دروازه‌های ورود به بازار ۲ میلیارد نفری
جهان صنعت– جنگ تعرفه‌ای چین و ایالات متحده که این روزها آتش آن آنقدر بالا گرفته که می‌تواند ژئوپلیتیک جهان را دوباره تغییر دهد یک اصل مهم را دوباره به همگان یادآوری کرد؛ اگر در گذشته جنگ میان امپراطوری‌ها بر سر فتح سرزمین و قلمرو بود امروزه دولت‌ها بر سر تصاحب بازارها می‌جنگند. جنگ تعرفه‌ها مهر تاییدی بود بر این اصل که امروزه با وجود پیشرفت تکنولوژی و وارد شدن به عصر هوش مصنوعی دیگر تولید دغدغه نیست، فروشندگان بی‌شمارند و خریداران اندک. این مساله را هم در نظر بگیرید هنگامی که تولیدکنندگان زیاد باشند دیگر گزینه‌های خریدار محدود به چند تولید‌کننده اصلی نیست و در صورت عدم رضایت می‌تواند به سادگی محصول مورد نظر خود را در فروشنده دیگری با کیفیت بهتر و حتی قیمت پایین‌تر تهیه کند و همین امر باعث می‌شود که جنگی داخلی میان تولیدکنندگان برای عرضه محصولی با بهترین کیفیت و پایین‌ترین قیمت شکل بگیرد و مشخصا کشورهایی که از تکنولوژی و زنجیره تولید قدرتمندی برخوردار هستند در این شرایط دست بالاتر را دارند.
فرصت تاریخی بازار غذای حلال
حال با توجه به شرایطی که ترسیم کردیم تجسم کنید به بازاری دسترسی دارید که یک‌چهارم افراد کره زمین معادل ۹/۱میلیارد نفر را دربر می‌گیرد، ارزش آن در سال ۲۰۲۱ معادل ۳/۱ تا ۲تریلیون دلار بوده و در سال ۲۰۲۳ با یک جهش چشمگیر به ۵/۲ تا ۳تریلیون دلار رسیده است؛ رقبای‌تان انگشت‌شمار هستند و از همه مهم‌تر کشورهایی با زنجیره تولید ارزش قدرتمند مانند کشورهای اروپایی و آمریکا جزو رقبای اصلی‌تان نیستند اما می‌توانند بخشی از بازار هدف‌تان باشند. این بازار، بازار صنایع غذایی حلال از زیرمجموعه بازار صنعت غذای جهانی است؛ صنعتی که مشتریان مخصوص و همیشگی خود را دارد.
با افزایش جمعیت مسلمان و گسترش ذائقه‌های غذایی، این صنعت نه‌تنها در کشورهای اسلامی بلکه در جوامع غیراسلامی دارای جمعیت مسلمان مانند کشورهای اروپایی به عنوان یک گزینه جذاب و مطمئن مطرح شده است. تامین محصولات غذایی متناسب با دستورالعمل‌های اسلامی، برای مسلمانان اهمیت حیاتی دارد و آنها به دنبال دریافت محصولاتی هستند که نشان‌دهنده کیفیت و سلامت باشد، بنابراین این صنعت با چالش‌ها و فرصت‌های فراوانی مواجه است. گسترش صنعت غذای حلال به‌ویژه به دلیل افزایشی بوده که در آگاهی افراد نسبت به رژیم‌های غذایی سالم و اخلاقی در حال وقوع است. مردم نه‌تنها به دنبال غذاهای حلال به خاطر اعتقادات دینی خود هستند، بلکه بسیاری از افراد غیرمسلمان نیز به دلیل کیفیت و طراوت این محصولات تمایل دارند از آنها استفاده کنند. به علاوه، توجه به تاثیرات زیست‌محیطی و مزایای پایدار غذاهای حلال زمینه را برای استفاده گسترده‌تر از این محصولات فراهم کرده است.
