بازی مار و پله، نتیجه دیپلماسی غیرمستقیم
جهان صنعت – همزمان با نزدیک شدن به روزهای پایانی هفته، بار دیگر همچون این چند هفته‌ای که از آغاز مذاکرات ایران و آمریکا گذشته، اخبار غیررسمی و زمزمه‌هایی درخصوص زمان و مکان دور بعدی این گفت‌وگوها به گوش می‌رسد. آن هم در شرایطی که دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی طی هفته جاری، عملا یکی از پرکارترین هفته‌های کاری خود را پشت سر گذاشت و به‌جز ادامه رایزنی‌های رسمی و غیررسمی درباره روند پیشرفت مذاکرات ایران و آمریکا که تاکنون ۴ دور آن به میانجیگری طرف عمانی برگزار شده، دولت و وزارت امور خارجه طی اقدام به برگزاری یک گردهمایی بزرگ تحت عنوان «مجمع گفت‌وگوی تهران» کرد و در روزهای یکشنبه و دوشنبه هفته جاری، میزبان مقام‌های ارشد بیش از ۵۰ کشور بود.
زمان و مکان دور آتی مذاکرات کماکان نامشخص است
جالب آنکه دیروز در شرایطی واپسین روز این گردهمایی برگزار شد که عملا تغییری در برنامه‌های معمول دستگاه‌ها دیپلماسی ازجمله نشست مطبوعاتی هفتگی سخنگوی وزارت خارجه که هر دوشنبه برگزار می‌شود نیز ایجاد نشد و در نتیجه اسماعیل بقائی روز گذشته نیز همچون دوشنبه هفته گذشته و هفته‌های پیش از آن، با حضور در نشستی مطبوعاتی، به پرسش‌های خبرنگاران و روزنامه‌نگاران پاسخ داد.
پرسش‌هایی که مطابق انتظار عمدتا ناظر بود بر ابعاد و چند و چون برگزاری همین مذاکرات ایران و آمریکا که البته هنوز روشن نیست دور بعدی آن، در چه روزی برگزار می‌شود و کدام کشور میزبان دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی به عنوان طرفین اصلی مذاکرات و دیپلمات‌های عمانی که در قامت میانجی در این گفت‌وگوها شرکت دارند، خواهد بود.
نکته‌ای که از قضا سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در بخشی از نشست مطبوعاتی روز گذشته خود به آن اشاره و تاکید کرد که «تا این لحظه هنوز زمان و مکان دور بعدی مذاکرات ایران و آمریکا مشخص نشده است.» هرچند به‌تازگی استیو ویتکوف، رئیس تیم مذاکرهکنندگان ایالات متحده در ادعایی که هنوز از سوی مقام‌های تهران مورد تایید قرار نگرفته، گفته که دور بعدی مذاکرات احتمالا این هفته در اروپا برگزار می‌شود.
تاکید موسویان بر لزوم ورود به مذاکرات مستقیم
اما در شرایطی که اسماعیل بقائی در نشست مطبوعاتی روز گذشته خود بار دیگر نسبت به اقدامات رسانه‌ای و نامتعارف دیپلمات‌های آمریکایی واکنش نشان داد و در حالی که پیش از این سیدعباس عراقچی نیز به دفعات تاکید کرده بود که تهران بنای مذاکره در ملأ عام را ندارد و آنطور که تقریبا در تمامی این دست اقدامات دیپلماتیک، مباحث تا حد امکان به دور از فضای رسانه‌ای دنبال شده و در نهایت، نتایج و خروجی رایزنی‌های غیرعلنی طرفین به اطلاع افکار عمومی می‌رسد، در مذاکرات کنونی نیز مقام‌های جمهوری اسلامی بر این باورند که اگر طرف مقابل به‌واقع خواستار حل‌وفصل مشکلات از طریق مذاکره و گفت‌وگو است، طبیعتا باید به این اصول بنیادین و اساسی دیپلماسی پایبند باشد، دیروز حسین موسویان، دیپلمات پیشکسوت ایرانی نیز در یادداشتی به این مهم اشاره کرد و پس از آن نیز از این سخن گفت که پس از چهار دور مذاکره غیرمستقیم، اکنون دیگر نوبت رویارویی دیپلمات‌ها و مذاکرات مستقیم است.
