طلا در تله انتظارات
احسان کشاورز- در هفته‌ای که گذشت، بازار طلا و سکه علاوه بر تحولات بنیادی، زیر سایه انتظارات متغیر و سیگنال‌های سیاسی ناهمسو نوسان کرد. خبرهای ضد و نقیض از مذاکرات سیاسی، سیگنال‌های مبهم از سیاست‌های پولی جهانی و نوسان محدود نرخ ارز فضایی ایجاد کردند که در آن طلا نه اوج گرفت و نه افت معناداری داشت و تنها در تله‌ای از انتظار درجا زد. این وضعیت در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا نیز بازتاب روشنی یافت؛ جایی که سرمایه‌گذاران سردرگم میان خرید و فروش، اغلب به احتیاط و تماشا بسنده کردند. صندوق‌های طلای بازار سرمایه که در ماه‌های گذشته با اقبال روبه‌رو بودند، در روزهای ابتدایی خرداد افت محسوسی در ارزش معاملات، ورود پول و قدرت خرید حقیقی تجربه کردند. بسیاری از آنها با کاهش NAV و تقویت حباب منفی، نشانه‌هایی از کاهش اعتماد کوتاه‌مدت بازار را بروز دادند. در این میان، بازدهی‌های کوتاه‌مدت ازجمله عملکرد پنج روزه و ۲۰روزه، برای بیشتر صندوق‌ها در محدوده منفی باقی ماند و نوسانات سهم بیشتری در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران ایفا کرد. نگاهی به ترکیب دارایی‌های صندوق‌ها نشان می‌دهد که با وجود تمرکز ذاتی آنها بر طلا، تفاوت‌هایی در میزان تنوع‌پذیری و سهم دارایی‌های مکمل باعث شده تا واکنش هر صندوق به نوسانات بازار، شدت و شکل متفاوتی به خود بگیرد.
صعود محتاطانه در بازار طلا و سکه
در هفته اول خرداد ۱۴۰۴، بازار طلا و سکه ایران تحت تاثیر دوگانه‌ای از فضای سیاسی و تغییرات جهانی قرار گرفت و در نهایت با روندی نوسانی، به استقبال انتظارات تازه رفت. قیمت سکه امامی که در آغاز هفته با حرکت صعودی تا سطح ۷۴میلیون تومان نیز افزایش یافته بود، در پایان هفته با کاهش نزدیک به ۹۷/۱درصدی، به محدوده ۷۲میلیون و ۳۸۵هزار تومان بازگشت. در بازار طلای ۱۸عیار نیز وضعیت مشابهی دیده شد؛ هر گرم طلا که تا ۶میلیون و ۵۰۹هزار تومان رشد کرده بود، با پایان هفته به ۶میلیون و ۴۴۰هزار تومان کاهش یافت. محرک اصلی این نوسان، نه‌تنها انتظارات تورمی داخلی، بلکه تحولات مذاکراتی میان ایران و آمریکا بود. در روزهای ابتدایی هفته، فضای مبهم و بلاتکلیف مذاکرات موجب تقویت تقاضای دارایی‌های امن شد و بسیاری از معامله‌گران به دنبال خرید در قیمت‌های بالا رفتند. با انتشار ارزیابی‌های مثبت دو طرف از روند مذاکرات، امید به کاهش تنش‌ها و ثبات بیشتر ارزی تقویت شد و در نتیجه شاهد بازگشت نسبی آرامش و کاهش تقاضای سفته‌بازانه بودیم. در کنار عوامل داخلی، بازارهای جهانی نیز در مسیر نزولی حرکت کردند. قیمت اونس جهانی طلا با افت ۲۸/۱درصدی از محدوده ۳۳۳۶دلار به ۳۲۹۴دلار رسید؛ کاهشی که تحت فشار افزایش ارزش دلار آمریکا و انتشار آمارهای مثبت اقتصادی از ایالات متحده رخ داد. این عوامل به کاهش جذابیت دارایی‌های امن مانند طلا منجر شد و روند نزولی بازار داخلی را نیز تسریع کرد. آمار بازدهی نیز گویای همین نوسانات است. بازدهی یک هفته‌ای سکه امامی منفی ۱۸/۲درصد و بازدهی سه ماهه آن نیز حدود منفی ۵۵/۲درصد بوده، در حالی که بازدهی سالانه آن همچنان مثبت و در محدوده ۷۳/۷۸درصد باقی مانده است. برای طلای ۱۸عیار نیز بازدهی یک هفته‌ای با کاهش ۹۶/۱درصدی همراه بوده اما در بازه یک ساله، رشدی نزدیک به ۱۹/۹۳درصدی ثبت شده است. در مجموع، هفته نخست خرداد برای بازار طلا و سکه با عقب‌نشینی خریداران و تعدیل انتظارات همراه شد؛ شرایطی که در صورت تداوم فضای مثبت مذاکرات سیاسی، می‌تواند در هفته‌های آینده نیز ادامه یابد و نقش مهمی در کاهش شکاف میان نرخ بازار و ارزش ذاتی این فلزات ایفا کند.
