ضرورت تداوم ابتکارهای حفاظتی برای یوزپلنگ آسیایی
جهان صنعت، دامپزشکی دانشی کهن محسوب می‌شود که در ایران قدیم به عنوان «بیطار» شناخته می‌شد که دانشی تجربی بود و به شناخت، درمان و پیشگیری در حوزه بیماری‌های حیوانات می‌پرداخت.
علم دامپزشکی با عبور انسان نخستین از حالت شکارچی به کشاورز متولد شد و همزمان با رواج اهلی کردن حیوانات، دامپزشکی اهمیت بیشتری پیدا کرد.
دامپزشک معتمد سازمان حفاظت محیط زیست جزو افرادی است که از کودکی به واسطه شغل پدرش کشاورزی و دامپروری، علاقه‌مند به فعالیت در حوزه دام شد و چنان اشتیاقی داشت که در دوران نوجوانی با پرورش کرم‌ها به انتظار از پیله رستن پروانه‌ها می‌نشست و هیچ چیز همچون تماشای تولد پروانه‌ها روح کنجکاوش را آرام نمی‌کرد.
او بدون گذران دوره‌های آموزشی در خارج از کشور فقط با مطالعه و تجربه‌های شخصی، موفق به انجام کارهای پایه‌ای در علم دامپزشکی ایران شد و مسوولان با حمایت مالی و معنوی از او می‌توانند به رشد علم دامپزشکی به ویژه در بخش حیات وحش کمک کنند.
متخصص بیماری‌های تولیدمثل دام از نخبگان حوزه دامپزشکی معتقد است در ایران راهکارهای نوین حفاظت از گونه‌های ارزشمند حیات وحش به اجرا درآمده، اما با کوچکترین مشکل از اجرای طرح‌ها عقب‌نشینی شد.
بهرنگ اِکرامی معتقد است برای حفاظت از گونه‌های ارزشمند حیات وحش نباید با شکل‌گیری موجی از انتقادها پا پس کشید، بلکه باید بر پایه دانش و تحقیق تا رسیدن به نتیجه تلاش کرد و ناامید نشد.
مصاحبه تفضیلی با متخصص نخبه و مخترعی که خود محلول نگهداری سلول‌های جنسی یوزپلنگ را ساخت.
خودتان را معرفی کنید؟
بهرنگ اکرامی متولد مرداد ۱۳۵۸ هستم.
در دوران کودکی از آن دسته افراد علاقه‌مند به نگهداری حیوانات بودید؟
خیلی کنجکاو و علاقه‌مند به پرورش حشرات بودم، کمی مکث می‌کند (گویی قطاری با واگن‌های پر از خاطرات از مقابل چشمانش عبور می‌کند. با اشتیاق و ذوق ادامه می‌دهد) از پرورش پروانه‌ها لذت می‌بردم.
چگونه وارد حرفه پزشکی شدید؟
پدرم در زمینه کشاورزی و دامپروری فعالیت داشت و از دوران کودکی پیش‌زمینه ذهنی داشتم. علاقه‌ام به رشته دامپزشکی در دبیرستان بیشتر شد و سال ۱۳۷۶ در رشته دکتری دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار قبول شدم.
نخستین تجربه کاری خود را در حرفه دامپزشکی به یاد دارید؟
(لبخند می‌زند و وجودش سرشار از هیجان روزهای نخست آغاز کار می‌شود) بله سال ۱۳۸۱ کلینیک دامپزشکی‌ام را افتتاح کردم. اهالی منطقه تلفات دامی زیادی داشتند که دامپزشک‌های دیگر علت را متوجه نمی‌شدند.
روزی به درخواست یکی از دامداران برای معاینه رفتم. با یک درمان ساده دام از جا بلند شد و دامدار لذت برد و این تشخیص موجب معرفی و شهرت من در منطقه شد، این خاطره همیشه در ذهنم مانده است. آنجا ماجرا این بود که گوسفندان دچار مسمومیت آبستنی شده بودند.
دام هم دچار مسمومیت آبستنی می‌شود؟
بله، افت قندخون از عوارض مسمومیت آبستنی در گوسفند است که اگر به موقع درمان نشود، حیوان تلف می‌شود.
تجربه‌ای از کار با حیوان‌های نادر حیات وحش دارید؟
ذخیره‌سازی سلول‌های جنسی گوزن زرد و مرال ۱۰ سال پیش، تلقیح مصنوعی شیر آفریقایی و تولد توله و تولیدمثل یوزپلنگ آسیایی، انجماد و ذخیره‌سازی سلول‌های جنسی این گونه در ارزشمند در آستانه انقراض را برای نخستین بار در کشور انجام دادم.
درست است که محلول نگهداری سلول جنسی یوزپلنگ را خودتان ساخته‌اید؟
بله، مواد نگهداری سلول جنسی یوزپلنگ با جدیدترین تکنیک‌ها و با تکیه بر دانش و تجربه خودم ساختم.
