اعلام آماده‌باش سایبری در ایران
جهان صنعت– در جهانی که مرزهای جنگ تنها به میادین فیزیکی محدود نمی‌ماند، گاه صدای سوت آغاز یک نبرد نه از لوله‌های توپ، بلکه از پینگ‌های خاموش بر بستر شبکه‌های رایانه‌ای شنیده می‌شود. در روزهایی که سایه تهدیدات نظامی و اطلاعاتی بر منطقه بیش از پیش سنگینی می‌کند، ایران نیز وارد مرحله‌ای نوین از تقابل امنیتی شده است؛ مرحله‌ای که خط‌مقدم آن در اتاق سرورهای دولتی و زیرساخت‌های حیاتی سایبری ترسیم می‌شود. در این راستا، مرکز مدیریت راهبردی افتای ریاست‌جمهوری با صدور ابلاغیه‌ای رسمی، از تاریخ ۲۱ تا ۳۱خرداد ۱۴۰۴، کشور را در وضعیت آماده‌باش کامل سایبری قرار داده است. این اقدام در پی افزایش چشمگیر تهدیدات ترکیبی در فضای منطقه، به‌ویژه همزمان با تنش‌های میدانی و احتمال وقوع حملات هدفمند سایبری صورت گرفته و به منزله اجرای یک پروتکل اضطراری در راستای صیانت از امنیت ملی در حوزه فناوری اطلاعات است.
از رصد تهدیدات تا تحلیل الگوهای جهانی
ابلاغ این آماده‌باش، صرفا واکنشی مقطعی به چند حادثه پراکنده نیست، بلکه خروجی تحلیل‌های عمیق تهدیدات نوظهور، بررسی رفتارهای مهاجم در فضای مجازی و مطابقت با الگوهای جهانی جنگ‌های سایبری پیشرفته (APT) است. کارشناسان مرکز افتا با بهره‌گیری از مدل‌های پیش‌بینی حملات و بر اساس اطلاعات دریافتی از سامانه‌های پایش تهدید، به این جمع‌بندی رسیده‌اند که در بازه یادشده، زیرساخت‌های سایبری کشور در معرض خطر جدی حملاتی سیستماتیک و گسترده قرار دارند. آنگونه که در نامه رسمی خطاب به مدیران فناوری اطلاعات، مسوولان حراست و کارشناسان امنیت آمده، احتمال وقوع حملات با شدت بالا- به‌ویژه در قالب حملات انکار سرویس توزیع‌شده (DDoS)، نفوذ به سامانه‌های حیاتی و اختلال در خدمات عمومی- به طرز نگران‌کننده‌ای افزایش یافته است. چنین حملاتی می‌توانند تبعات گسترده‌ای در حوزه‌های مالی، صنعتی، خدمات عمومی و حتی امنیت فیزیکی داشته باشند.
الگوی جنگ‌های ترکیبی؛ تلاقی میدان و سایبر
نکته‌ای که در تحلیل امنیتی این وضعیت بیش از پیش اهمیت می‌یابد، همزمانی تهدیدات سایبری با ناآرامی‌های ژئوپلیتیک و تنش‌های نظامی در منطقه است؛ سناریویی که در سال‌های اخیر، بارها در کشورهای درگیر بحران‌های منطقه‌ای مشاهده شده و نشان می‌دهد که بازیگران مخرب، از فضای سایبری به عنوان مکمل عملیات فیزیکی یا به عنوان ابزار فشار اطلاعاتی- روانی بهره می‌گیرند. ایران طی روزهای اخیر، شاهد موجی کم‌سابقه از حملات DDoS بوده است. بررسی داده‌های فنی نشان می‌دهد که این حملات، نه‌تنها از نظر حجم (ترافیک بالا و تقاضاهای همزمان)، بلکه از منظر تنوع‌بردارهای حمله، تاکتیک‌های استفاده‌شده و گستردگی هدف‌گیری، بی‌سابقه بوده‌اند. مراکزی چون سازمان‌های خدمات‌رسان عمومی، بانک‌ها، مراکز داده دولتی و برخی صنایع راهبردی، در لیست اهداف این حملات قرار داشته‌اند.
