برد تاریخی اردوغان
جهان صنعت – در تحولی تاریخی و غیرمنتظره، حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) که نزدیک به چهار دهه درگیر مبارزه مسلحانه با دولت ترکیه بود، روز دوشنبه با انتشار بیانیه‌ای رسمی، انحلال خود، پایان درگیری‌های مسلحانه و خلع سلاح اعضایش را اعلام کرد. این تصمیم که پس از نشست رهبری این گروه در روزهای ۵ تا ۷ ماه می اتخاذ شد، می‌تواند نقطه‌عطفی در تاریخ مناقشه کردی- ترکی و همچنین تاثیرات عمیقی بر معادلات امنیتی خاورمیانه داشته باشد.
از تاسیس تا ۴دهه مبارزه مسلحانه
حزب کارگران کردستان ترکیه (پ.ک.ک) در سال۱۹۷۸ توسط عبدالله اوجالان و گروهی از فعالان کرد با هدف ایجاد یک دولت مستقل کردی در جنوب‌شرق ترکیه تاسیس شد. پس از کودتای نظامی ۱۹۸۰ در ترکیه و سرکوب شدید جنبش‌های کردی، این گروه در سال ۱۹۸۴ مبارزه مسلحانه علیه دولت ترکیه را آغاز کرد. در طول چهار دهه، درگیری‌های پ.ک.ک با نیروهای امنیتی ترکیه به یکی از طولانی‌ترین و خونین‌ترین مناقشات داخلی در خاورمیانه تبدیل شد. براساس برآوردها، بیش از ۴۰هزار نفر در این درگیری‌ها کشته شده‌اند، هزاران روستا تخریب و میلیون‌ها نفر آواره شدند.
پ.ک.ک در طول سال‌ها با انجام عملیات‌های چریکی، حملات انتحاری و هدف قرار دادن زیرساخت‌های نظامی و اقتصادی ترکیه به عنوان یک تهدید امنیتی جدی برای آنکارا شناخته می‌شد. این گروه از سوی ترکیه، ایالات متحده، اتحادیه اروپا، ایران و چندین کشور دیگر در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار گرفته است. با این حال، پ.ک.ک در میان بخشی از کردهای ترکیه و جوامع بین‌المللی به عنوان یک جنبش آزادی‌بخش شناخته می‌شد.
زمینه‌های انحلال
تصمیم پ.ک.ک برای انحلال و خلع سلاح، نتیجه ترکیبی از عوامل داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی است. نخستین موضوع شکست استراتژیک نظامی این گروه است؛ به طوری که در سال‌های اخیر، ترکیه با عملیات‌های گسترده نظامی در شمال عراق و سوریه (مناطق حضور پ.ک.ک و شاخه‌های آن مانند YPG) موفق شد پایگاه‌های این گروه را ویران و شبکه لجستیک آن را تضعیف کند. به عنوان مثال عملیات‌هایی مانند «چنگال عقاب» و «شمشیر صاعقه» باعث کاهش توان عملیاتی پ.ک.ک شد.
از سوی دیگر، طبقه‌بندی پ.ک.ک به عنوان گروه تروریستی از سوی غرب و همسایگان ترکیه، امکان جلب حمایت سیاسی یا مالی بین‌المللی را از این گروه سلب کرد. تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بانکی نیز منابع مالی پ.ک.ک را تحت تاثیر قرار داد. علاوه بر این دولت اردوغان در سال‌های اخیر با اتخاذ رویکردی دوگانه یعنی افزایش فشار نظامی و از سوی دیگر پیشنهاد مذاکره سعی در وادار کردن پ.ک.ک به تسلیم داشت. لذا پیشنهاد اخیر دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه (حزب متحد اردوغان)، مبنی بر آزادی اوجالان در ازای پایان شورش، نشان‌دهنده تمایل بخشی از حکومت ترکیه برای یافتن راه‌حلی سیاسی بود.
لازم به ذکر است، به دنبال دستگیری اوجالان در سال۱۹۹۹ و حبس ابد او، رهبری پ.ک.ک به ساختاری جمعی تغییر یافت. به همین دلیل برخی کارشناسان معتقدند، این تغییر احتمالا باعث شد تا جناح‌های میانه‌رو درون‌گروه بر سیاست‌های رادیکال غلبه کنند.
