مسیر متفاوت گردشگری ایران و لبنان
نادر نینوایی– ایران و لبنان هر دو به عنوان کشورهایی با پتانسیل بالا در حوزه گردشگری محسوب می‌شوند که در سال‌های اخیر نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های خود در این بخش به شکل
بهینه بهره ببرند.
ایران در دوران پس از کرونا با ریزش شدید گردشگران ورودی مواجه شده و تنش‌ها با غرب مانع شکل‌گیری جریان مطلوب گردشگری شده است. لبنان هم به سبب تنش‌ها و جنگ با اسرائیل و ممنوعیت سفری که از سوی برخی کشورهای منطقه از جمله امارات متحده عربی مواجه شده بود در حوزه گردشگری وضعیت مطلوبی نداشته است.
حال تصمیم امارات متحده عربی برای لغو ممنوعیت سفر به لبنان، پس از بحران طولانی‌مدت، خوشبینی را در میان هتلداران و متخصصان گردشگری لبنان برانگیخته است و فعالان هتلداری این کشور امیدوارند ورود گردشگران خارجی سیر صعودی را دنبال کند.
در ایران اما به سبب تنش‌ها بر سر پرونده هسته‌ای و کشدار شدن مذاکرات با آمریکا، تاکنون تحولی قابل اتکا در جهت بهبود وضعیت صنعت گردشگری اتفاق نیفتاده است.
به این ترتیب مسیر امروز گردشگری ایران و لبنان متفاوت‌تر از قبل شده است و در حالی که فعالان گردشگری لبنان نگاه امیدوارکنندهای به آینده پیدا کرده‌اند اما وضعیت فعالان صنعت گردشگری ایران تغییر چندانی نکرده و فعالان اقتصادی این بخش چشم انتظار به سرانجام رسیدن مذاکرات و به تبع آن ورود بیشتر گردشگران خارجی هستند.
فراز و فرودهای گردشگری لبنان
لبنان که زمانی قطب تابستانی مورد علاقه ساکنان کشورهای عرب خلیج‌فارس و همسایگان این کشور بود، در سال‌های گذشته به سبب تنش‌ها با اسرائیل شرایط بهینه‌ای نداشته است. انفجار بندر بیروت در سال۲۰۲۰ و به دنبال آن فروپاشی اقتصادی ویرانگر، گردشگری این کشور را با بحران جدی مواجه کرد.
اکنون با کاهش تنش‌ها، شرایط برای رشد گردشگری لبنان مهیا شده است و به نظر می‌رسد توریسم این کشور با آهنگی آهسته وارد مسیر تازه و امیدوارکنندهای می‌شود.
کاهش محدودیت‌های سفر به لبنان از سوی امارات متحده عربی پس از دیدار جوزف خلیل عون، رییس‌‌جمهور لبنان و محمد بن زاید، رییس‌‌جمهور امارات متحده عربی در ابوظبی محقق شد. لورا الخازن لحود، وزیر گردشگری لبنان در این باره گفت: این تصمیم بازگشت اعتماد به لبنان را تایید کرده و مسیر را برای توسعه روابط تاریخی دو کشور باز می‌کند.
او ابراز امیدواری کرد که «کشورهای باقی‌مانده شورای همکاری خلیج‌فارس هم در اسرع وقت از اقدام امارات پیروی کنند تا لبنان بار دیگر بتواند به مقصدی برای برادران عرب خود و مرکزی برای گردشگری و فعالیت‌های فرهنگی در منطقه تبدیل شود».
لحود که در فوریه۲۰۲۵ به عنوان وزیر گردشگری لبنان منصوب شد، به طور فعال برای بازگرداندن اعتماد به بخش گردشگری این کشور تلاش کرده است.
باید توجه داشت که لبنان مدت‌هاست به بخش گردشگری متکی بوده و آن را به ستونی از تولید ناخالص داخلی و منبع اصلی درآمد و اشتغال تبدیل کرده است. در سال ۲۰۱۹، قبل از همه‌گیری کووید، لبنان بیش از ۸میلیارد دلار درآمد گردشگری داشت که تقریبا ۱۹درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شد. از آن زمان اما این اعداد به طور پیوسته کاهش یافته است. در سال ۲۰۲۳، بخش گردشگری لبنان صرفا ۶میلیارد دلار درآمد داشت.
دوران طلایی گردشگری لبنان، زمانی که هتل‌ها نرخ اشغال بالای ۸۰درصد را برای ۱۰۰روز تابستان تجریه می‌کردند، اکنون به خاطره‌ای دور بدل شده است. در سال ۲۰۱۰، بیروت نرخ اشغال قابل توجه سالانه ۷۲درصد را ثبت کرد. با این حال، تابستان گذشته، این رقم در آخر هفته‌ها به طور متوسط به ۶۰درصد و در روزهای هفته به ۲۰ تا ۲۵درصد کاهش یافت، یعنی بسیار کمتر از آستانه مورد نیاز برای سودآوری.
