهادها باقی مانده‌اند.
بورس کالا با فاصله‌ای محسوس در صدر سودآوری قرار دارد. نسبت سود خالص به فروش آن در سال ۱۴۰۳ برابر ۱۴۰درصد است، در حالی که حاشیه سود عملیاتی به ۵۵درصد رسیده که نشان‌دهنده کارایی فوق‌العاده در عملیات اصلی است. ROA این شرکت ۴۰درصد و ROE آن ۵۱درصد گزارش شده که هر دو در سطحی بالاتر از متوسط صنعت هستند.
بورس انرژی در سال ۱۴۰۲ نسبت سود خالص به فروش ۹۶درصد داشته که ناشی از ثبت هزینه عملیاتی بسیار پایین در برابر درآمد اندک است.ROA برابر ۸/۱۹درصد و ROE 0/۲۱درصد گزارش شده‌اند. این ارقام نسبت به مقیاس فعالیت شرکت مناسب هستند، اما ثبات آن در بلندمدت نیازمند ارزیابی دقیق‌تری است.
در مجموع، بورس کالا در شاخص‌های سودآوری و بازده، عملکردی برتر و باثبات از خود نشان داده است. فرابورس با افت شدید در حاشیه سود عملیاتی مواجه شده، بورس روندی آهسته ولی صعودی دارد و انرژی با نسبت‌های بالا اما در مقیاسی کوچک فعالیت می‌کند.
نقدینگی، کارایی و ساختار مالی
نسبت‌های مالی مرتبط با نقدینگی و کارایی عملیاتی، تصویری دقیق از توان پرداخت بدهی‌های جاری، بهره‌وری دارایی‌ها و شیوه مدیریت منابع کوتاه‌مدت شرکت‌ها ارائه می‌دهد. بررسی این نسبت‌ها در چهار نهاد اصلی بازار سرمایه نشان می‌دهد که اغلب این شرکت‌ها ساختاری محافظه‌کارانه با نقدینگی بالا دارند، هرچند تفاوت‌هایی در کارایی سرمایه‌گذاری و سرعت گردش دارایی‌ها مشاهده می‌شود.
فرابورس در سال ۱۴۰۳ نسبت جاری ۸۳/۷ و نسبت نقدینگی ۴۸/۷ را گزارش کرده است؛ ارقامی که نشان‌دهنده توان بالای این نهاد در پاسخگویی به تعهدات کوتاه‌مدت است. با این حال، نسبت گردش سرمایه جاری از ۵۵/۰ در سال ۱۴۰۲ به ۳۶/۰ کاهش یافته است. این افت در گردش می‌تواند نشان‌دهنده کاهش سرعت تبدیل منابع به درآمد عملیاتی یا افزایش ذخایر نقدی باشد.
در بورس نیز نسبت‌های نقدینگی قوی هستند. نسبت جاری از ۸/۱ در ۱۴۰۲ به ۶/۱ در سال ۱۴۰۳ رسیده و نسبت نقدینگی نیز ۹۴/۰ گزارش شده است. با این حال، گردش دارایی‌های ثابت این نهاد در سال گذشته از ۵۹/۰ به ۵۵/۰ افزایش یافته که بیانگر بهره‌وری بهتری در استفاده از دارایی‌های سرمایه‌ای است. ساختار اهرمی بورس نیز با نسبت بدهی ۱۱/۰ بسیار محافظه‌کارانه است.
بورس کالا نیز ساختار نقدینگی مطلوبی دارد. نسبت جاری در سال ۱۴۰۳ ۵۹/۴ و نسبت نقدینگی ۴/۴بوده است. گردش دارایی‌های ثابت از ۸۸/۰ به ۶۸/۰ افزایش یافته و نسبت گردش مجموع دارایی‌ها نیز از ۳۰/۰ به ۲/۰ رسیده است. این ارقام نشان‌دهنده بهره‌وری بالای بورس کالا در استفاده از منابع و سرمایه‌ها برای ایجاد درآمد است. نسبت بدهی پایین‌تر از ۲۲/۰ نیز نشان می‌دهد که بورس کالا بخش عمده عملیات خود را بدون وابستگی به بدهی انجام داده است.
در بورس انرژی، نسبت‌های نقدینگی بسیار بالا هستند. نسبت جاری در سال ۱۴۰۲، ۱/۱۷ و نسبت نقدینگی ۹/۱۶ بوده است؛ رقمی که ناشی از ساختار کوچک، سطوح پایین بدهی و موجودی نقد بالاست. با این حال، گردش دارایی‌های این نهاد محدود باقی مانده است. گردش دارایی‌های ثابت ۳۷/۰ و گردش مجموع دارایی‌ها ۲۴/۰ گزارش شده‌اند که پایین‌تر از میانگین سایر نهادهاست.