پیامدهای منطقه‌ای و داخلی انحلال
به گفته برخی ناظران، انحلال پ.ک.ک می‌تواند تاثیر گسترده‌ای بر ترکیه و خاورمیانه داشته باشد. به عنوان مثال، کاهش درگیری‌ها در مناطق کردنشین شرق ترکیه ممکن است فضایی برای توسعه اقتصادی و بهبود حقوق فرهنگی کردها فراهم کند اما نگرانی‌هایی وجود دارد که انشعاب درون پ.ک.ک به‌ویژه مخالفت جناح‌های تندرو می‌تواند به ظهور گروه‌های جدید شبه‌نظامی بینجامد.
شاخه‌های پ.ک.ک مانند YPG در سوریه و حزب آزادی کردستان (PAK) در عراق، ممکن است با از دست دادن حمایت لجستیکی، تضعیف شوند. امری که می‌تواند توازن قوا در مناطقی مانند روجاوای سوریه را به نفع ترکیه تغییر دهد. از سوی دیگر در حالی که آنکارا همواره غرب را به دلیل حمایت غیرمستقیم از YPG در سوریه مورد انتقاد قرار داده، انحلال پ.ک.ک ممکن است به کاهش تنش‌های ترکیه با ناتو و اتحادیه اروپا کمک کند. این تصمیم می‌تواند باعث ایجاد شکاف در جنبش کردی شود. زیرا برخی گروه‌های کردی ممکن است استراتژی مبارزه مسلحانه را کاملا رد کنند، در حالی که دیگران، مانند پ‌ک‌ک سوریه ممکن است به مقاومت ادامه دهند.
از اجرای توافق تا بازسازی اعتماد
اگرچه انحلال پ.ک.ک رویدادی مثبت تلقی می‌شود اما موفقیت این فرآیند به عوامل متعددی وابسته است. نخستین موضوع بحث خلع سلاح کامل است. تجربه تاریخی نشان می‌دهد که گروه‌های شبه‌نظامی اغلب بخشی از سلاح‌های خود را مخفی می‌کنند. لذا نظارت بین‌المللی مانند سازمان ملل می‌تواند به اجرای این فرآیند کمک کند.
مساله دوم، بازسازی اقتصادی و اجتماعی است؛ در واقع از آنجایی که مناطق شرقی ترکیه که سال‌ها صحنه درگیری بوده‌اند، نیازمند سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌ها، اشتغالزایی و احیای فرهنگی هستند، بی‌توجهی به این موارد می‌تواند نارضایتی را دوباره شعله‌ور کند. سومین موضوع نیز سرنوشت عبدالله اوجالان است؛ به طوری که آزادی یا کاهش محکومیت رهبر زندانی پ.ک.ک می‌تواند به نمادی از حسن‌نیت دولت ترکیه تبدیل شود اما برخی جناح‌های ملی‌گرای ترکیه با هرگونه امتیاز به اوجالان مخالفند. بحث چهارم هم از دید کارشناسان واکنش گروه‌های تندرو است؛ به طوری که احتمال تشکیل گروه‌های انشعابی مانند «تاکتیک‌های جوانان آزاد» (TKP) که در گذشته عملیات‌های تروریستی انجام داده‌اند، وجود دارد.
آیا این پایان مبارزه کردی است؟
انحلال پ.ک.ک به معنای پایان مبارزات کردها برای حقوق سیاسی نیست، بلکه نشان‌دهنده تغییر تاکتیک از مبارزه مسلحانه به کنشگری سیاسی است. کردهای ترکیه که حدود ۲۰درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند هنوز با چالش‌هایی مواجه هستند و در همین راستا، احزابی مانند حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP) ممکن است با استفاده از فضای پس از انحلال پ.ک.ک، تقاضاهای خود را از طریق مجاری قانونی پیگیری کنند.
از طرف دیگر آنکارا با حل مناقشه کردی می‌تواند تمرکز خود را بر نقش‌آفرینی در بحران‌هایی مانند سوریه، لیبی و قفقاز افزایش دهد.
انحلال پ.ک.ک می‌تواند فصل جدیدی در روابط ترکیه با کردها و همسایگانش بگشاید. با این حال، تبدیل این فرصت به واقعیت مستلزم اقدامات عملی نظیر اصلاحات سیاسی و فرهنگی برای جلب اعتماد کردها، حمایت جامعه بین‌المللی از برنامه‌های بازسازی منطقه و همچنین دست کشیدن قطعی گروه‌های کردی از اقدامات خشونت‌آمیز است.
در واقع، موفقیت این فرآیند نه‌تنها به ترکیه، بلکه به کل خاورمیانه ثابت خواهد کرد که حتی طولانی‌ترین و خونین‌ترین درگیری‌ها نیز می‌توانند به میز مذاکره ختم شوند، البته اگر اراده سیاسی و تعهد به عدالت وجود داشته باشد.
