سایه جنگ بر تاریخ
نادر نینوایی– ایران کشوری باستانی است که به سبب قرار گرفتن در چهار‌راه تمدن جهان، هر گوشه‌اش اثری فرهنگی از گذشتگان به یادگار مانده. از میراث جهانی تخت‌جمشید در فارس گرفته تا چغازنبیل در خوزستان و نقش‌جهان در اصفهان، در هر گوشه کشور اثری تاریخی به جا مانده که راوی گوشه‌هایی از شکوه فرهنگ، هنر و تاریخ ایران است.
در روزهای اخیر اما به دنبال حملات تجاوزگرایانه به کشورمان بیم تخریب آثار فرهنگی و تاریخی افزایش یافته است. در سال‌های قبل تخریب کلیسای تاریخی غزه در بمباران‌های تل‌آویو نشان داده که هیچ بعید نیست آنها در ایران نیز اتفاقات مشابهی را درخصوص آثار تاریخی رقم بزنند.
باتوجه به حملات صورت گرفته به استان‌های اصفهان و کرمانشاه و به سبب قرارگیری آثار ثبت جهانی شده در این دو استان، حساسیت و نگرانی‌های بیشتری درخصوص این استان‌ها حس می‌شود. میدان نقش‌جهان، عالی‌قاپو و آثار به‌جا مانده از تمدن صفوی، امروز نماد گردشگری شهر اصفهان محسوب می‌شوند و نبض گردشگری استان کرمانشاه با طاق‌بستان می‌زند. این آثار افزون بر ظرفیت‌های بالای گردشگری به سبب آنکه بخشی از تاریخ، گذشته و هویت ایرانی به شمار می‌روند، دارای اهمیتی مضاعف‌اند.
حملات اخیر به اصفهان و کرمانشاه، نگرانی‌هایی را در میان دوستداران میراث فرهنگی برانگیخته است. در پاسخ به این نگرانی‌ها اما مدیرکل‌های میراث فرهنگی اصفهان و کرمانشاه از سالم ماندن آثار تاریخی این دو استان خبر داده‌اند.
هشدار در مورد حملات اصفهان
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اصفهان در پی حملات اخیر به این استان درخصوص احتمال بروز آسیب‌های جدی به آثار تاریخی ثبت‌‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو هشدار داد و از نهادهای بین‌المللی خواست در برابر این جنایات سکوت نکنند.
امیرکرم‌زاده در جمع خبرنگاران با اشاره به جایگاه اصفهان به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تاریخی جهان اظهار داشت: هرگونه تخریب این آثار تاریخی طبق کنوانسیون‌های جهانی، جنایت جنگی محسوب می‌شود و مسوولیت حقوقی بین‌المللی به دنبال دارد.
وی با بیان اینکه براساس معاهدات بین‌المللی، تخریب آثار باستانی توسط نیروهای متخاصم در هر مرحله از جنگ، جنایت جنگی به شمار می‌آید، افزود: کشور مهاجم موظف به پرداخت غرامت سنگین است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان اعلام کرد: در حال حاضر ۱۷ اثر از استان اصفهان در فهرست میراث جهانی ثبت شده و شش اثر دیگر نیز در نوبت ثبت جهانی قرار دارند.
وی آثاری مانند میدان نقش جهان، کاخ چهل‌ستون، مسجد جامع اصفهان، بناهای باستانی نطنز و شهر زیرزمینی نوش‌آباد را از جمله این گنجینه‌ها برشمرد و اضافه کرد: حدود ۲هزار اثر ثبت ملی در سطح استان وجود دارد که هرگونه آسیب به آنها پیامدهای حقوقی بین‌المللی به دنبال دارد.
کرم‌زاده با اشاره به پیامدهای غیرمستقیم حملات نظامی تصریح کرد: حتی آلودگی صوتی ناشی از موج انفجارها می‌تواند به این بناهای تاریخی آسیب برساند و آثار آن ممکن است تا مدت‌ها باقی بماند.
وی با اشاره به حمله به شهرهایی چون اصفهان، این اقدام را تعرض به آثار تاریخی و فرهنگی ایران دانست و گفت: رژیم صهیونیستی نه‌تنها با حمله به مناطق مسکونی مرتکب جنایت علیه غیرنظامیان شد بلکه با هدف قرار دادن شهرهایی چون اصفهان، به آثار تاریخی و فرهنگی ایران نیز تعرض کرده است.
این مقام مسوول افزود: این اقدامات وقیحانه، هویت ملی کشور را هدف قرار داده و باید از سوی جامعه جهانی محکوم شود.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان با بیان اینکه اصفهان به عنوان «نصف جهان» بیش از ۲ هزار بنای تاریخی، پل‌های کهن، کاروانسراهای چندصدساله و نمادهای تمدنی ایران را در خود جای داده است، هشدار داد: با ادامه این حملات، این آثار در معرض خطر جدی قرار دارند و ایران از نهادهای بین‌المللی انتظار دارد قاطعانه در برابر این جنایات سکوت نکند و مانع ادامه آن شود.
گذشتن خطر از بیخ گوش طاق‌بستان
طاق‌بستان با سنگ‌نگاره‌های ساسانی‌اش به عنوان بخشی جداناشدنی از تاریخ و هویت ایرانی شمرده می‌شود که مورد توجه دوستداران میراث فرهنگی قرار دارد.