گردشگری ایران در تعلیق
آخرین روزهای خوش گردشگری ایران که این عرصه شاهد وضعیتی به نسبت مناسب بود به سال ۲۰۱۹ و پیش از همه‌گیری کرونا برمی‌گردد. در این سال، ایران میزبان حدود ۹میلیون گردشگر خارجی بود. در آن سال ایران رتبه ۴۶ را در بین ۱۷۹کشور جهان در زمینه گردشگری ورودی داشت. صنعت گردشگری کشور در آن زمان رتبه ششم را در خاورمیانه، پس از ترکیه، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، مصر و بحرین کسب کرد. پس از این مقطع اما ابتدا همه‌گیری کرونا و رکود جهانی گردشگری، دامن توریسم کشور را گرفت و پس از آن هم وقایع پاییز ۱۴۰۱ و سپس بالا گرفتن تنش‌ها با غرب و اسرائیل حادث شد و نفس‌های گردشگری کشور را به شماره انداخت. در سال‌های گذشته هشدارهایی از سوی برخی کشورهای خارجی درخصوص سفر به ایران نیز باعث تعمیق بیشتر رکود گردشگری کشور شد.
در چند ماه گذشته وزارت گردشگری با برگزاری تورهای آشناسازی (فم تورها) و آوردن تورگردانان خارجی سعی در بهبود وضعیت صنعت گردشگری و کمک به جذب گردشگران خارجی به کشور داشته؛ اقداماتی که البته تاکنون چندان اثرگذار نبوده است. از سوی دیگر کشدار شدن مذاکرات با آمریکا و نامشخص بودن نتایج، صنعت گردشگری ایران را در تعلیق فرو برده و مسیر توسعه توریسم کشور با روندهای دیپلماتیک درهم‌تنیده شده است.
*سناریوهای احتمالی برای آینده گردشگری ایران
باید پذیرفت که آینده صنعت گردشگری ایران به شدت تحت تاثیر نتایج مذاکرات با آمریکا و روابط بین‌المللی کشور قرار دارد. در این شرایط برای پیش‌بینی آینده باید دو سناریوی مختلف، یعنی به نتیجه رسیدن یا نرسیدن مذاکرات و اثرات آن بر توریسم را موشکافی کرد.
براساس سناریوی اول، در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات با آمریکا، شاهد افزایش دسترسی به بازارهای جهانی خواهیم بود. در این شرایط با کاهش تحریم‌ها، ایران می‌تواند به طور موثرتری به بازارهای جهانی گردشگری دسترسی پیدا کند. این امر می‌تواند منجر به افزایش تعداد گردشگران ورودی، به ویژه از کشورهای غربی و همسایگان شود. کاهش تنش‌ها و بهبود روابط می‌تواند منجر به ورود سرمایه‌گذاران خارجی به بخش گردشگری ایران شود. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند به ساخت هتل‌ها، مراکز تفریحی و زیرساخت‌های حمل و نقل منجر شود و رشدی کم‌سابقه را در صنعت گردشگری کشور رقم بزند. افزون بر این به نتیجه رسیدن مذاکرات به تقویت تصویر بین‌المللی ایران کمک می‌کند. بهبود روابط با آمریکا و سایر کشورها می‌تواند موجب ارتقای تصویر ایران به عنوان یک مقصد گردشگری امن و جذاب شود و زمینه را برای رفع ایران‌هراسی موجود مهیا کند.
محقق شدن سناریوی دوم و به نتیجه نرسیدن مذاکرات آینده خوبی را برای گردشگری کشور ترسیم نمی‌کند. در صورت نرسیدن به توافق، تحریم‌ها همچنان پابرجا خواهند ماند و این موضوع می‌تواند به تداوم انزوا و کاهش تعداد گردشگران ورودی به ایران، خصوصا از کشورهای غربی بینجامد.
ناپایداری‌های سیاسی می‌تواند بر تصویر ایران به عنوان یک مقصد گردشگری امن تاثیر منفی بگذارد و موجب کاهش اعتماد گردشگران و اجتناب از سفر به کشور شود. با این همه حتی در صورت به نتیجه نرسیدن توافق، امکان جذب گردشگران داخلی از یک سو و جذب گردشگر خارجی از کشورهای همسایه از سوی دیگر وجود دارد. جذب گردشگر از کشورهایی نظیر چین و روسیه هم در صورت برنامه‌ریزی صحیح چندان دور از ذهن نیست.
با توجه به وضعیت موجود، لازم است از هم‌اکنون برنامه‌ریزی لازم برای هر یک از سناریوهای احتمالی انجام شده و مسیر گردشگری ایران برای سال‌های آتی مشخص شود، در غیر این صورت با توجه به مسیر رو به رشد گردشگری لبنان و سایر کشورهای منطقه، عقب افتادن ایران از رقابت منطقه‌ای در حوزه گردشگری امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
