پروازی که هنوز اوج نگرفته است
جهان‌صنعت‌نیوز– نخستین سمینار هوشمصنوعی در صنعت هواپیمایی با هدف بررسی چالش‌ها و کاربردهای این فناوری در هوانوردی ایران، به‌تازگی برگزار شد. این نشست که با حضور متخصصان، مدیران صنعت و پژوهشگران همراه بود، به روشن‌سازی وضعیت کنونی و ظرفیت‌های بالقوه هوشمصنوعی در یکی از مهم‌ترین صنایع راهبردی کشور پرداخت.
درحالی‌که هوشمصنوعی در بسیاری از کشورهای جهان در حال ایفای نقشی کلیدی در بهینه‌سازی عملکرد صنایع مختلف، به‌ویژه حمل‌ونقل هوایی است، در ایران هنوز این فناوری جایگاه عملیاتی و کاربردی خود را در حوزه‌های صنعتی پیدا نکرده است. سخنرانان نشست با تاکید بر این نکته، به کاستی‌های موجود در بهره‌گیری از ظرفیت‌های فناورانه در صنایعی نظیر هوافضا اشاره کردند؛ صنایعی که در کشورهای پیش‌رو در حال پوست‌اندازی دیجیتال و فناورانه هستند.
یکی از نکات برجسته این نشست، تاکید بر جایگاه حمل‌ونقل هوایی در اقتصاد جهانی بود. طبق آمار ارائه‌شده، صنعت هواپیمایی حدود ۵/۳درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد و در هفت دهه گذشته با رشد مستمر، نقشی محوری در توسعه اقتصادی، گردشگری، تجارت، دیپلماسی و اشتغال ایفا کرده است. این صنعت به‌دلیل ویژگی‌هایی همچون سرعت، امنیت و توانایی جابه‌جایی گسترده، همچنان به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اتصال بین‌المللی شناخته می‌شود.
در ایران نیز با وجود بیش از ۵۰فرودگاه فعال و دست‌کم ۲۰میلیون مسافر داخلی و بین‌المللی، صنعت هوایی از ظرفیت‌هایی قابل‌توجه برخوردار است. با این حال، مشکلاتی نظیر بهره‌وری پایین، فرسودگی ناوگان، ناپایداری درآمدی و ضعف در زیرساخت‌های داده‌محور، مانع از تحقق کامل این ظرفیت‌ها شده‌اند.
هوشمصنوعی؛ راهی برای کاهش هزینه‌ها و ارتقای بهره‌وری
یکی از محورهای اصلی این سمینار، بررسی فرصت‌های بالقوه هوشمصنوعی در کاهش هزینه‌ها، افزایش بهره‌وری و بهبود تجربه مسافران بود. براساس مطالعات ارائه‌شده، به‌کارگیری فناوری‌های هوشمند می‌تواند تا ۳۰درصد هزینه‌های شرکت‌های هواپیمایی را کاهش داده و درآمد آنها را چند برابر افزایش دهد. با این وجود، استقبال اندک شرکت‌های هواپیمایی از این ابزارها، نشان‌دهنده فاصله‌ای معنادار میان صنعت هوانوردی کشور با فناوری‌های روز جهان است.
یکی دیگر از موضوعات مهم نشست، ضرورت تغییر نگاه در مواجهه با مسائل ساختاری صنعت هوانوردی بود. سخنرانان بر این نکته تاکید داشتند که بدون رویکردی فناورانه و داده‌محور، نمی‌توان به راهکارهایی پایدار برای حل چالش‌های مزمن این بخش دست یافت. از جمله حوزه‌های مهم مغفول‌مانده، تحلیل داده‌های پرواز، مدیریت هوشمند ناوگان، سیستم‌های پیش‌بینی و نگهداری پیش‌نگر و همچنین شخصی‌سازی خدمات برای مسافران است.