در پی تهاجم اخیر اما یکی از موشک‌های رژیم صهیونیستی به حاشیه شمال شهر کرمانشاه و به محدوده‌ای در ۳کیلومتری مجموعه تاریخی طاق‌بستان اصابت کرد. این اتفاق باعث شد نگرانی‌ها درخصوص وضعیت طاق‌بستان افزایش یابد و حتی برخی فعالان میراث فرهنگی از تاثیرات مخرب شوک انفجار بر این اثر تاریخی گفتند.
مدیر پایگاه ملی طاق‌بستان کرمانشاه با اشاره به حمله رژیم صهیونیستی به برخی نقاط شمال شهر کرمانشاه گفت: با پایش‌های مستمری که از طاق‌های طاق‌بستان داشته‌ایم، این اثر باستانی سالم است.
محمدمهدی فیض‌آقایی اظهار کرد: رژیم صهیونیستی از زمانی که حملات خود را به کشورمان آغاز کرده تاکنون چند نقطه از شمال شهر کرمانشاه را مورد اصابت موشک‌های خود قرار داده است.
وی افزود: صبح ۲۵خرداد حملاتی به محدوده‌ای در شمال شهر کرمانشاه واقع در پشت محوطه بیمارستان امام رضا(ع) صورت گرفت که فاصله‌ای حدودا ۳کیلومتری با اثر باستانی طاق‌بستان دارد.
مدیر پایگاه ملی طاق‌بستان تصریح کرد: براساس بررسی‌هایی که انجام دادیم، خوشبختانه آسیبی به این اثر باستانی وارد نشده است.
وی تاکید کرد: تا پیش از حملات رژیم صهیونیستی به کشورمان به‌صورت مستمر و هفتگی طاق‌های طاق‌بستان را از نظر فیزیکی، رطوبت و ترک مورد پایش قرار می‌دادیم اما از زمان شروع حملات پایش‌ها به شکل ۲۴ساعته در آمده است.
فیض‌آقایی خاطرنشان کرد: براساس پایش‌هایی که تاکنون داشته‌ایم، هیچ‌گونه تغییر فیزیکی در داخل طاق‌ها اتفاق نیفتاده است.
به گفته این مسوول، مجموعه تاریخی طاق‌بستان در حال حاضر پذیرش گردشگر ندارد.
سابقه سیاه تل‌آویو در تخریب آثار تاریخی
نگاهی به جنگ اخیر تل‌آویو و غزه مشخص می‌کند که رژیم صهیونیستی در زمان جنگ به الزامات جهانی درخصوص آسیب نرساندن به آثار تاریخی توجهی ندارد.
دی‌ماه سال۱۴۰۲ شبکه شبکه تی‌آرتی وُرلد با انتشار گزارشی اعلام کرد که از میان ۳۲۵محوطه و اثر تاریخی شناسایی‌شده در غزه، رژیم اسرائیل بیش از ۲۰۰محوطه باستانی را تخریب کرده است.
در همین مقطع مقام‌های رسمی در منطقه محاصره‌شده غزه اعلام کردند کلیسای بیزانسی در جابالیا، کلیسای ارتدوکس یونانی سنت پورفیریوس، قبرستان بیزانسی بلاخیا و مسجد جامع عمری، از جمله چندین و چند مکان و عبادتگاه باارزش تاریخی هستند که توسط رژیم اسرائیل آسیب‌دیده یا ویران شده‌اند.
دفتر رسانه‌ای غزه در بیانیه‌ای درباره آثار تاریخی تخریب شده از سوی ارتش اشغالگر اعلام کرد: «این مکان‌ها شامل کلیساهای باستانی، مساجد، مدارس، موزه‌ها و سایر مکان‌ها و بناهای تاریخی و باستانی مختلف است. مکان‌های باستانی و باستان‌شناسی تخریب‌شده توسط اسرائیل به دوران فنیقی و رومی بازمی‌گردد. برخی دیگر بین ۸۰۰سال قبل از میلاد تا ۱۴۰۰سال قدمت دارند در حالی که برخی دیگر ۴۰۰سال پیش ساخته شده‌اند.» مسجد جامع عمری، کلیسای بیزانسی در جبالیا، زیارتگاه الخدیر در شهر دیر البلح در مرکز غزه و گورستان بیزانسی در آنتدون فلسطین در شمال غربی شهر غزه، از جمله مکان‌های تاریخی آسیب‌دیده در جریان جنگ بودند.
سایر مکان‌ها از جمله کلیسای ارتدوکس یونانی سنت پورفیریوس، خانه ۴۰۰ساله السقا و مسجد سید الهاشم که یکی از قدیمی‌ترین مساجد غزه است، در جریان بمباران اشغالگران به شدت آسیب دیدند.
باتوجه به سابقه سیاه تل‌آویو در برخورد با آثار تاریخی باید هشدارهای لازم درخصوص عواقب حقوقی آسیب به آثار تاریخی رسما اعلام شده و البته از طریق مکاتبه با یونسکو، ایکوم (شورای بین‌المللی موزه‌ها) و سایر نهادهای بین‌المللی تذکرات جدی به طرف متخاصم داده شود.
از سوی دیگر حفظ حداکثر آمادگی برای پایش مستمر و مرمت آثاری که خطر آسیب‌دیدگی آنها بر اثر اصابت مستقیم یا حتی موج انفجار وجود دارد، باید از سوی مسوولان امر طرف توجه قرار گیرد.
