نفت، جنگ و ابهام
جهان‌صنعت– در یک‌سال اخیر، نگرانی‌ها از ریسک‌های ژئوپلیتیکی به‌ویژه در پی تشدید تنش‌ها میان ایران و اسرائیل توجه سرمایه‌گذاران جهانی را جلب کرده است. هرچند حملات اخیر اسرائیل باعث افزایش اولیه قیمت نفت شد، تحلیل‌ها نشان می‌دهد که بازارها بیش از هر چیز به احتمال گسترش درگیری و تهدیدهای مرتبط با تنگه هرمز حساس‌اند. با وجود ظرفیت مازاد تولید در کشورهای عربی، احتمال اختلال جدی در عرضه نفت پایین ارزیابی می‌شود. مطالعات بانک مرکزی اروپا و فدرال‌رزرو دالاس نشان می‌دهد که شوک‌های ژئوپلیتیکی اغلب اثرات کوتاه‌مدت و محدود بر اقتصاد کلان دارند و قیمت نفت نیز معمولا پس از نوسانات اولیه به ثبات می‌رسد، مگر در شرایط بحرانی مشابه دهه۷۰ میلادی.
نگرانی‌ها درباره ریسک‌های ژئوپلیتیکی و تاثیر آن بر قیمت نفت و اقتصاد جهانی
در یک‌سال گذشته، نگرانی از ریسک‌های ژئوپلیتیکی همواره در صدر دغدغه‌های سرمایه‌گذاران در نظرسنجی‌ها قرار داشته است. در ماه‌های اخیر، اصطلاح «ریسک ژئوپلیتیکی» اغلب به‌عنوان تعبیری محترمانه برای سیاست‌های غیرقابل پیش‌بینی آمریکا به کار رفته است؛ تعبیری که مورد پسند نهادهای آمریکایی‌ای است که تمایلی به ناراحت کردن کاخ سفید ندارند اما اکنون ریسک ژئوپلیتیکی که در حال تحقق یافتن است، ماهیتی سنتی‌تر دارد: تهدید به وقوع درگیری‌های بلندمدت در خاورمیانه که عرضه جهانی نفت را در معرض خطر قرار می‌دهد.
پس از حملات اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران، قیمت نفت در واکنش اولیه تا ۱۲درصد افزایش یافت. در آخر هفته، این درگیری شدت بیشتری گرفت و اسرائیل، از جمله اهداف دیگر، یک پایانه مهم نفتی در تهران را هدف قرار داد. ایران روزانه حدود ۳/۳میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند که از این مقدار، ۲میلیون بشکه صادر می‌شود. با توجه به اینکه آژانس بین‌المللی انرژی تقاضای جهانی نفت را حدود ۹/۱۰۳میلیون بشکه در روز تخمین زده و گفته می‌شود عربستان سعودی و امارات متحده عربی قادرند تولید خود را به‌سرعت بیش از ۵/۳میلیون بشکه در روز افزایش دهند، حتی یک اختلال شدید در تولید نفت ایران نیز احتمالا قابل کنترل است.
جهش اولیه قیمت نفت پس از حملات اسرائیل ناشی از نگرانی‌های گسترده‌تر بود مبنی‌بر اینکه ممکن است این درگیری به حدی گسترش یابد که تهران تلاش کند تنگه هرمز را به روی نفتکش‌ها ببندد یا حتی به تاسیسات نفتی کشورهای همسایه حمله کند.
روابط پیچیده بین ریسک ژئوپلیتیکی قیمت نفت و اقتصاد کلان
پیوند میان عدم قطعیت‌های ژئوپلیتیکی، قیمت نفت و مسائل اقتصاد کلان به‌ندرت ساده و سرراست است؛ همانطورکه پژوهشی از بانک مرکزی اروپا در سال۲۰۲۳ نشان داده است. در این پژوهش آمده که پس از حملات تروریستی ۱۱سپتامبر در نیویورک، قیمت نفت برنت ۵درصد افزایش یافت چراکه سرمایه‌گذاران احتمال جنگ در خاورمیانه و اختلال در عرضه را در نظر گرفتند اما ظرف ۱۴روز بعد، قیمت‌ها ۲۵درصد کاهش یافتند زیرا نگرانی‌ها درباره کاهش تقاضای جهانی نفت به‌دلیل کند شدن رشد اقتصادی افزایش یافت.
پس از تهاجم روسیه به اوکراین در فوریه۲۰۲۲، قیمت نفت برنت در دو هفته ابتدایی ۳۰درصد افزایش یافت اما هشت‌هفته بعد دوباره به سطح پیش از تهاجم بازگشت.