طلایی‌های بورس زیر ذره‌بین
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مبتنی بر طلا و سکه به‌عنوان یکی از ابزارهای نوین مالی، جایگزینی کم‌ریسک‌تر و در دسترس‌تر برای بازار فیزیکی محسوب می‌شوند؛ ابزاری که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد با نقدشوندگی بالا و بدون مواجهه با دغدغه‌های نگهداری، در نوسانات بازار طلا و سکه مشارکت داشته باشند. این صندوق‌ها عموما با استفاده از اوراق مبتنی بر سپرده سکه، اوراق مشتقه و منابع نقدی مدیریت می‌شوند و به‌نوعی رفتار قیمتی آنها تابعی از روند بازار فیزیکی است. در حال حاضر بیش از ۲۰صندوق فعال در این حوزه در بازار سرمایه فعالیت دارند که از نظر حجم، بازدهی، حباب قیمتی و ساختار دارایی با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند. در هفته اول خرداد، عملکرد کلی این گروه در سطح نسبتا بالایی از ارزش معاملات قرار داشت. در روز هفتم خرداد، مجموع ارزش معاملات صندوق‌های طلا از مرز ۱۰۰۰میلیارد تومان عبور کرد که با وجود افت نسبت به ابتدای هفته، همچنان رقم قابل توجهی محسوب می‌شود. با این حال برآیند جریان پول حقیقی در همین روز حدود منفی ۲۹۶میلیارد تومان گزارش شد. شاخص قدرت خرید حقیقی نیز در محدوده منفی ۲۹/۲ باقی ماند که نشان می‌دهد سمت تقاضای حقیقی در موقعیت ضعیف‌تری قرار داشته و همچنان فشار فروش از سوی سرمایه‌گذاران خرد ادامه دارد. این وضعیت در دیگر روزهای کاری هفته نیز تکرار شد؛ به نحوی که نسبت ارزش معاملات روزانه به میانگین ۲۰روزه به ۳۳/۰ کاهش یافت و ورود پول حقیقی در هیچ‌یک از روزها مثبت نبود. نمادهایی مانند عیار، کهربا و مثقال در میان پرمعامله‌ترین صندوق‌ها قرار گرفتند، با این حال اکثر نمادها با حباب منفی در محدوده ۵/۰ تا ۲درصد معامله شدند؛ نشانه‌ای از احتیاط بازار نسبت به ارزش ذاتی دارایی‌ها. در همین حال، نوسانات قیمتی در برخی نمادها نیز قابل توجه بود و بازدهی پنج روزه در عمده صندوق‌ها همچنان منفی باقی ماند. در مجموع داده‌های معاملاتی هفته اول خرداد حاکی از آن است که صندوق‌های طلا اگرچه جایگاه خود را به عنوان یکی از فعال‌ترین گروه‌های بازار حفظ کرده‌اند اما همچنان از فضای بی‌ثبات بازار فیزیکی تاثیر می‌پذیرند و رفتار سرمایه‌گذاران در این گروه بیش از آنکه مبتنی بر تحلیل‌های بنیادی باشد، از انتظارات کوتاه‌مدت و تحولات بیرونی پیروی می‌کند.