صنعت هوافضای ایران هنوز از هوشمصنوعی بی‌بهره است
نخستین سمینار هوشمصنوعی و کاربردهای آن در صنعت هواپیمایی در دانشکده صنعت هواپیمایی کشوری برگزار شد. در این سمینار که با حضور اساتید هوانوردی و هوشمصنوعی برگزار شد، چگونگی به‌کارگیری هوشمصنوعی در صنعت هوانوردی در سراسر جهان و چالش‌های این حوزه در ایران مورد بررسی قرار گرفت.
در ابتدای جلسه عبدالله اسداللهی، با اشاره به کاستی‌های موجود در به‌کارگیری هوشمصنوعی در صنایعی مانند هوافضا در ایران به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: هوشمصنوعی در ایران هنوز جایگاه عملیاتی و کاربردی خود را در بسیاری از حوزه‌های صنعتی پیدا نکرده است. حدود ۲۰ تا ۲۵سال پیش، هیاتی روسی به ایران آمدند و یکی از اعضای این هیات عنوان کرد که در حال طراحی دیتابیسی برای شرکت بویینگ است؛ دیتابیسی که با وارد شدن به یک برنامه، قادر است تمامی مراحل تولید یک هواپیما را توضیح دهد. مقایسه این رویکرد با وضعیت فعلی ما، نشان می‌دهد که در این حوزه همچنان از جهان عقب هستیم.
او ادامه داد: در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، تنها چهار یا پنج انتشارات به شکل مشخص در حوزه هوشمصنوعی فعالیت داشتند که تمرکز عمده آنها نیز روی کاربردهای مالی بود، نه در حوزه‌های فنی‌مهندسی و به‌ویژه هوافضا. درک این کمبودها ما را بر آن داشت تا نخستین سمینار خود را برگزار کنیم؛ سمیناری که هدف اصلی آن ارائه کلیاتی از کاربرد هوشمصنوعی، ایجاد یک «اغتشاش فکری مثبت» و جلب‌توجه اساتید، دانشجویان و علاقه‌مندان است. ما امیدواریم این رویداد نقطه شروعی باشد برای شکل‌گیری یک شبکه گسترده از افراد متخصص، تا آنان بتوانند با معرفی دوستان و همکاران خود، این جریان علمی و فناورانه را تقویت کنند.
اسداللهی بیان کرد: ما به‌دنبال جذب افراد توانمندی هستیم که بتوانند به‌صورت تخصصی روی حوزه‌های مختلف هوشمصنوعی کار و بخشی از کمبودها و کاستی‌های فعلی را جبران کنند. در حال حاضر، منابع محدود هستند و تعداد کسانی که در حوزه کاربردی هوشمصنوعی، به‌ویژه در صنعت هوانوردی، فعالیت کرده‌اند بسیار اندک است. خوشبختانه اخیرا معاونت علمی ریاست‌جمهوری، صداوسیما، سازمان هواپیمایی کشوری و سایر نهادهای مرتبط، گام‌هایی در راستای شناسایی و گرد هم‌آوردن متخصصان داخلی و خارجی برداشته‌اند. این تلاش‌ها می‌تواند زمینه‌ساز فرهنگ‌سازی عمیق‌تری باشد تا مسیر توسعه فناوری هوشمصنوعی در صنایع پیشرفته به‌ویژه هوافضا هموارتر شود.
بدون تحول داده‌محور، رقابت‌پذیری صنعت هوایی ایران ممکن نیست
مظاهری، استاد دانشگاه صنعتی شریف ضمن اشاره به اهمیت صنعت حمل‌ونقل هوایی در اقتصاد جهانی طی ارائه‌ای گفت: در حال حاضر حدود ۵/۳درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به خود اختصاص داده و در هفت دهه گذشته به‌‌طور پیوسته رشد کرده است. این صنعت نقشی حیاتی در توسعه اقتصادی، گردشگری، تجارت، دیپلماسی و اشتغال ایفا می‌کند. حمل‌ونقل هوایی به‌دلیل سرعت، امنیت و قابلیت جابه‌جایی گسترده، همچنان یکی از ارکان اصلی اتصال بین‌المللی محسوب می‌شود.