دوره آموزشی در زمینه تولیدمثل حیات وحش در خارج از کشور نگذراندم و فقط با دانش، تکنیک و تجربه کار خودم در درمانگاه دامپزشکی و جمع آوری اطلاعات دست به این کارها زدم که در نوع خودش جالب بوده است.
آیا حیوانی بوده که رفتارش در ذهن شما عجیب و ماندگار باشد؟
بله به خوبی به یاد دارم. (با هیجانی وصف‌نشدنی ادامه داد) گوزن زرد ایرانی طبق فهرست ارایه شده از طرف اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت که به فهرست سرخ معروف است، در رده «EN» و در معرض خطر قرار دارد.
به خاطر دارم سال ۱۳۹۳ حوالی ظهر زیر سایه درخت بلوط در یکی از مناطق حفظت‌شده با لباس استتار در کمین گوزن زرد بودم، صدایی پشت سرم شنیدم. سرم را برگردانم متوجه شدم، گوزن نر جوان حدود یک یا ۲ ساله در یک متری من ایستاده و مرا نگاه می‌کند. اگر حرکت می‌کردم فرار می‌کرد ثابت ماندم و آن جاندار چند دقیقه با کنجکاوی به من نگاه می‌کرد.
تعجب کرده بودم چگونه من را دورزده و من متوجه‌اش نشدم.
چه انتظاری از مسوولان دارید؟
۱۵ سال است که پزشک معتمد سازمان حفاظت محیط زیست هستم و طی ۱۵ سال گذشته هیچ کاری در حفاظت از محیط زیست نهادینه نشده است.
برای نمونه طرح تکثیر در اسارت گوزن زرد فراموش شد، در زمینه انجماد سلول‌های جنسی و لقاح مصنوعی کارهای پایه‌ای خوبی انجام شد، برای جابه‌جایی حیوانات حیات وحش سند تهیه شد و کار پیش رفت، اما هیچ کدام از انجام این کارها نهادینه نشد و ادامه نیافت.
برای پیشرفت علم دامپزشکی در ایران چه نسخه‌ای نیاز دارد؟
انتظار می‌رود از تجربه و ظرفیت به‌دست‌آمده در انجام کارهای پایه‌ای در تکثیر گونه‌های حیات وحش برای پیشرفت دامپزشکی استفاده شود.
برای نمونه طی جابه‌جایی گورخرها به پارک ملی کویر گرمسار تعدادی از آنان به دلیل تصادف جاده‌ای و شکست جعبه‌ها در کامیون تلف شدند. پس از حادثه به دلیل بیهوشی، از جابه جایی گورخر با روش نوین بیهوشی جلوگیری شد و روش جابه جایی قدیمی ادامه یافت.
این یعنی شکست، ای کاش از این اتفاق درس می‌گرفتیم و عقب‌نشینی نمی‌شد.
سازمان حفاظت محیط زیست به دلایل خاص دست به عصا و محتاط در اجرای طرح‌های نوین حفاظت پیش می‌رود. انتطار است با جسارت پیش رود و از ترس هزینه‌کرد بالا عقب‌نشینی نکند.
دامپزشکی در بخش حیات وحش با چه چالشی مواجه است؟
دامپزشکی در زمینه پرورش دام اهلی و صنعت دامپروری همچون پرورش گاو شیری پیشرفت‌های خوبی دارد، اما نسبت به حیات وحش هنوز دیدگاه خوبی شکل نگرفته است. استفاده از تکنیک‌های جدید جراحی، سونوگرافی، تلقیح مصنوعی و انتقال جنین در حیات وحش نهادیه نشده.
نظر شما درباره نگهداری جانوران حیات وحش به عنوان حیوان خانگی چیست؟
نگهداری گونه‌های حیات وحش در خانه و به‌عنوان حیوان خانگی ممنوع و غیرقانونی است، اگر مردم از خرید و نگهداری این گونه‌های جانوری استقبال نکنند، انگیزه‌ای برای قاچاقچیان ایجاد نمی‌شود، جای گونه‌های حیات وحش در بازار نیست.
از دردسرهای نگهداری گونه‌های حیات وحش خاطره‌ای دارید؟
برای نمونه مار پیتون گونه‌ای غیربومی در شهرهای شمالی است. گزارشی دریافت شده بود که مار پیتون در یکی از شهرهای شمالی با ورود به مرغ‌داری مرغ‌ها را بلعیده بود.