اهمیت مانیتورینگ فعال و تست تاب‌آوری
در چنین شرایطی، تکیه صرف بر سامانه‌های دفاعی سنتی کافی نیست. ضرورت ارتقای تاب‌آوری سایبری از طریق تست‌های نفوذ داخلی، اجرای تمرین‌های شبیه‌سازی حمله
(Red Teaming)، مانیتورینگ مستمر رفتارهای مشکوک و اجرای لایه‌های چندگانه دفاعی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. مطابق با مفاد این ابلاغیه، کلیه دستگاه‌ها موظفند با همکاری تیم‌های امنیتی خود، پروتکل‌های دفاعی را بازبینی، نقاط ضعف احتمالی را اصلاح و سیستم‌های تشخیص نفوذ را به‌روز نگه دارند. همچنین در این بازه، گزارش‌دهی لحظه‌ای وضعیت امنیتی به مرکز افتا الزامی است. این گزارش‌ها نه‌تنها در تصمیم‌گیری‌های راهبردی ملی موثرند، بلکه به مدیریت یکپارچه بحران در صورت وقوع حمله کمک شایانی می‌کنند. بررسی تجربیات جهانی نشان می‌دهد که الگوی آماده‌باش سایبری در مواجهه با تهدیدات ژئوپلیتیک، پیش‌تر در کشورهایی چون اوکراین، روسیه، اسرائیل، کره جنوبی و حتی ایالات‌متحده نیز اعمال شده است. در این کشورها، وضعیت هشدار سایبری معمولا با مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ همراه می‌شود که شامل تقویت دفاع پیرامونی سامانه‌ها، آموزش اضطراری کارکنان، راه‌اندازی خطوط ارتباطی مستقیم میان نهادهای امنیتی و ITو فعال‌سازی نسخه پشتیبان اطلاعاتی (Disaster Recovery) است. ایران نیز با حرکت به سمت الگوبرداری از چنین پروتکل‌هایی، تلاش دارد تا سطح آمادگی سایبری خود را در مواجهه با تهدیدات ترکیبی به سطح استانداردهای جهانی ارتقا دهد.
مسوولیت‌پذیری دستگاه‌ها
ابلاغیه مرکز افتا نه‌تنها جنبه هشدار دارد، بلکه حاوی الزامات اجرایی دقیق و الزام‌آور برای تمامی دستگاه‌های اجرایی، نهادهای حاکمیتی و مراکز دارای اطلاعات طبقه‌بندی‌شده است. این دستگاه‌ها موظفند سیاست‌های امنیتی خود را به‌روزرسانی و بازبینی کنند، سیستم‌ها و نرم‌افزارهای مورد استفاده را از نظر به‌روزرسانی، پچ‌های امنیتی و رفع آسیب‌پذیری‌ها بررسی کنند، کارکنان حوزه فناوری را نسبت به افزایش سطح تهدیدات آموزش دهند و هرگونه رفتار غیرعادی در شبکه، ترافیک مشکوک یا نفوذ احتمالی را بی‌درنگ به مرکز افتا گزارش کنند. در همین راستا، فعال‌سازی «پروتکل ارتباط اضطراری» بین واحدهای فناوری اطلاعات و حراست‌ها، از جمله اقداماتی است که با هدف افزایش سرعت واکنش و یکپارچگی عملکرد، در اولویت قرار گرفته است.
آزمونی برای بلوغ سایبری ملی
در کنار تهدیدات موجود، این وضعیت می‌تواند به عنوان یک آزمون بزرگ برای سنجش سطح آمادگی سایبری کشور تلقی شود. در صورتی که نهادهای مرتبط بتوانند با تعامل سازنده، انتقال سریع اطلاعات و تصمیم‌گیری‌های منطبق بر داده‌های لحظه‌ای عمل کنند، این تجربه به بستری برای اصلاح فرآیندهای امنیتی و تقویت نظام دفاع سایبری بدل خواهد شد. در عین حال، یکی از چالش‌های کلیدی، مساله نابرابری سطح آمادگی فنی در بین نهادهای مختلف است. برخی سازمان‌ها به‌دلیل فقدان منابع مالی یا نیروی انسانی متخصص، توانایی کافی برای پیاده‌سازی کامل پروتکل‌های امنیتی را ندارند. از این رو لازم است مرکز افتا، با اتخاذ سیاست‌های حمایتی و نظارتی، به یاری چنین دستگاه‌هایی آمده و با ایجاد نظام ارزیابی واقع‌بینانه، میزان آمادگی آنها را ارتقا دهد.
در نهایت اعلام آماده‌باش سراسری سایبری، صرفا واکنشی به یک تهدید گذرا نیست بلکه نشانه‌ای روشن از تغییر فاز امنیت ملی در عصر جدید است. در جهانی که قدرت دیگر صرفا با تانک و موشک سنجیده نمی‌شود، امنیت اطلاعات، یک مولفه بنیادین در معماری قدرت کشورهاست. ایران با قرار دادن دستگاه‌های خود در وضعیت هشدار کامل، پیامی دووجهی صادر کرده است: به داخل، برای ارتقای هوشیاری و انسجام نهادی و به بیرون، به عنوان نمایشی از آمادگی سایبری و بازدارندگی نرم اما نباید فراموش کرد که آماده‌باش، نقطه پایان نیست؛ نقطه شروعی است برای بازاندیشی در سیاست‌های امنیت سایبری، بازتعریف نقش‌ها و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بومی دفاع دیجیتال. آنچه اکنون در حال رخ دادن است، نه یک رخداد موقت، بلکه بخشی از یک روند مستمر در جنگ‌های ترکیبی است. اگر دستگاه‌ها از این فرصت استفاده نکنند تا سیستم‌های خود را واقعی‌تر، چابک‌تر و مقاوم‌تر کنند، نه‌تنها تهدیدات آینده شدیدتر خواهد بود، بلکه هزینه‌های جبران‌ناپذیری نیز به بار خواهد آورد. آینده‌نگری در حوزه امنیت سایبری یعنی تبدیل هشدار امروز به زیرساخت پایدار فردا.
