بازگشت از مرز خاموشی

گروه فناوری– در میان سکوت سرد و بی‌پایان فضای میان‌ستاره‌ای، جایی در فراسوی مرزهای منظومه شمسی، یکی از درخشان‌ترین جلوه‌های تلاش انسانی برای فهم هستی در آستانه خاموشی قرار داشت. فضاپیمای «وویجر ۱» که از سال۱۹۷۷ به‌سوی ناشناخته‌ترین نقاط کیهان در حرکت است، با چالشی جدی مواجه شده بود: پیشران‌های آن که نقش حیاتی در جهت‌گیری و حفظ ارتباط با زمین دارند، یکی پس از دیگری از کار می‌افتادند اما مهندسان ناسا با تکیه بر نبوغ، پشتکار و شهامت علمی موفق شدند با احیای پیشران‌های اصلی خاموش‌شده از سال۲۰۰۴، این فضاپیمای کهنسال را از مرز خاموشی بازگردانند؛ رویدادی که بحق می‌توان آن را یکی از دستاوردهای مهندسی تحسین‌برانگیز قرن نامید.

بحرانی در دل فضا

ماجرا از آنجا آغاز شد که پیشران‌های پشتیبان وویجر۱ که از دو دهه پیش جایگزین پیشران‌های اصلی شده بودند، به دلیل تجمع ذرات و رسوبات در ساختار داخلی‌شان دچار افت عملکردی شدیدی شدند. این پیشران‌ها وظیفه‌ای حیاتی داشتند. آنها باید با انجام مانورهای چرخشی دقیق، موقعیت فضاپیما را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کردند که آنتن اصلی آن همواره به‌سوی زمین باشد. از دست رفتن این کنترل به معنای قطع کامل ارتباط با زمین بود؛ فاجعه‌ای غیرقابل بازگشت برای پروژه‌ای که دهه‌ها داده‌ علمی بی‌نظیر را به زمین فرستاده است. همزمان، محدودیت زمانی خطرناکی نیز بر این بحران سایه افکند. یکی از آنتن‌های زمینی که برای ارسال فرمان‌ها به وویجر ۱ و وویجر ۲ استفاده می‌شود، به‌زودی برای چند ماه از دسترس خارج می‌شد. اگر تیم ماموریت در این بازه زمانی کوتاه راه‌حلی نمی‌یافت، احتمال داشت فرصت ارسال دستورهای اصلاحی برای همیشه از بین برود. در چنین شرایطی حتی تاخیر چند ساعته نیز می‌توانست به قیمت از دست رفتن ارتباط با یکی از نمادین‌ترین فضاپیماهای تاریخ تمام شود.

بازگشت به گذشته برای نجات آینده

در سال۲۰۰۴، زمانی که دو گرم‌کننده داخلی که عملکرد صحیح پیشران‌های اصلی را تضمین می‌کردند از کار افتادند، مهندسان تصمیم گرفتند استفاده از این پیشران‌ها را متوقف کرده و به پیشران‌های پشتیبان متوسل شوند. در آن زمان این تصمیم کاملا منطقی به‌نظر می‌رسید چراکه پیشران‌های پشتیبان به‌خوبی عمل می‌کردند و هیچ‌کس گمان نمی‌کرد که وویجرها بتوانند ۲سال دیگر هم در دل فضای میان‌ستاره‌ای به فعالیت ادامه دهند اما حالا در مواجهه با بحران کنونی، تیم مهندسی ناسا یک فرضیه جسورانه مطرح کرد: شاید علت از کار افتادن پیشران‌های اصلی نه خرابی دائمی بلکه یک خطای ساده نرم‌افزاری یا سوئیچ اشتباه باشد. براساس این فرض، مهندسان حدس زدند که شاید کلیدی در سیستم فرمان‌دهی اشتباها فعال شده و باعث غیرفعال شدن گرم‌کننده‌ها شده باشد. اگر می‌شد این کلید را به وضعیت صحیح بازگرداند، احتمال داشت گرم‌کننده‌ها دوباره کار کنند و در نتیجه پیشران‌های اصلی نیز قابل‌استفاده شوند.