بازدهی زیر سایه حباب
بررسی شاخص‌های کلیدی صندوق‌های طلا و سکه در بازار سرمایه نشان می‌دهد که اگرچه این صندوق‌ها از نظر ارزش معاملات و استقبال سرمایه‌گذاران جایگاه خود را حفظ کرده‌اند اما در ارزیابی‌های فنی و مالی همچنان با نوسان‌های قابل توجهی مواجه هستند. در هفته نخست خرداد، عمده صندوق‌ها با افت در NAV و بازدهی‌های منفی در بازه‌های زمانی مختلف همراه بودند؛ اتفاقی که نشان می‌دهد انتظارات نزولی بازار فیزیکی به بازار سرمایه نیز سرایت کرده است. در میان صندوق‌های اصلی، بیشترین حباب منفی مربوط به نماد زرفام با حدود ۱/۳درصد و سپس جواهر، مثقال و آلتون در محدوده منفی ۵/۱ تا ۲/۲درصد دیده می‌شود. در مقابل حباب قیمتی در برخی صندوق‌ها مانند درخشان و عیار در سطوح خنثی یا نزدیک به صفر قرار گرفت. این تفاوت‌ها، میزان حساسیت هر صندوق را به جریان نقدی و ترکیب دارایی‌ها بازتاب می‌دهد.
NAV روزانه اکثر صندوق‌ها در هفته اخیر با کاهش همراه بود. برای نمونه،NAV صندوق عیار حدود ۷۵/۰درصد رشد داشت، در حالی که در طلا این عدد ۷۶/۰درصد بود اما درصد تغییر NAV در بازه‌های زمانی بلندتر همچنان در محدوده منفی باقی مانده است. بازدهی ۲۰روزه در بسیاری از صندوق‌ها از منفی ۸ تا منفی ۱۰درصد متغیر است، مانند گلدیس با منفی ۰۵/۱۰درصد و آتش با منفی ۹۱/۱۰درصد.
نوسان قیمت در اغلب صندوق‌ها نیز در محدوده ۵/۰ تا ۲درصد در هفته گذشته نوسان داشت که نشان از فضای پرریسک و انتظار برای تغییرات قیمتی در آینده دارد. صندوق‌هایی مانند ناب، درخشان و لیان نوسان‌های بالاتری را نسبت به دیگران تجربه کردند. ارزیابی این شاخص‌ها نشان می‌دهد که اگرچه بازار صندوق‌های طلا همچنان فعال است اما ساختار نوسانی آن و تغییرات حباب وNAV نیازمند توجه دقیق‌تر سرمایه‌گذاران به عوامل بنیادی و بیرونی موثر بر روند قیمتی این ابزارهاست. این سنجه‌ها نه‌تنها رفتار بازار را توصیف می‌کنند، بلکه ابزاری مهم برای سنجش سلامت کوتاه‌مدت و بلندمدت صندوق‌ها به شمار می‌روند.
پرتفوی‌های طلایی اما یکنواخت
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های صندوق‌های طلا در بازار سرمایه، ساختار ترکیب دارایی آنهاست؛ عاملی که به شکل مستقیم بر میزان ریسک‌پذیری و نوسان بازدهی آنها اثر می‌گذارد. براساس آخرین داده‌ها، اکثر صندوق‌های طلا بخش عمده دارایی خود را به حوزه‌های پرریسک اختصاص داده‌اند و سهم دارایی‌های کم‌ریسک در بسیاری از آنها ناچیز یا تقریبا صفر است.
برای مثال، صندوق‌هایی چون تابش، عیار، کهربا و ناب بیش از ۸/۹۹درصد از دارایی‌های خود را در بخش پرریسک سرمایه‌گذاری کرده‌اند، در حالی که سهم دارایی کم‌ریسک آنها از نیم درصد هم فراتر نمی‌رود. این ترکیب نشان می‌دهد که استراتژی غالب این صندوق‌ها، تکیه بر نوسانات بازار فیزیکی طلا و سکه است؛ موضوعی که در دوره‌های پرتلاطم، باعث افزایش ریسک و در عین حال ایجاد بازدهی بالا می‌شود.