براساس این تحقیق، شوک‌های ژئوپلیتیکی از دو مسیر بر اقتصاد جهانی اثر می‌گذارند. در کوتاه‌مدت، مسیر اصلی تاثیرگذاری از طریق «کانال ریسک» است. هنگامی که بازارهای مالی احتمال اختلال در عرضه جهانی نفت را در نظر می‌گیرند، ارزش نقدی نگهداری قراردادهای نفتی که به آن «بازده نگهداری» گفته می‌شود افزایش می‌یابد و این امر فشار صعودی بر قیمت نفت وارد می‌کند اما در بلندمدت، «کانال فعالیت اقتصادی» نقش مهم‌تری ایفا می‌کند. تنش‌های ژئوپلیتیکی بالاتر معمولا مانند یک شوک منفی بر تقاضای جهانی عمل می‌کنند زیرا عدم قطعیت فزاینده باعث کاهش سرمایه‌گذاری و مصرف شده و ممکن است تجارت را مختل کند. این مسیر معمولا تقاضا و قیمت جهانی نفت را کاهش می‌دهد. به عبارت دیگر، فشارهای قیمتی ناشی از شوک‌های ژئوپلیتیکی معمولا موقتی هستند.
درس‌هایی از گذشته و ارزیابی‌های جدید
البته این همیشه صدق نمی‌کند. شوک‌های قیمتی نفت در سال‌های۱۹۷۳ و ۱۹۷۹ هردو به رکود در ایالات متحده منجر شدند و هنوز هم این احتمال که جهش قیمتی ناشی از ریسک ژئوپلیتیکی بتواند اقتصاد جهانی را دچار تلاطم کند، موجب نگرانی سیاستگذاران و سرمایه‌گذاران می‌شود. با این حال، شاید بتوانند از پژوهشی که اوایل امسال توسط بانک فدرال‌رزرو دالاس منتشر شده، دلگرم شوند. نویسندگان این تحقیق رویکردی نوآورانه در پیش گرفتند و تلاش کردند تا عدم قطعیت ناشی از قیمت نفت را از دیگر ابهامات اقتصاد کلان جدا کنند. آنها دریافتند که ریسک‌های قیمتی ناشی از عوامل ژئوپلیتیکی احتمالا منجربه اثرات رکودی شدید نمی‌شوند. حتی افزایش چشمگیر ریسک کمبود تولید در سطحی مشابه با سال‌های۱۹۷۳ یا ۱۹۷۹، طبق مدل این پژوهش، تنها می‌تواند تولید اقتصادی را ۱۲/۰درصد کاهش دهد. در حالی که عدم قطعیت بالا درباره عرضه آینده نفت می‌تواند در کوتاه‌مدت قیمت نفت‌خام را افزایش دهد، مگر اینکه این ریسک‌ها به واقعیت بدل شوند، اثرات کلان اقتصادی جهانی احتمالا محدود خواهد بود. تاثیر مشابهی در قیمت دارایی‌ها نیز قابل‌مشاهده است. طبق جدیدترین گزارش «ثبات مالی جهانی» صندوق بین‌المللی پول، رخدادهای ژئوپلیتیکی از زمان جنگ جهانی دوم معمولا با کاهش اندک قیمت سهام در کوتاه‌مدت همراه بوده‌اند اما در بیشتر موارد اثر ماندگاری نداشته‌اند. بازارهای سهام جهانی در نهایت هم به تهاجم عراق به کویت در سال۱۹۹۰ و هم به تهاجم روسیه به اوکراین در سال۲۰۲۲ واکنش منفی موقتی نشان دادند و سپس بهبود یافتند. البته سال۱۹۷۳ بار دیگر استثناست چراکه تحریم نفتی آن سال باعث شد بازارهای سهام جهانی دوازده ماه بعد به‌طور چشمگیری کاهش یابند.
در نهایت، همه‌چیز به این بستگی دارد که درگیری اسرائیل و ایران تا چه زمانی ادامه پیدا کند و چگونه تشدید شود. باید به خاطر داشت که حتی در جریان «جنگ نفتکش‌ها» در دهه۱۹۸۰ که طی آن بیش از ۲۰۰ نفتکش در حال عبور از تنگه هرمز در جریان جنگ ایران و عراق هدف قرار گرفتند، قیمت نفت پس از جهش اولیه تثبیت شد. بنابراین اثرات هرگونه اختلالی که کمتر از اختلال عمده در تولید نفت خاورمیانه باشد، احتمالا محدود خواهد بود.
منبع: جهان صنعت نیوز