او ادامه داد: در ایران نیز با وجود بیش از ۵۰فرودگاه فعال و دست‌کم ۲۰میلیون مسافر داخلی و بین‌المللی، صنعت هوایی از ظرفیت‌های بالقوه فراوانی برخوردار است. با این حال، چالش‌هایی نظیر بهره‌وری پایین، فرسودگی ناوگان، ناپایداری درآمدی و ضعف در زیرساخت‌های داده‌محور، مانع از شکوفایی کامل این بخش شده‌اند.
این استاد دانشگاه در ادامه به اهمیت هوشمصنوعی در صنایع تاکید کرد و گفت: در چنین شرایطی، داده‌کاوی و هوشمصنوعی می‌توانند به‌عنوان ابزاری تحول‌آفرین نقش ایفا کنند. بسیاری از داده‌های پروازی، عملیاتی و مشتریان از پیش در اختیار شرکت‌های هوایی، فرودگاه‌ها و نهادهای ناظر هستند اما این داده‌ها تاکنون کمتر به‌صورت سیستماتیک استخراج، تحلیل و در تصمیم‌سازی به کار گرفته شده‌اند.
او ادامه داد: با بهره‌گیری از هوشمصنوعی و یادگیری ماشین، می‌توان الگوریتم‌هایی برای پیش‌بینی رفتار مسافران، تحلیل الگوهای تقاضا، بهینه‌سازی زمان‌بندی پروازها، تخصیص منابع و حتی پیش‌بینی نیازهای تعمیر و نگهداری تدوین کرد. همچنین با استفاده از داده‌های مربوط به تاخیرات، الگوهای آب‌وهوایی و بار ترافیکی، می‌توان از وقوع اختلالات پیشگیری و عملیات را بهینه‌سازی کرد.
مظاهری در ادامه گفت: در سطح فرودگاه‌ها، داده‌کاوی می‌تواند به بهبود جریان مسافران، کاهش صف‌ها، افزایش بهره‌وری ترمینال‌ها و مدیریت منابع انسانی و فیزیکی کمک کند. در حوزه مدیریت بحران نیز، تحلیل سریع داده‌های زنده می‌تواند به تصمیم‌گیری لحظه‌ای در شرایط اضطراری منجر شود.
او گفت: هوشمصنوعی در شرکت‌های هواپیمایی پیشرفته، دیگر صرفا ابزار تحقیقاتی نیست بلکه بخشی کلیدی از مدل‌های کسب‌وکار آنها محسوب می‌شود. از مدیریت درآمد و قیمت‌گذاری پویا گرفته تا تشخیص الگوهای سفر و مدیریت تجربه مشتری، همه تحت‌تاثیر مستقیم تحلیل داده هستند اما برای رسیدن به این نقطه، نیاز به یک تحول اساسی در سیاستگذاری، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، فرهنگ سازمانی و آموزش منابع انسانی داریم. این تحول بدون حمایت نهادهای دولتی، دانشگاه‌ها و صنعت ممکن نخواهد بود.
این استاد دانشگاه در پایان بیان کرد: اگر بخواهیم صنعت هوایی کشورمان را به سطح رقابت‌پذیر جهانی ارتقا دهیم، باید داده‌محور شویم. باید بیاموزیم که تصمیم‌های بزرگ، دیگر نه براساس تجربه صرف بلکه با اتکا بر داده‌های بزرگ، تحلیل‌های عمیق و مدل‌سازی‌های پیش‌بینانه گرفته می‌شوند.