حسین موسویان که در یادداشتی پیشنهاد مهم خود را مطرح کرده، دراین‌باره می‌نویسد: «پس از چهار جلسه گفت‌وگوی غیرمستقیم؛ مذاکرهکنندگان هسته‌ای ایران و آمریکا، هر دو در مصاحبه‌هایشان یک خط قرمز در مورد «غنی‌سازی» یا «عدم غنی‌سازی اورانیوم» در ایران اعلام کرده‌اند.» او با یادآوری اینکه «نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل هم از ۲۰سال پیش تاکنون مکرر اعلام کرده که ایران نباید حق غنی‌سازی داشته باشد»، خاطرنشان کرد که «اکنون ویتکاف هم همین موضع را اعلام کرده» و با اشاره به مواضع اخیر سخنگوی وزارت خارجه ایران که شرایط مذاکرات ایران و آمریکا را به «بازی مار و پله» تشبیه کرده بود، نوشت: «پس از هر بار مذاکره و احساس پیشرفت در مذاکرات، طرف آمریکایی با بازگشت به واشنگتن مواضع دیگری می‌گیرد و عدم قطعیت در مواضع آمریکا، ما را درباره جدیت آمریکا در مذاکرات دچار تردید کرده است.»
او که معتقد است: «اگر از ابتدا مذاکرات مستقیم صورت می‌گرفت، احتمال بروز چنین وضعیتی کمتر بود»، در ادامه نوشته است: «روشن است که با ادامه این وضعیت، مذاکرات هم به نتیجه نخواهد رسید؛ چون کار به‌جایی رسیده که دو طرف به‌جای مذاکره و چانه‌زنی در اتاق دربسته، در رسانه‌ها مذاکره می‌کنند.»
موسویان همچنین با یادآوری اینکه «پیش از آغاز دور اول مذاکرات در مسقط» نیز تاکید کرده بود «با گفت‌وگوی مستقیم، بهتر نتیجه حاصل می‌شود تا شیوه پیغام و پسغام»، تصریح کرد: «بهتر است مذاکرهکنندگان ایران و آمریکا در دور بعدی به طور مستقیم گفت‌وگو کنند تا درک درستی از مواضع متقابل پیدا کنند.»
تاکید بقائی بر حق غیرقابل انکار ایران در غنی‌سازی
اما در شرایطی که حسین موسویان نیز در بخشی از یادداشت خود به این مهم اشاره کرده بود که «غنی‌سازی» و «عدم غنی‌سازی اورانیوم» عملا به خط قرمز دو طرف اصلی مذاکرات تبدیل شده و باتوجه به تعارض آشکاری که میان خطوط قرمز تهران و واشنگتن به چشم می‌آید، دست‌کم نمی‌توان در کوتاه‌مدت منتظر تحولی مثبت و اساسی در مسیر پیشرفت گفت‌وگو بود، اسماعیل بقائی در نشست مطبوعاتی روز گذشته خود، بار دیگر بر آنچه در هفته‌ها و ماه‌های گذشته به عنوان «خط قرمز» جمهوری اسلامی مطرح شده، تاکید کرد و گفت: «غنی‌سازی یک امر فانتزی نیست که از ایران بخواهیم متوقف یا تعلیق کند !»