نرخ رشد جمعیت مسلمانان سالانه به طور متوسط حدود ۸/۱ تا ۳/۲درصد تخمین زده می‌شود. این رشد در مقایسه با دیگر ادیان بالاتر است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، تعداد مسلمانان در جهان به قریب ۸/۲میلیارد نفر برسد. آسیا به‌عنوان قاره‌ای با بیشترین جمعیت مسلمان، شامل کشورهای بزرگی نظیر اندونزی، پاکستان و هند است. اندونزی با بیش از ۲۳۱میلیون مسلمان، بزرگ‌ترین کشور مسلمان جهان محسوب می‌شود و به دنبال آن پاکستان با حدود ۲۰۰میلیون و هند با جمعیتی نزدیک به ۲۰۰میلیون مسلمان قرار دارند. آفریقا هم به عنوان قاره‌ای با سنت‌های اسلامی بسیار غنی، جمعیت مسلمانان قابل توجهی دارد، به طوری که حدود ۴۵درصد از جمعیت این قاره مسلمان هستند. کشورهای نیجریه و مصر به ترتیب با ۱۰۰ و ۹۰میلیون مسلمان بیشترین آمار را در آفریقا دارند. در اروپا، مسلمانان به عنوان یکی از اقلیت‌های در حال رشد به شمار می‌آیند و کشورهایی نظیر فرانسه و آلمان با جمعیت مسلمان حدود ۶ تا ۷میلیون نفر، مشاهده می‌شوند. در خاورمیانه و شمال آفریقا، کشورهای اسلامی همچون عربستان سعودی، ایران و ترکیه بخش عمده‌ای از جمعیت مسلمانان را در خود جای داده‌اند. ترکیه به عنوان پلی بین اروپا و آسیا، در حال حاضر تقریبا ۸۵میلیون مسلمان دارد. با توجه به این آمارها، می‌توان نتیجه گرفت که مسلمانان در نقاط مختلف جهان به شکلی در حال گسترش هستند و این روند نه‌تنها از نظر جمعیتی، بلکه از نظر فرهنگی و اقتصادی نیز تاثیرگذار است. رشد جمعیت مسلمانان و گسترش این دین در سطح جهانی، عواملی هستند که به، به وجود آمدن فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی برای جامعه جهانی به ویژه در عرصه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی منجر می‌شوند.
تفاوت پتانسیل بالقوه و بالفعل
تا به اینجا هرچه درباره پتانسیل‌های بازار غذای حلال صحبت کردیم تنها پتانسیل بالقوه است و تا تبدیل آن به پتانسیل بالفعل برای ایران مسیر طولانی باقی است و رقبا با فاصله از آن جلوتر هستند. اندونزی به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور مسلمان جهان، با جمعیتی بالغ بر ۲۷۰میلیون نفر، سهمی قابل توجه از بازار غذای حلال را به خود اختصاص داده و به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اصلی این محصولات شناخته می‌شود. برآوردها نشان می‌دهد که ارزش بازار حلال در اندونزی به حدود ۱۵میلیارد دلار می‌رسد؛ این کشور به‌دلیل تقاضای بالای داخلی و همچنین صادرات محصولات حلال، نقش مهمی در زنجیره تامین جهانی ایفا می‌کند. از سمت دیگر ترکیه به‌عنوان یک پل ارتباطی فرهنگی و اقتصادی بین آسیا و اروپا جایگاه قابل توجهی در این صنعت با سهمی حدود ۶میلیارد دلار از بازار جهانی دارد. عربستان سعودی نیز با توجه به جایگاه ویژه‌اش به‌عنوان محل مناسک اسلامی و تقاضای بالای داخلی برای محصولات حلال، سهمی در حدود ۵/۲میلیارد دلار از بازار غذای حلال را در اختیار دارد. کشورهای دیگر حاضر در این لیست به ترتیب شامل پاکستان، امارات متحده عربی، مالزی و عراق هستند و سهم آنها از این بازار نیز به ترتیب ۸/۱میلیارد دلار، ۲/۱میلیارد دلار، یک میلیارد دلار و ۸۰۰میلیون دلار است. دیدن این لیست و ارقام یک سوال مهم را ایجاد می‌کند؛ ایران در کجای این لیست ایستاده است؟ آیا ظرفیت‌های ایران از کشورهایی نظیر عراق و پاکستان پایین‌تر است؟
جایگاه ایران
در حقیقت از آنجا که آمار سهم ایران از این بازار بزرگ جهانی چندان مشخص نیست نمی‌توان جایگاه آن را در رده‌بندی جهانی چندان مشخص کرد. طبق گزارش‌ها ایران سهمی در حدود ۵۰۰ تا ۸۰۰میلیون دلار از بازار غذای حلال دارد که آن را در جایگاه ۸ تا ۱۰ جهانی قرار می‌دهد. سهم ایران از بازار غذای حلال جهانی شامل محصولاتی مانند گوشت حلال (گوسفند، گاو و طیور)، محصولات لبنی، نوشیدنی‌های حلال، خوراکی‌های بسته‌بندی شده، فرآورده‌های غذایی آماده، ادویه‌جات، شیرینی‌ها و قنادی‌ها، همچنین محصولات گیاهی و دارویی می‌شود؛ با وجود طولانی بودن این لیست سهم هرکدام از این موارد کمتر از آن است که به نظر می‌آید.