قدمت و کارایی هوشمصنوعی در صنایع مختلف
علیرضا نکویی، سرپرست دفتر صلاحیت پرواز سازمان هواپیمایی کشوری درباره قدمت و کارایی هوشمصنوعی در صنایع مختلف در جهان، این‌گونه گفت: هوشمصنوعی در تمام ارکان زندگی ما وارد شده است چه برسد به صنایع پیشرفته‌ای مثل صنعت خودرو و صنعت هوانوردی. هوشمصنوعی مربوط به چند سال اخیر نیست و به سال۱۳۵۱ برمی‌گردد چراکه در دانشگاه صنعتی شریف تدریس می‌شد. هوشمصنوعی طبق تعریف به شاخه‌ای از علم کامپیوتر می‌گویند که ترکیبی از همه علوم است که در سیستم‌هایی فعال است که وظیفه آموزش، حل مساله، فهم مساله صنایع و تشخیص الگوهای کاربردی را بر عهده دارند.
این وظایف در صنایع هوایی در پایین‌ترین مرحله در حال انجام است. این هوشمصنوعی در حال حاضر کاربردی بوده و از سال۱۹۷۲ ستاپ شده است. دلیل شاخص‌شدن هوشمصنوعی در شرایط فعلی حجم اطلاعات بالاست. این حجم اطلاعات بالا باید به واسطه مکانیزمی کنترل شده و از آن بهره‌برداری شود. امروز تبادل اطلاعات از حیث حجم بسیار عجیب است. این حجم اطلاعات باید در صنایع تخصصی مثل هوافضا کنترل شود. هوشمصنوعی نیز بر مبنای همان مکانیسمی که مغز انسان عمل می‌کند، می‌تواند مسائل را آنالیز کند. درخصوص هوشمصنوعی دیگر داستان قانون و مقررات نیست. نفس کشیدن نیاز به قانون و مقررات ندارد؛ استفاده از هوشمصنوعی به‌صورت کامپیوتر دیتابیس پیش‌بینی شده و به قوانین و مقررات نیازی ندارد.
هوشمصنوعی در صنایع هوایی ایران هنوز در مراحل ابتدایی است
خلیل‌الله معمارزاده، سخنران بعدی این جلسه بود. وی درخصوص لزوم تغییر نگاه برای حل مشکلات صنعت هوانوردی گفت: صنعت حمل‌ونقل هوایی با مشکلاتی مانند تحریم روبه‌رو است. ما مشکل استفاده از آمار و ارقام داریم؛ مبتنی بر آمار و حقایق عددی صحبت نمی‌کنیم. لذا با تغییر هر کدام از مدیران راهبردهای کلی عوض می‌شوند. هوانوردی صنعتی مبتنی‌بر اعداد و داده‌محور است، پس برای بهبود کاستی‌ها باید از این روش استفاده کنیم.
او بیان کرد: عدم استقبال شرکت‌های هواپیمایی از به‌کارگیری روش‌های فناورانه امری عجیب است و نشان‌دهنده دوری ما از بحث تکنولوژی است. استفاده از این روش‌ها درآمد شرکت‌ها را چندین برابر کرده و هزینه‌ها را تا ۳۰درصد کاهش می‌دهد، با این‌حال مورد غفلت است. بهبود تجربه مسافران یکی از مهم‌ترین مباحثی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد.
سخن پایانی
نخستین سمینار هوشمصنوعی در صنعت هواپیمایی، بار دیگر بر اهمیت حیاتی نوسازی فکری و فناورانه در یکی از استراتژیک‌ترین بخش‌های حمل‌ونقل کشور تاکید کرد. در حالی که بسیاری از شرکت‌های هوایی در جهان به‌سمت اتوماسیون، یادگیری ماشین و تحلیل کلان‌داده رفته‌اند، ایران نیز ناگزیر از طی این مسیر است. اگرچه چالش‌های زیرساختی و اقتصادی بر سر راه قرار دارند، اما توجه به فناوری‌هایی چون هوشمصنوعی، می‌تواند زمینه‌ساز جهشی معنادار در کارآمدی، ایمنی و تجربه مسافران در صنعت هوایی ایران باشد.
این سمینار، نه‌فقط یک رویداد بلکه نقطه‌عطفی برای آغاز تغییر است؛ مشروط بر آنکه اراده‌ای جدی برای بهره‌برداری از آن شکل گیرد.