یک قمار علمی در دل سکوت فضا

شاید از نگاه بیرونی، زدن یک کلید اقدامی ساده به نظر برسد اما در دنیای فضانوردی، به‌ویژه در فاصله بیش از ۲۴‌میلیارد کیلومتری از زمین، هیچ چیز ساده نیست. سیگنال‌های رادیویی بیش از ۲۳ساعت زمان نیاز دارند تا از زمین به وویجر ۱ برسند و همین زمان برای پاسخ برگشتی نیز لازم است. این بدان معناست که هر آزمون و خطا، نزدیک به دو شبانه‌روز زمان می‌برد. از سوی دیگر اگر سیستم خودکار وویجر انحرافی در مسیر را تشخیص می‌داد و بدون گرم شدن کافی پیشران‌ها آنها را فعال می‌کرد، خطر انفجار فضاپیما کاملا محتمل بود بنابراین تیم مهندسی پیش از هر چیز باید اطمینان حاصل می‌کرد که ردیاب ستاره‌ای (که برای شناسایی جهت‌گیری دقیق فضاپیما استفاده می‌شود) در موقعیتی پایدار قرار دارد. با در نظر گرفتن همه این ملاحظات، دستور حیاتی به‌سوی وویجر۱ ارسال شد. حال تنها کاری که از زمین ساخته بود، صبر بود؛ صبری سخت و نفسگیر.

پاسخی از اعماق کیهان

در آخرین روزهای سال۱۴۰۳، پس از ۲۳ساعت چشم‌انتظاری، سیگنال بازگشتی از وویجر۱ به زمین رسید. تنها ۲۰دقیقه پس از دریافت سیگنال، نشانه‌هایی از افزایش دمای گرم‌کننده‌ها در داده‌ها ظاهر شد؛ علامتی روشن از اینکه پیشران‌های اصلی پس از نزدیک به دو دهه دوباره بیدار شده‌اند. این لحظه برای مهندسان ناسا، نقطه اوج سال‌ها تلاش، حدس، آزمون و ایمان به توانایی‌های فنی بشر بود. تاد باربر، سرپرست ماموریت، از این لحظه با عبارت «واقعا باشکوه» یاد و تاکید کرد که موفقیت این عملیات نه‌تنها نتیجه جسارت فنی بلکه ناشی از باور تیم به وجود راه‌حلی پنهان در دل مشکل بود.

سفری که هنوز ادامه دارد

وویجر ۱ و ۲ در سال ۱۹۷۷ به‌منظور بررسی سیارات خارجی منظومه شمسی پرتاب شدند اما ماموریت آنها پس از عبور از سیارات به پایان نرسید. این فضاپیماهای دوقلو، پس از گذر از پلوتو و دیگر اجرام، وارد فضای میان‌ستاره‌ای شدند و همچنان داده‌هایی از محیطی که هیچ فضاپیمای دیگری به آن دست نیافته، به زمین مخابره می‌کنند.

وویجر ۱ در سال۲۰۱۲ و وویجر ۲ در سال۲۰۱۸ منظومه شمسی را ترک کردند و اکنون در فضایی قرار دارند که نه خورشید بر آنها حاکم است و نه جاذبه‌ سیاره‌ای.

فاصله آنها از زمین بیش از ۴۶‌میلیارد کیلومتر است و هر سال نیز به‌سرعت از ما دورتر می‌شوند.

با این حال همچنان فعال هستند؛ گرچه انرژی آنها هر سال کمتر می‌شود، ابزارهای علمی یکی پس از دیگری خاموش می‌شوند و سامانه‌های گرمایشی تنها به‌اندازه‌ زنده نگه‌داشتن پایه‌ای‌ترین عملکردها فعال هستند.

پیام وویجر برای انسان موفقیت در احیای پیشران‌های اصلی

وویجر ۱ چیزی فراتر از یک پیروزی فنی بود. این موفقیت نمادی است از استقامت، خلاقیت و اشتیاق بی‌پایان بشر برای کاوش در ناشناخته‌ها.

در دنیایی که فناوری‌ها به‌سرعت منسوخ می‌شوند، این واقعیت که فضاپیمایی ساخت دهه۷۰ میلادی هنوز می‌تواند به‌صورت عملیاتی در دل فضای میان‌ستاره‌ای فعال باشد، بیانگر نبوغ نسل‌هایی از مهندسان، دانشمندان و متفکرانی است که ماموریت وویجر را آغاز کردند و آن را در طول زمان زنده نگه داشتند.

اگرچه روزی خواهد رسید که سیگنال‌های وویجر نیز خاموش خواهند شد و این فضاپیماها برای همیشه در سکوت کیهانی ناپدید می‌شوند اما تا آن زمان، هر بیتی که از آنها به زمین می‌رسد، به مثابه پیامی از فراسوی مرزهای زمان، فناوری و فهم کنونی بشر است. وویجر نه‌تنها حامل داده‌های علمی که حامل رویاها، کنجکاوی و امیدهای انسانی برای کشف جهان است؛ همان امیدی که باعث شد حتی در لحظه‌ای بحرانی، مهندسان با شهامت به گذشته بازگردند تا آینده‌ای روشن‌تر برای یکی از دورترین پیام‌آوران زمین در دل کهکشان بسازند.