در مقابل، صندوق‌هایی مانند آتش و گلدیس با تخصیص حدود ۶ تا ۷درصد دارایی به حوزه‌های کم‌ریسک، سعی کرده‌اند ترکیب متعادل‌تری داشته باشند اما حتی در این موارد نیز ریسک غالب بر ساختار باقی مانده و بازدهی آنها تفاوت چندانی با سایرین ندارد.
جالب آنکه با وجود تفاوت در ساختار، بازدهی سه‌ماهه اغلب این صندوق‌ها منفی بوده است. برای مثال، بازدهی سه‌ماهه صندوق‌هایی مانند عیار، ناب، گنج و طلا از منفی ۷ تا منفی ۱۰درصد متغیر است. این در حالی است که در بازه شش‌ماهه، بازدهی‌ها به محدوده مثبت ۳۰ تا ۴۰درصد برگشته‌اند؛ موضوعی که نوسان‌پذیری بالای این ابزارها را تایید می‌کند.
در مجموع ترکیب دارایی‌ها در صندوق‌های طلا در ایران گرایش آشکاری به ریسک‌پذیری بالا دارد. با آنکه این ترکیب در بازارهای صعودی می‌تواند بازدهی مطلوبی ایجاد کند اما در دوره‌های اصلاحی یا کم‌نوسان، همین استراتژی می‌تواند باعث کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران و افزایش خروج نقدینگی شود. از این رو طراحی محصولات متنوع‌تر با ساختار دارایی تعدیل‌شده می‌تواند افق تازه‌ای برای توسعه این ابزارها در آینده باشد.
صندوق‌ها زیر فشار بازدهی
خالص ارزش دارایی یا همان NAV، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. بررسی روند NAV در صندوق‌های طلای بازار سرمایه، به‌ویژه در بازه‌های زمانی مختلف، تصویری روشن از میزان بازدهی واقعی و همچنین درجه پایداری عملکرد این صندوق‌ها ارائه می‌دهد. براساس داده‌های هفته نخست خرداد، NAV یک روزه اغلب صندوق‌ها رشد محدودی داشته است. برای مثال، صندوق عیار رشد ۷۵/۰درصدی و صندوق طلا رشد ۷۶/۰درصدی را ثبت کرده‌اند. در صندوق تابش نیز NAV یک‌روزه حدود ۷۲/۰درصد افزایش داشته که نشان‌دهنده واکنش مثبت به تحرکات ابتدای هفته است.
در بازه هفتگی و ماهانه، بسیاری از صندوق‌ها با کاهش NAV مواجه شده‌اند. عیار در بازدهی پنج روزه حدود ۳۸/۲درصد افت داشته و مثقال نیز با افت ۵۱/۲درصدی مواجه بوده است. در بازه ۲۰روزه نیز NAV اکثر صندوق‌ها کاهشی بوده و به‌طور میانگین افتی بین ۵/۱ تا ۵/۲درصد ثبت شده است.
روند نزولی NAV در سه ماهه اخیر نیز ادامه داشته است. برای نمونه، صندوق طلا با افت ۹۷/۹درصدی، آتش با افت ۳۳/۱۰درصدی و گنج با ۳۸/۱۰درصد، بدترین عملکرد فصلی را داشته‌اند. این در حالی است که در بازه شش‌ماهه، بسیاری از این صندوق‌ها با رشد NAV در محدوده ۳۰ تا ۴۰درصد مواجه بوده‌اند؛ مانند عیار با رشد ۴۶/۴۰درصد و تابش با رشد ۴۶/۴۰درصد.
در بازه سالانه نیز صندوق‌ها بازدهی مناسبی نشان داده‌اند. عیار و تابش به ترتیب با رشد سالانه NAV معادل ۸۹/۹۲ و ۷۴/۹۰درصد در صدر قرار دارند؛ عملکردی که نشان می‌دهد با وجود افت‌های کوتاه‌مدت، صندوق‌های طلا در افق‌های بلندمدت همچنان جایگاه مناسبی برای سرمایه‌گذاری دارند.
این بررسی نشان می‌دهد که NAV صندوق‌ها در واکنش به نوسانات بازار فیزیکی طلا بسیار حساس است و تحلیل این شاخص برای ارزیابی دقیق عملکرد، نقشی کلیدی ایفا می‌کند.