سخنگوی وزارت خارجه ایران بار دیگر «موضوع غنی‌سازی» را موضوعی «غیرقابل مذاکره» خواند و در بخش دیگری از این نشست مطبوعاتی نیز تصریح کرد: «باید این موضوع را در نظر بگیریم که مباحثی همچون کنسرسیوم هسته‌ای که از حدود دو دهه پیش مطرح شده و بحث تازه‌ای هم نیست، از اساس نمی‌تواند جایگزینی برای غنی‌سازی در داخل ایران باشد و اگر نیت از طرح این موضوع این باشد که غنی‌سازی در ایران انجام نشود و ما از آن منصرف شویم، چنین اتفاقی نخواهد افتاد.» او همچنین تصریح کرد: «آمریکا در جایگاهی نیست که درمورد حق غنی‌سازی یک کشور مجوز صادر کند!»
سخنگوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی با بیان اینکه «ما درمورد غنی‌سازی در داخل خاک ایران از کسی اجازه نمی‌گیریم و آمریکا در جایگاهی نیست که در مورد حق یک کشور در ارتباط با این موضوع که در معاهده منع اشاعه نیز آمده است، بخواهد مجوز صادر کند یا نه.» او گفت: «این سفسطه آگاهانه و برای تحریف افکار عمومی است که گفته می‌شود هر کشوری که به دنبال غنی‌سازی است به دنبال اهداف غیرصلح‌آمیز است چراکه کشورهایی وجود دارند که غنی‌سازی انجام می‌دهند، ولی سلاح هسته‌ای ندارند.»
بقائی با تاکید مجدد مبنی بر اینکه «برنامه هسته‌ای ایران کاملا صلح‌آمیز است و موضوع غنی‌سازی حقی است که در معاهده منع اشاعه نیز به رسمیت شناخته شده است»، گفت: «شما نمی‌توانید در عین حال که متحد شما در منطقه از سلاح‌های کشتار جمعی و هسته‌ای برخوردار است و اقدام به اشغالگری می‌کند، آن را نادیده بگیرید و از کشوری که عضو معاهده منع اشاعه است و سابقه هیچ‌گونه تعرضی ندارد و برنامه هسته‌ای‌اش صلح‌آمیز است، انتظار داشته باشید که برنامه هسته‌ای خود را تعطیل کند. این یک درخواست غیرمنطقی و غیرقانونی است.»
«خلیج‌فارس» و نشست ۳جانبه ایران، قطر و عمان
سخنگوی وزارت امور خارجه در بخش دیگر سخنانش در این نشست مطبوعاتی به پرسشی درباره نشست سه‌جانبه وزیران امور خارجه ایران، قطر و عمان در تهران نیز پاسخ داد و گفت: «ما با همه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس رابطه خوبی داریم.
در هفته گذشته وزیر خارجه سفری به کشورهای حوزه خلیج‌فارس از جمله عربستان، قطر و امارات داشتند و در آنجا یکی از موضوعاتی که بحث شد تحولات مرتبط با مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا بود.» او خاطرنشان کرد: «انتظار ما از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس این است که خیر و صلاح منطقه و رابطه همسایگی را در نظر بگیرند و در دیدگاه‌ها و موضع‌گیری‌ها و رویکردهایشان نسبت به موضوعات مختلف منطقه انتخاب‌هایشان مبتنی بر پیشبرد منطقه قوی، باثبات و مصون از سوء‌نفوذ و اعمال نفوذ سوءطرف‌های ثالث و خارج از منطقه باشد.» او نقش قطر و البته عمان را نقشی همواره «مهم و سازنده» ارزیابی کرد و در ادامه سخنانش در این نشست مطبوعاتی نیز با اشاره به بحث تحریم‌ها و اعمال تحریم‌های تازه ایالات متحده علیه ایران، در شرایطی که دو کشور عملا مشغول مذاکره با یکدیگر هستند، گفت: «این را من به عهده مردم ایران و جامعه بین‌المللی می‌گذارم که قضاوت کنند واقعا طرف آمریکایی تا چه میزان در روند مذاکرات و در ادعاهایی که راجع به پیشبرد گفت‌وگو با ایران برای حل موضوعات مرتبط با هسته‌ای ادعا می‌کند، جدیت و حسن‌نیت دارد. طبعا این‌گونه اقدامات به هیچ عنوان نشانه حسن‌نیت و جدیت تلقی نمی‌شود.»