رقابت ترکیه، عربستان و اندونزی
ترکیه به عنوان یک پل بین دو قاره آسیا و اروپا، از بهترین موقعیت جغرافیایی برای صادرات محصولات حلال برخوردار است. این کشور با سرمایه‌گذاری‌های کلان در بخش صنعت غذایی و بهبود زیرساخت‌ها، توانسته است نه‌تنها نیاز داخلی را تامین کند بلکه به عنوان یک مرکز لجستیکی برای صادرات غذای حلال به کشورهای غربی و اروپایی فعالیت کند. برندهای ترکیه‌ای در سطح جهانی شناخته شده‌اند و کیفیت محصولات آنها به خوبی ارزیابی می‌شود.
عربستان سعودی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان مواد غذایی حلال، بازار داخلی قوی و بالا و در عین حال فرصت‌های بسیار برای سرمایه‌گذاری خارجی ارائه می‌دهد. با وجود درآمدهای بالا ناشی از نفت، عربستان به سرعت در حال افزایش تقاضا برای محصولات حلال است و با حضور شرکت‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری در صنعت غذایی، توانسته است به عنوان یک قطب مهم در این بازار شناخته شود.
اندونزی با جمعیت بزرگ مسلمان و بازاری در حال رشد، به سمت تولیدات حلال دست یافته است. این کشور با تمرکز بر تامین نیازهای داخلی و بهبود کیفیت محصولات، به طور مستمر در حال گسترش بازار خود است. اندونزی با تقویت قوانین و استانداردهای غذای حلال خود، اعتماد مصرف‌کنندگان را افزایش داده و به تبع آن جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی را تسهیل کرده است.
در مقابل، ایران با وجود داشتن مزیت تاریخی و فرهنگی در تولید غذاهای حلال، با چالش‌های جدی ازجمله محدودیت‌های اقتصادی، کمبود سرمایه‌گذاری در صنعت غذایی و عدم توجه کافی به استانداردهای بین‌المللی مواجه است. به علاوه، بازاریابی ضعیف و عدم شناخت کافی از برندهای ایرانی در بازارهای بین‌المللی، مانع از رشد کشورمان در بازار غذای حلال شده است.
مساله همیشگی تحریم
نباید فراموش کرد سرنخ هر چالشی در کشور را بگیریم به کلاف سردرگم تحریم می‌رسیم؛ تحریم‌ها منجر به محدودیت‌های جدی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی شده است. به دلیل عدم دسترسی به بازارهای جهانی و سرمایه‌گذاران بین‌المللی، شرکت‌های ایرانی با مشکلاتی در تامین مالی روبه‌رو هستند. این منابع مالی محدود می‌تواند باعث کاهش کیفیت تجهیزات و فناوری‌های مورد استفاده در صنعت غذای حلال شود و در نتیجه، توان رقابتی محصولات را تحت تاثیر قرار دهد. بحث دیگر این است که تحریم‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های تولید شود. عدم دسترسی به منابع ارزان‌تر یا بازارهای رقابتی، هزینه‌های تولید را بالا بر می‌دارد. این مساله می‌تواند قیمت نهایی محصولات را افزایش دهد و در نتیجه رقابت‌پذیری آنها را در بازار جهانی کاهش دهد.
نتیجه‌گیری
در نتیجه‌گیری تمام مطالب بالا باید گفت بازار فراهم است؛ در‌ها به سوی‌مان باز است و با یک برنامه‌ریزی صحیح و اراده جدی در کشور می‌توان به سودی رسید که طبق گفته بسیاری از کارشناسان کشور را از درآمد نفت بی‌نیاز می‌کند. هنگامی که عرصه جهانی فراهم است دست‌کم می‌دانیم هرگونه کم‌کاری مستقیما به خودمان بازمی‌گردد و اگر امروز هم در جایگاهی که باید نیستیم انگشت اتهام مستقیما به سمت خودمان است. این موضوع می‌تواند یک خبر خوب هم باشد چراکه می‌دانیم می‌توانیم با تغییر رویه خود تماما این مشکلات را برطرف کنیم و به جایگاهی که لایقش هستیم، برسیم.