توصیه شما برای صاحبان برخی گونه‌هایی که با ادامه روند ردشی حالت تهاجمی پیدامی‌کنند چیست؟
بله، این مساله هم از مواردی است که وجود دارد. به عنوان نمونه میمیون رزوس با بزرگ شدن فرمان‌پذیری‌اش کم می‌شود و به همین دلیل صاحبان آنان را در جنگل رها می‌کنند، غافل از اینکه این گونه میمون مهاجم حیات وحش ایران محسوب می‌شود. تاکید بر این است دارندگان این گونه میمون را به باغ وحش تحویل دهند و در طبیعت رها نکنند.
آیا زیرساخت درمانی حیات وحش مطلوب است؟
ایجاد کلینیک و بیمارستان دامپزشکی و اورژانس دام از نیازهای امروز به ویژه در حوزه حیات وحش است.
حضور به موقع دامپزشک و استفاده از تکنیک‌های درست و آگاهی از علم حیات وحش نقشی مهم در انجام اقدام‌های امداد و نجات و حفظ جان گونه‌های ارزشمند محیط‌زیست دارد.
برای نمونه پلنگی در تله افتاده بود، اما چون تجهیزات خوبی وجود نداشت، حیوان به دلیل جست‌وخیز زیاد دچار وخامت حال بیشتر و صدمات غیرقابل جبران شده بود.
آیا علاقه‌مند به نگهداری حیوان خانگی هستید؟
علاقه‌مند به نگهداری از هیچ نوع حیوان خانگی نیستم. اما مثلا نگهداری سگ در باغ خوب است.
نگهداری حیوان خانگی به دلیل بیماری و امکان ایجاد آلرژی برای کودکان، مناسب نیست و توصیه نمی‌شود.
رشته تحصیلی دامپزشکی در شناخت شما از قدرت پروردگار در خلقت هستی نقشی داشته است؟
بله. (با صدایی مصمم و حیران دربرابر قدرت خالق هستی ادامه می‌دهد) شناخت تفاوت‌ها و خلق و خوی جانوران، نظم تولیدمثل و چرخه طبیعت همه نشانه‌ای از قدرت خداوند است. (کمی مکث کرد. گویی زبان در توصیف قدرت و خلقت خداوند قاصر است، با هیجانی وصف نشدنی ادامه داد) چطور در طبیعت جانور این رفتار را نشان می‌هد.
باید ۲ گونه مخالف همدیگر را ببینند تا تخمک آزاد شود. رفتار مادر در زایمان طبیعی نظم پیچیده خودش را دارد.
نمونه‌ای از عجایب خلقت در حیات وحش در ذهن دارید؟
بله، عجایب خلقت در حیات وحش فراوان است. برای نمونه گورخر و خرس فرزندان نر را پس از زایمان از بین می‌برند.
۲ پلنگ‌نر در یک قلمرو نمی‌گنجند. یکی فرار می‌کند یا کشته می‌شود.
آینده دامپزشکی را چگونه می‌بینید؟
دامپزشکی متحول شده و روش‌های تشخیصی زیاد شده است، اما امیدوارم دامپزشکی در ادامه روند رشد خوبی داشته باشد. هم اکنون کیفیت آموزش پایین و تعداد دانش‌آموختگان زیاد است؛ به بیانی دیگر، تجهیزات زیاد شده اما علم کم است.
حمایت از نخبگان با همراهی در زمینه اجرای ایده‌ها و ایجاد شرایط، شکوفایی و بهره‌گیری از توانمندی‌های آنان نقشی مهم در توسعه و پیشرفت دارد.
با توجه به این که ایران و به ویژه استان سمنان زیستگاه گونه‌های منحصر به فرد حیات وحش در جهان همچون یوزپلنگ آسیایی است، حمایت از نخبگان دامپزشکی می‌تواند بر اقتدار و افتخار جمهوری اسلامی ایران بیفزاید.
گورخر، قوچ، میش، مرال، آهو، جبیر و شوکا از جمله گونه‌های جانوری شاخص و بارز علف‌خوار و پلنگ و یوزپلنگ از جمله گوشتخواران شاخص حیات وحش استان محسوب می‌شوند.
۱۶ درصد از مناطق حفاظت شده کشور در استان سمنان وجود دارد و حدود ۳۰ درصد از انواع گونه‌های گیاهی و جانوری کشور از جمله گونه‌های خاصی مانند یوزپلنگ آسیایی، پلنگ ایرانی، زاغ بور و گورخر ایرانی در این استان زیست می‌کنند.
پارک ملی کویر گرمسار و پارک توران یا خارتوران ۲ ذخیره گاه حفاظت‌شده حیات وحش مهم دنیا در استان سمنان است و هم چنین سمنان منطقه‌های حفاظت شده در محدوده جنگل ابر و پرور و پنج منطقه شکار ممنوع دارد.
مناطق حفاظت شده در استان سمنان ۲.۳ میلیون هکتار است و در مجموع بین ۱۵ تا ۲۰ هزار هکتار عرصه‌های طبیعی تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان است که نیاز به حفاظت دارد.
منبع: ایرنا