بقائی البته در ادامه این نشست مطبوعاتی به پرسشی متفاوت نیز پاسخ داد و در حالی که درخصوص موضوع سرمایه‌گذاری آمریکا در ایران مورد پرسش قرار گرفته بود، در این رابطه گفت: «همانطور که بارها توضیح داده‌ام آن چیزی که شرکت‌های آمریکایی را از فعالیت اقتصادی در ایران یا با ایران منع کرده است، ایران نبوده است.» او تصریح کرد: «آمریکایی‌ها به موجب قوانین تحریمی خود، از هرگونه مراوده اقتصادی با ایران منع شده‌اند.
بنابراین مشکل از طرف ایران نیست، مشکل از طرف قانونگذاران آمریکایی است که طی این ۴۰، ۵۰ سال با وضع قوانین و مقررات مختلف، هم در سطح کنگره و هم در سطح دستورات اجرایی، هرگونه مراوده اقتصادی بین اشخاص حقیقی یا حقوقی ایرانی و آمریکایی را منع کردند و برای آن کیفر در نظر گرفتند، بنابراین این مساله‌ای است که از طرف آمریکایی‌ها باید حل و فصل شود.»
سخنگوی وزارت امور خارجه در ادامه گفت‌وگوی خود با خبرنگاران در ارتباط با مذاکرات ایران و اروپا از جمله مذاکرات اخیری که در استانبول ترکیه انجام شد، گفت: «در مورد اروپا هم ما همیشه قائل به این بودیم که آماده گفت‌وگو و تداوم گفت‌وگو با طرف‌های اروپایی هستیم. در این جلسه استانبول هم اعلام آمادگی کرد برای ادامه روند، اما در مورد زمان و مکان آن، بعد از مشورت مذاکرهکنندگان ما و طرف‌های اروپایی، اعلام خواهد شد.»
روایت بقائی از پیشنهادهای هسته‌ای تهران به واشنگتن
بقائی همچنین در مورد پیشنهادهای ایران به آمریکا در جریان مذاکرات گفت: «راجع به پیشنهادهای ما، به عنوان یک اصل کلی گفتیم که به‌دنبال تسلیحاتی‌سازی برنامه هسته‌ای خود نیستیم و برای اینکه به صورت شفاف ایجاد اعتماد کنیم، حاضر به پذیرش میزان زیادی از بازرسی‌ها حتی فراتر از معاهده عدم اشاعه و موافقتنامه‌های پادمانی در دوره حیات برجام شدیم؛ البته برجام به عنوان سند ملزم به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل کماکان زنده است، اما ما بنا به حقی که طبق برجام به ما داده شده بود، بعد از خروج آمریکا ناگزیر شدیم که بخشی از تعهدات خود را اجرا نکنیم، در ادامه هم گفتیم اگر هدف، قصد و نیت ادعای طرف مقابل، صادقانه واقعا این باشد که ایران به بمب دسترسی پیدا نکند، با توجه به این که برنامه هسته‌ای ما صلح‌آمیز بماند و در این تردیدی نداریم، امری قابل محقق است.» او ادامه داد: ما گفتیم در این زمینه آماده همکاری هستیم و موضوعی است که به نوعی، تحصیل حاصل هست و در این زمینه حاضریم سازوکارها و تدابیر مختلف را با نظارت و همکاری آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اتخاذ کنیم، برای اینکه نشان دهیم برنامه هسته‌ای ما به هیچ عنوان به سمت تسلیحاتی شدن نخواهد رفت.» بقائی ادامه داد: «اما اگر قصد و نیت طرف مقابل که به تدریج با نشانه‌هایی که می‌بینیم در حال روشن شدن است، این باشد که صنعت هسته‌ای ایران را تعطیل و غنی‌سازی را متوقف کند، این یک بحثی است که اصلا صورت مساله را عوض می‌کند.»
